Choroba Leśniowskiego Crohna - przyczyny, objawy i leczenie

Choroba Leśniowskiego-Crohna atakuje jelita, żołądek, przełyk a nawet usta i penetruje w głąb ściany przewodu pokarmowego. Objawia się biegunkami, bólami brzucha, w stolcu pojawia się krew i śluz. Choroba Leśniowskiego-Crohna jest chorobą przewlekłą i nawracającą - objawy nasilają się i słabną. Jak wygląda życie z chorobą Leśniowskiego-Crohna oraz jak przebiega jej leczenie?

Spis treści

1. Co to jest choroba Leśniowskiego-Crohna?
2. Przyczyny choroby Leśniowskiego-Crohna
3. Objawy choroby Leśniowskiego Crohna
4. Leki w chorobie Leśniowskiego-Crohna
5. Dieta w chorobie Leśniowskiego-Crohna
6. Bioaktywne fitozwiązki i suplementacja w chorobie Leśniowskiego-Crohna

Choroba Leśniowskiego Crohna jest tak samo powszechna zarówno wśród kobiet jak i wśród mężczyzn. Najczęściej jest rozpoznawana w wieku od 15 do 35 lat. Jednak w ostatnich latach wiek rozpoznania obniża się, a choroba staje się coraz bardziej powszechna wśród dzieci. ChLC występuje dużo częściej w krajach wysokorozwiniętych, czyli w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych. Od około 30 lat obserwuje się jednak stały wzrost zachorowań w Europie Środkowo-Wschodniej i w Azji. Więcej osób choruje w krajach północnych niż południowych, a choroba jest najmniej powszechna w Afryce. Ilość zachorowań w Polsce zbliża się do zapadalności typowej dla Europy Zachodniej. W Polsce na ChLC choruje 10-15 tysięcy osób, z czego nawet połowa może być niezdiagnozowana. Najpewniejszą metodą umożliwiającą rozpoznanie ChLC jest endoskopia z pobraniem wycinka do badania histopatologicznego i oceną zmian zapalnych.

Czytaj też: Wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Co to jest choroba Leśniowskiego-Crohna?

Choroba Leśniowskiego Crohna jest przewlekłą chorobą zapalną zaliczaną do nieswoistych zapaleń jelit. Jej objawy i leczenie mogą być bardzo podobne do wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, jednak są to dwie różne jednostki chorobowe.

Różnica między ChLC a wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego jest taka, że zmiany zapalne w ChLC mogą umiejscowić się w różnych odcinkach przewodu pokarmowego, punktowo, naprzemiennie z odcinkami niezmienionymi chorobowo, a naciek zapalny dotyczy całej grubości ściany odcinka przewodu pokarmowego.

Zmiany zapalne mogą występować od jamy ustnej do odbytnicy, jednak najczęściej pojawiają się w końcowym odcinku jelita krętego i w jelicie grubym. ChLC jest chorobą nieuleczalną. Trwa wiele lat z naprzemiennie występującymi okresami nasilenia i remisji (okresów wyciszenia i bezobjawowego przebiegu choroby).

Prawidłowo dobrane leczenie i styl życia pomagają w osiągnięciu i wydłużeniu remisji, jednak obserwuje się, że, przy coraz dłuższym trwaniu choroby, okresy bezobjawowe są coraz rzadsze i krótsze.

Przyczyny choroby Leśniowskiego-Crohna

Etiologia choroby Leśniowskiego-Crohna nie jest dotychczas poznana. Nie można dokładnie ustalić jej przyczyn, znane są jednak czynniki, które potencjalnie wywołują chorobę lub jej sprzyjają. Do takich czynników należą:

• skład mikrobioty bakteryjnej – u osób z ChLC jest ona inna niż u osób zdrowych, choroba może być związana z częstym przyjmowaniem antybiotyków,
• stres – stres prawdopodobnie nie wywołuje choroby, ale sprzyja jej ujawnieniu się i zaostrzeniu objawów,
• palenie papierosów,
• przemysłowa dieta o niskiej wartości odżywczej – ryzyko zachorowania na ChLC jest większe u osób, które spożywają dużo cukru, utwardzonych tłuszczów roślinnych, barwników, konserwantów i czerwonego mięsa czyli żywności prozapalnej,
• czynniki genetyczne – ChLC występuje częściej w rodzinach; chorobie sprzyja obecność genu NOD2/CARD15, którego mutacja zwiększa ryzyko zachorowania nawet 40-krotnie; jeśli rodzice chorują na ChLC lub wrzodziejące zapalenie jelita grubego, dziecko obarczone jest aż 40% ryzykiem zachorowania,
• nieprawidłowa odpowiedź układu odpornościowego.

Zwiększająca się liczba zachorowań w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i Azji wiąże się z wzrastającym uprzemysłowieniem i urbanizacją, zmianą diety i rosnącym poziomem higieny.

Objawy choroby Leśniowskiego Crohna

Choroba Leśniowskiego Crohna może objawiać się z różnym nasileniem i zespołem symptomów. Do najczęstszych objawów należą:

• częste bóle brzucha, głównie po prawej stronie podbrzusza w okolicach pępka,
• skurcze, wzdęcia i uczucie przelewania w podbrzuszu,
• przewlekła biegunka,
• częste uczucie parcia na stolec,
• bolesne wypróżnienia (jeśli zaatakowana jest odbytnica),
• utrata masy ciała,
• gorączka niewiadomego pochodzenia,
• objawy ogólne: osłabienie, szybkie męczenie się, ogólne złe samopoczucie, niski apetyt.

ChLC może dawać bardzo liczne objawy niezwiązane z jelitami, np.:

• różne zapalenia oczu,
• autoimmunologiczne zapalenie wątroby,
• zapalenie trzustki,
• rumień guzowaty,
• zgorzelinowe zapalenie skóry,
• choroby układu nerwowego,
• zatory żylne,
• zapalenie stawów
• i wiele innych.

Skala CDAI

Nasilenie choroby i stan remisji ocenia się z użyciem skali CDAI – indeksu aktywności choroby Crohna. Skala uwzględnia zarówno subiektywne wrażenia związane z odczuwanym bólem i męczliwością itp., jak i obiektywne dane, m.in. niedobór masy ciała czy ilość luźnych stolców.

Według CDAI aktywność choroby dzieli się na:

• łagodną (150-220 pkt.),
• umiarkowaną (221-450 pkt.)
• i ciężką (powyżej 450 pkt.).

Jeśli w badaniu aktywność choroby oceniono poniżej 150 pkt., uznaje się, że jest to stan remisji.

Leki w chorobie Leśniowskiego-Crohna

Leczenie ChLC polega na minimalizowaniu objawów i wprowadzania organizmu w remisję. Na dzień dzisiejszy etiologia choroby nie jest poznana, niemożliwe zatem jest leczenie przyczynowe. Leki zwykle stosowane w terapii ChLC to:

• aminosalicylany (sulfasalazyna, mesalazyna) – Sulfasalazyna jest stosowana jedynie, gdy chorobowo zajęte jest jelito grube, mesalazyna natomiast niezależnie od odcinka przewodu pokarmowego, na którym występują zmiany zapalne. Leki te nie mają dobrze potwierdzonej skuteczności w indukowaniu i podtrzymywaniu remisji, ale są bezpieczniejsze i mają dużo mniej skutków ubocznych niż pozostałe terapie. Stąd bardzo powszechne jest ich stosowanie.
• glikokortykosteroidy – Glikokortykosteroidy są bardzo skuteczne w indukowaniu remisji ChLC, jednak nie w jej podtrzymaniu. Celem terapii powinno być uzyskanie remisji przy pomocy glikokortykosteroidów i następnie redukcja lub całkowita ich eliminacja, jeśli możliwe jest podtrzymanie remisji. Przewlekłe stosowanie glikokortykosteroidów prowadzi do sterydooporności i sterydozależności, co skutkuje koniecznością podawania coraz większych dawek i skracania czasu remisji. Największe znaczenie w tej klasie leków ma budezonid.
• tiopuryny – Tipouryny są skuteczne w indukowaniu i podtrzymaniu remisji, jednak konieczne jest ich prawidłowe wprowadzanie i monitorowanie przebiegu leczenia. Możliwe skutki uboczne ich stosowania obejmują supresję szpiku kostnego, hepatotoksyczność i ostre zapalenie trzustki.
• metotreksat – Metotreksat stosuje się głównie u osób, u których leczenie glikokortykosteroidami bądź tiopurynami nie przynosi pożądanych efektów. Podawany jest domięśniowo w postaci zastrzyków. Nieprawidłowo prowadzona terapia metotreksatem stanowi ryzyko uszkodzenia wątroby i szpiku kostnego.
• terapia biologiczna – Leki z tej kategorii, a dokładniej przeciwciała anty-TNF-α wprowadza się w umiarkowanej i ciężkiej postaci ChLC, gdy inne metody leczenia nie działają.

Dieta w chorobie Leśniowskiego-Crohna

Odżywianie ma duże znaczenie w ChLC. Co prawda nie można stwierdzić, że dieta wywołuje chorobę lub ją cofa, ale u wielu osób podobne zalecenia przynoszą łagodzenie objawów. Podstawową zasadą diety w ChLC jest wykluczenie produktów spożywczych, które wywołują lub nasilają objawy.

Szczególne zalecenia dotyczą okresów zaostrzenia choroby. W tym czasie, zależnie od stanu chorego, wprowadza się specjalną dietę z produktów naturalnych lub dietę przemysłową podawaną doustnie lub dojelitowo, rzadziej dożylnie.

Dieta z produktów naturalnych w zaostrzeniu ChLC

Dieta w zaostrzeniu ChLC to dieta łatwostrawna z ograniczeniem błonnika nierozpuszczalnego, tłuszczu i cukrów rafinowanych. Jest to dieta wysokokaloryczna i wysokobiałkowa, ponieważ zaostrzeniu zwykle towarzyszy niedożywienie i spadek masy ciała.

Należy jeść małe posiłki, nawet 5-6 dziennie, o umiarkowanej temperaturze, niezbyt zimne i niezbyt gorące.

Żywność powinna być przygotowywana tak, aby zwiększyć jej strawność – poddana obróbce termicznej, drobno siekana, pozbawiona twardych i łykowatych części.

Zalecane metody obróbki termicznej to:

• gotowanie,
• gotowanie na parze,
• duszenie bez obsmażania,
• pieczenie.

Należy unikać smażenia, a szczególnie smażenia w głębokim tłuszczu.

Dieta powinna być bogata w pełnowartościowe źródła białka o niskiej zawartości tłuszczu:

• mięso drobiowe bez skóry,
• młodą wołowinę,
• cielęcinę,
• mięso z królika,
• wędliny i parówki bardzo wysokiej jakości o krótkim składzie bez polifosforanów, azotynów itp.,
• ryby świeże,
• nabiał bez laktozy.

Z posiłków należy wykluczyć ciężkostrawny tłuszcz pochodzący ze smalcu, boczku, tłustych mięs, a tłuszcze łatwostrawne (masło, śmietanka, oleje roślinne) jeść w ograniczonych ilościach i najlepiej dodawać na zimno do gotowych potraw.

W celu ograniczenia ilości błonnika warzywa i owoce należy obierać, rozdrabniać, miksować lub przecierać.

Lepiej wybierać drobne kasze i makarony oraz biały ryż zamiast kasz grubych, makaronu z semoliny czy ryżu brązowego, które mają więcej błonnika.

Błonnik rozpuszczalny jest jednak wskazany w ChLC, ponieważ fermentowany przez mikrobiom jelita grubego stanowi źródło krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych niezbędnych do odżywienia komórek nabłonka jelit. Z tego powodu należy obserwować indywidualną tolerancję na błonnik i nie wykluczać go pochopnie.

Pacjenci z ChLC często mają nietolerancję laktozy – nie wytwarzają enzymu laktazy odpowiedzialnego za trawienie cukru mlecznego. Powinni zatem unikać produktów mlecznych z laktozą (mleka, jogurtów, serków wiejskich, maślanki, kefiru). Ich spożycie wywołuje wzdęcia, bóle brzucha, może powodować biegunki.

Obecnie łatwodostępne są produkty mleczne w wersji bez laktozy i te nie powinny powodować problemów trawiennych. Całkowita eliminacja produktów mlecznych jest konieczna przy stwierdzonej nietolerancji na białka mleka krowiego.

Bardzo duże znaczenie w ChLC mają kwasy tłuszczowe omega-3, które zmniejszają procesy zapalne. Ich źródłem są tłuste ryby morskie:

• łosoś dziki,
• śledź,
• makrela,
• sardynka,
• sardela,
• czy tuńczyk.

Ryby należy spożywać co najmniej 2 razy w tygodniu. W przeciwnym wypadku konieczna jest suplementacja kwasów tłuszczowych omega-3.

Z diety należy wykluczyć:

• produkty zawierające cukier dodany – słodycze, wyroby cukiernicze, napoje gazowane i niegazowane, syropy owocowe, dżemy wysokosłodzone, słodzony nabiał,
• produkty wzdymające – nasiona roślin strączkowych, groszek zielony, fasolka szparagowa, kapusta, brukselka, kalafior, brokuły, kalarepa, rzodkiewka, brukiew, cebula, por, świeże ogórki, gruszki, śliwki, czereśnie,
• piwo,
• wodę gazowaną,
• cukry fermentujące (ograniczyć lub wykluczyć czasowo) – laktozę z produktów mlecznych, fruktozę z miodu, winogron, gruszek, śliwek, jabłek, fig, wiśni, suszonych owoców, warzyw wzdymających,
• płyny rozwalniające i zwiększające perystaltykę jelit – duże ilości kawy, napoje bardzo zimne i gorące.

Do produktów, które mogą nasilać dolegliwości w ChLC należą:

• potrawy pikantne,
• buraki,
• papryka,
• szpinak,
• pszenica,
• pomidory,
• jajka,
• wino,
• banany,
• kukurydza,
• drożdże.

Nie ma silnego naukowego potwierdzenia na zależność między spożyciem tych produktów a zaostrzeniem choroby, jednak pacjenci w wywiadach często wskazują na właśnie te produkty jako źle tolerowane.

Żywienie przy ostrych biegunkach

W okresie nasilonego występowania biegunek wskazane jest stosowanie pokarmów zapierających i zmniejszających perystaltykę jelit:

• potrawy z ryżu, z mąką ziemniaczaną, żelatyną, kisiele, galaretki owocowe i mięsne,
• marchew, dynia, jabłka, banany,
• napar z suszonych czarnych jagód, woda z czerwonym winem wytrawnym, mocna gorzka herbata,
• gorzka czekolada,
• napoje działające osłonowo na śluzówkę przewodu pokarmowego: napar z rumianku, mięty, napar lub odwar z siemienia lnianego.

Żywienie dietami przemysłowymi w zaostrzeniu ChLC

Gdy objawy choroby nie pozwalają na żywienie naturalne, niezbędne jest skorzystanie z diet przemysłowych – gotowych mieszanek do żywienia doustnego (bezresztkowych diet polimerycznych) lub dojelitowego (diet elementarnych lub półelementarnych).

W sytuacjach, gdy nawet żywienie dojelitowe jest źle tolerowane przez pacjenta, konieczne jest zastosowanie żywienia pozajelitowego podawanego dożylnie.

Diety przemysłowe są całkowicie przyswajalne, mają na celu dożywienie pacjenta, który często jest wyniszczony i traci na wadze w okresie zaostrzenia choroby. Są stosowane również jako środek pozwalający na wprowadzenie pacjenta z ChLC w stan remisji.

Dieta w remisji choroby Leśniowskiego-Crohna

Dieta w remisji powinna być zwykłą zdrową dietą bez żadnych szczególnych zaleceń. Oczywiście poza eliminacją produktów źle tolerowanych.

Nowe trendy żywieniowe w leczeniu ChLC zwracają coraz większą uwagę na skuteczność stosowania diety FODMAP. Jest to dieta z ograniczeniem lub całkowitym wykluczeniem zdolnych do fermentacji, słabo wchłanialnych węglowodanów, takich jak:

• laktoza,
• fruktoza,
• fruktany,
• sorbitol,
• ksylitol,
• mannitol,

określanych mianem fermentujących oligo-, di-, monosacharydów i polioli. W podtrzymywaniu remisji, jednak kwestia ta wymaga dokładniejszych badań.

Kolejną proponowaną interwencją żywieniową jest dieta przeciwzapalna IBD-AID, która polega na:

• ograniczeniu lub całkowitym wykluczeniu niektórych węglowodanów (laktozy, cukrów rafinowanych, węglowodanów złożonych) i spożywaniu węglowodanów prostych, podaży pre- i probiotyków,
• modyfikacji składu kwasów tłuszczowych w pożywieniu,
• pokryciu zapotrzebowania na składniki mineralne i witaminowe oraz obserwacji organizmu w celu rozpoznania ewentualnych nietolerancji pokarmowych,
• zmianie tekstury żywności (np.: blendowanie, gotowanie) w celu poprawy wchłaniania składników odżywczych i ograniczenia drażniącego działania błonnika.

Bioaktywne fitozwiązki i suplementacja w chorobie Leśniowskiego-Crohna

• Polifenole obecne w roślinach działają przeciwutleniająco i przeciwzapalnie. W badaniach naukowych potwierdzono korzystny wpływ antocyjanów, kurkumy, EGCG, naringeniny, kwasu elagowego, kwercetyny, resweratrolu, polifenoli jabłek czy borówki na tłumienie reakcji zapalnej w nieswoistych chorobach zapalnych jelit przez zmniejszanie stężenia cytokin prozapalnych oraz zwiększoną aktywność enzymów antyoksydacyjnych. Z tego powodu dieta osób chorujących na ChLC powinna być bogata w warzywa i owoce, szczególnie ciemne owoce jagodowe.
• Według dostępnych danych naukowych suplementacja probiotykami nie przynosi poprawy u pacjentów z ChLC.
• Stosunek kwasów tłuszczowych omega-6 do omega-3 w diecie najkorzystniejszy w leczeniu ChLC wynosi 2:1. Jego uzyskanie jest praktycznie niemożliwe bez regularnego jedzenia tłustych ryb morskich, dlatego tak ważna jest suplementacja przeciwzapalnych kwasów tłuszczowych omega-3.

Czytaj też:

• Choroba Leśniowskiego-Crohna u dzieci
• Choroby jelit
• Zapalenie jelit: przyczyny. Co powoduje stany zapalne jelit?

Aleksandra Żyłowska-Mharrab