Ostre zapalenie trzustki - objawy i leczenie

Ostre zapalenie trzustki pojawia się najczęściej w wyniku kamicy żółciowej albo nadmiernego spożycia alkoholu. Choroba ta, w swej ostrej postaci, może nawet doprowadzić do śmierci. Jakie są inne przyczyny zapalenia trzustki? Sprawdź, jakie są objawy tej choroby i jak przebiega leczenie.

Spis treści

1. Dlaczego prawidłowe funkcjonowanie trzustki jest tak istotne?
2. Czym jest ostre zapalenie trzustki?
3. Objawy ostrego zapalenia trzustki
4. Przyczyny ostrego zapalenia trzustki
5. Diagnostyka ostrego zapalenia trzustki
6. Leczenie ostrego zapalenia trzustki
7. Dieta przy ostrym zapaleniu trzustki

Szacuje się, że w ciągu roku na ostre zapalenie trzustki zapada 10-45 osób na 100 tys. mieszkańców. Trzustka jest małą i bardzo uniwersalną fabryką naszego organizmu. Dzięki jej intensywnej pracy możliwe jest między innymi sprawne trawienie głównych składników pożywienia, a także regulacja poziomu glukozy we krwi. Czasami jednak, na skutek różnych czynników zewnętrznych, jej funkcjonowanie ulega zaburzeniu i pojawia się ostry proces zapalny. Co może doprowadzić do ostrego zapalenia trzustki i czym ono grozi?

Dlaczego prawidłowe funkcjonowanie trzustki jest tak istotne?

Trzustka należy do jednego z najważniejszych narządów wydzielniczych u człowieka. Położona jest po lewej stronie jamy brzusznej, tuż za żołądkiem. Składa się z dwóch rodzajów tkanek: pęcherzykowej i wyspowej, umożliwających jednoczesne pełnienie odmiennych funkcji.

Dzięki komórkom pęcherzykowym, trzustka pełni rolę zewnątrzwydzielniczą, czyli może produkować substancje niezbędne do trawienia składników pokarmowych – białek, tłuszczy i węglowodanów. Są one wytwarzane w postaci jeszcze nieaktywnych proenzymów, dzięki czemu fizjologicznie nie dochodzi do sytuacji, kiedy ściana jelita mogłaby zostać nadtrawiona i uszkodzona.

Aktywne enzymy, zawarte w tzw. soku trzustkowym, dostarczane są dalej kanalikami do dwunastnicy, czyli początkowej części jelita cienkiego.

Główne enzymy syntetyzowane przez trzustkę to:

• trypsyna
• chymotrypsyna
• elastaza
• karboksypeptydazy
• lipaza trzustkowa
• fosfolipaza
• esterazy
• amylaza trzustkowa
• nukleazy

Wydzielanie soku trzustkowego to złożony mechanizm regulowany m.in. przez układ nerwowy, hormony oraz żucie pokarmu.

Druga, niemniej ważna funkcja trzustki, to działanie wewnątrzwydzielnicze – stymulowane przez komórki zgromadzone na tzw. wyspach trzustkowych lub wyspach Langerhansa. Polega ono na:

• syntezie glukagonu (który z kolei może inicjować rozpad glikogenu w wątrobie i uwalnianie glukozy do krwi),
• Wytwarzaniu insuliny (która umożliwia m.in. magazynowanie glukozy z pokarmu w formie glikogenu),
• Wydzielaniu somatostatyny (działającej hamująco na syntezę glukagonu i insuliny),
• Produkcji polipeptydu trzustkowego (hamującego m.in. wydzielanie enzymów trawiennych).

Jak widać, choć trzustka jest stosunkowo niewielkim organem, jej funkcje są bardzo złożone, a produkowane przez nią związki stają się niezbędne dla równowagi wielu układów.

Czym jest ostre zapalenie trzustki?

Czasami mechanizmy chroniące trzustkę przed samostrawieniem przestają działać. Zaczyna rozwijać się postępujący proces zapalny, czyli ostre zapalenie trzustki (OZT).

Aktywne enzymy trzustkowe niszczą w takiej sytuacji nie tylko miąższ narządu, ale również ściany przewodu pokarmowego oraz wyściełających je naczyń krwionośnych.

W zaawansowanym procesie zapalnym może dojść do obumarcia fragmentu trzustki, a nawet do perforacji jelita. Ogólny proces zapalny dotyczyć będzie całego organizmu i może doprowadzić do powstania groźnej wielonarządowej niewydolności.

Częstotliwość diagnozowania ostrego zapalenia trzustki wynosi od 10 do około 40 przypadków na 100 000 osób na rok. Bez przeprowadzenia szeregu szczegółowych testów choroba ta może być jednak trudna do rozpoznania.

Objawy ostrego zapalenia trzustki

Jednym z pierwszych, nagłych objawów zapalenia trzustki jest najczęściej ostry ból (porównywany czasem do „dźgnięcia nożem”), występujący w górnej części nadbrzusza, głównie po lewej stronie lub pośrodku. Pacjenci mogą odczuwać jego narastanie, lub wręcz promieniowanie do pleców lub klatki piersiowej.

Często występują intensywne wymioty i nudności, a także wzdęcie brzucha i osłabiona perystaltyka jelit.

Pojawia się gorączka, duszności, przyspieszanie oddechu, podniesione tętno i znacznie obniżone ciśnienie tętnicze krwi.

W ostrych stanach, chorzy mogą odczuwać zaburzenia świadomości i tracić przytomność. Dodatkowo, w niektórych przypadkach ostrego zapalenia trzustki może także wystąpić zażółcenie skóry, będące objawem upośledzonego odprowadzania żółci z dróg żółciowych.

Bardzo ważne jest, aby przy wystąpieniu nawet mniej poważnych objawów, powstrzymać się od jedzenia i przyjmować jedynie wodę. Dzięki temu obciążona trzustka będzie miała szansę na regenerację.

Przyczyny ostrego zapalenia trzustki

U dorosłych najczęstszymi przyczynami pojawienia się ostrego zapalenia trzustki są:

• nadmierne spożywanie alkoholu,
• kamica żółciowa,
• urazy w obrębie jamy brzusznej (najczęściej wypadki rowerowe i motocyklowe powodujące uderzenia kierownicą),
• zakażenie wirusowe (najczęściej wirusem zapalenia wątroby WZW, grypy lub HIV),
• choroby pasożytnicze (glista ludzka),
• przyjmowanie niektórych leków.

Z kolei u dzieci zapalenie trzustki może być spowodowane wystąpieniem:

• chorób wieku dziecięcego (odra, świnka, różyczka, ospa wietrzna),
• urazów mechanicznych,
• wad anatomicznych,
• chorób metabolicznych,
• stosowania leków.

W niektórych przypadkach ostre zapalenie trzustki może być spowodowane przez inne schorzenia powodujące m.in. zaburzenia funkcjonowania dróg żółciowych, takie jak:

• anoreksja i bulimia,
• cukrzyca,
• zapalenie jelit,
• choroby nowotworowe,
• hipercholesterolemia
• czy niewydolność nerek.

Jeżeli w żaden sposób nie można wskazać na prawdopodobną przyczynę wystąpienia choroby, mówi się wtedy o idiopatycznym zapaleniu trzustki.

Diagnostyka ostrego zapalenia trzustki

Rozpoznanie ostrego zapalenia trzustki następuje w pierwszym etapie podczas wywiadu lekarskiego, na podstawie opisanych objawów oraz badania twardości powłok brzucha pacjenta.

Wykonuje się badania laboratoryjne:

• oznaczenie aktywności amylazy we krwi oraz moczu,
• aktywności lipazy,
• ocenę poziomów aminotransferazy,
• fosfatazy alkalicznej
• i bilirubiny.

Dzięki zbadaniu poziomu enzymów wątrobowych możliwe będzie ustalenie czy przyczyną problemu nie jest np. kamica żółciowa.

Innymi badanymi parametrami jakie mogą być:

• ocena stężenia lipidów i wapnia,
• stężenia elektrolitów,
• kreatyniny
• i mocznika (charakteryzujące m.in. pracę nerek).

Ważnym wskaźnikiem będzie też określenie stężenia białka CRP, którego stężenie rośnie wraz z postępującym procesem zapalnym w organizmie.

Dodatkowo, lekarz może zlecić badania obrazowe:

• USG,
• tomografię komputerową jamy brzusznej,
• RTG klatki piersiowej.

Są one badaniami pomocniczymi, pozwalającymi ustalić m.in. czy doszło do perforacji ściany jelita lub powikłań płucnych, lub też czy drożne są przewody żółciowe.

Leczenie ostrego zapalenia trzustki

Leczenie zapalenia trzustki będzie zależeć od jego przebiegu i powikłań, jednak na ogół niezbędna będzie opieka medyczna warunkach szpitalnych. W przypadku łagodnej postaci schorzenia wystarczające może się okazać wprowadzenie kilkudniowej głodówki, wraz z dożylnym systemem nawadniania i podawania środków przeciwbólowych.

Dopiero po ustąpieniu wymiotów i bóli brzucha pacjent będzie mógł rozpocząć normalne odżywianie doustne. Jeżeli wykonane badania wskazują na obecność kamieni w drogach żółciowych, może także zaistnieć konieczność wykonania zabiegu usuwania pęcherzyka żółciowego (najczęściej metodą laparoskopową).

Przy ostrym przebiegu zapalenia trzustki, szczególnie gdy wystąpią groźne dla życia powikłania:

• nerkowe,
• płucne,
• zakażenia martwicy tkanek,
• a nawet zakażenie otrzewnej,

niezbędny będzie pobyt na oddziale intensywnej terapii lub oddziale chirurgii. Pacjent odżywiany będzie dojelitowo lub dożylnie, a w przypadku infekcji bakteryjnych otrzyma również antybiotyki.

Dieta przy ostrym zapaleniu trzustki

Po zakończonym leczeniu bardzo ważne jest wprowadzenie odpowiedniej diety, a także wyeliminowanie czynników które mogły doprowadzić do zapalenia trzustki. Są nimi przede wszystkim alkohol oraz tłuste, ciężkostrawne potrawy.

W żywieniu rekonwalescentów powinno się stosować stopniowe zwiększanie udziału węglowodanów, oraz przygotowywanie małych, ale regularnych posiłków (około 5 w ciągu dnia).

Szczególnie na początku należy ograniczać spożywanie tłuszczy oraz nadmiaru białka. Najlepszą formą obróbki będzie gotowanie, duszenie lub pieczenie pokarmów.

Produkty niewskazane w diecie po zapaleniu trzustki to na pewno:

• tłuste mięsa (wieprzowina, baranina, gęsina),
• tłuste nabiały (mleko, sery, śmietana),
• żytnie lub razowe pieczywo,
• gruboziarniste kasze (np. gryczana),
• wzdymające owoce i warzywa (czereśnie, gruszki, śliwki, groch, kapusta, fasola).

Czasami pacjenci pomimo ustąpienia objawów zapalenia i skończonym leczeniu, skarżą się na powracające dolegliwości ze strony układu trawiennego. Może to wynikać z częściowego uszkodzenia funkcji trzustki lub jej trwającego procesu regeneracji.

W takich przypadkach zalecane jest przyjmowanie preparatów z enzymami trzustkowymi, a także zestawu witamin rozpuszczalnych w tłuszczach:

• witamin z grupy A,
• witaminy D,
• witaminy E,
• witaminy K.

Zapalenie trzustki jest chorobą, która szczególnie na początku, może przebiegać łagodnie i kojarzyć się z dyskomfortem po zbyt obfitej uczcie.

Nie wolno jej jednak bagatelizować, ponieważ ulega poważnym powikłaniom i nawrotom, mogącym zagrażać nawet życiu.

W zapobieganiu stanom zapalnym trzustki korzystne jest utrzymywanie prawidłowej masy ciała, lekkostrawna dieta oraz ograniczanie spożywania alkoholu.