Insulina - rodzaje, działanie i sposób podawania

Insulina to hormon wydzielany przez trzustkę, a konkretnie przez tzw. komórki B wysp Langerhansa. Rola insuliny w organizmie jest bardzo ważna, pełni ona wiele funkcji. Jednak insulina najbardziej jest znana jako lek stosowany w cukrzycy. Insulina znalazła zastosowanie również w kulturystyce. Sprawdź, jakie działanie ma insulina.

Spis treści

1. Insulina - rola w organizmie, działanie
2. Insulina a cukrzyca. Wskazania do stosowania
3. Insulina - rodzaje i czas działania
4. Insulina - jak podawać?
5. Insulina - jak przechowywać?
6. Insulina - działania niepożądane
7. Insulina w kulturystyce

Insulina to hormon wytwarzany przez trzustkę, a konkretnie przez komórki beta wysp Langerhansa w trzustce, w celu regulacji ilości glukozy (cukru) we krwi.

Insulina to także lek stosowany w cukrzycy, który do niedawna był otrzymywany z trzustek zwierzęcych (wołowych i wieprzowych). Obecnie zwykle stosuje się insulinę ludzką otrzymywaną technikami inżynierii genetycznej.

Insulina jest wykorzystywana również jako nielegalny środek dopingujący w sporcie i kulturystyce.

Insulina - rola w organizmie, działanie

• Reguluje ilość glukozy we krwi. Zadaniem insuliny jest obniżenie poziomu cukru we krwi do prawidłowego poziomu. Brak lub niedobór insuliny prowadzi do zwiększenia się we krwi poziomu cukru, co może doprowadzić do rozwoju cukrzyca typu II.
• Bierze udział w przetwarzaniu węglowodanów w tłuszcze.
• Wzmaga syntezę białka przez przyspieszanie dostarczania aminokwasów.

Najbardziej intensywny proces wydzielania insuliny zachodzi w porze porannej, maleje natomiast po południu. W nocy ilość wydzielanej insuliny znacznie spada.

Insulina a cukrzyca. Wskazania do stosowania

U osób z cukrzycą trzustka nie wytwarza insuliny lub jej dostatecznej ilości. Może się też zdarzyć, że trzustka nie jest w stanie efektywnie wykorzystać insuliny, którą wytwarza. W wyniku tego glukoza (cukier) gromadzi się w krwiobiegu.

W cukrzycy typu I niezbędne jest leczenie insuliną, ponieważ trzustka w ogóle nie produkuje tego hormonu. Natomiast w przebiegu cukrzycy typu II pacjenci mogą być w stanie utrzymywać poziom glukozy we krwi w normie dzięki odpowiedniej diecie, ćwiczeniom i leków przeciwcukrzycowym. Dopiero gdy te metody nie przynoszą pożądanych efektów, do leczenia włącza się insulinę.

Wskazaniami do jej zastosowania są także:

• opanowanie glukotoksyczności
• inne choroby (np. zawał serca, zapalenie płuc) u pacjenta z cukrzycą typu 2, dotychczas leczonego doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi
• zabieg operacyjny u chorego na cukrzycę typu 2 dotychczas leczonego doustnymi lekami przeciwcukrzycowymi
• ciężkie uszkodzenie wątroby i/lub nerek u chorego na cukrzycę typu 2 (są to stany, w których stosowanie doustnych leków przeciwcukrzycowych jest przeciwwskazane)
• cukrzyca ciężarnych (jeśli dieta nie pomaga)

Insulinę do zastrzyków uzyskuje się z trzustek zwierząt (pod względem budowy cząsteczki najbardziej podobna do ludzkiej jest insulina wieprzowa) albo na drodze biotechnologicznej (insulinę mogą wytwarzać specjalne szczepy bakterii lub drożdże piekarskie, którym wcześniej wszczepiono geny insuliny ludzkiej). Obie insuliny są równie skuteczne.

Insulina - rodzaje i czas działania

Insuliny różnią się czasem działania (jak długo są skuteczne), początkiem działania (jak szybko zaczynają działać) i szczytem działania (kiedy są najbardziej skuteczne).

• Insulina krótkodziałająca szybko pojawia się we krwi i ma krótki czas działania. Można ją brać pół godziny przed posiłkiem. Najsilniej działa między 1 a 3 godziną po wstrzyknięciu. Jest skuteczna przez 8 godzin.
• Insulinę o pośrednim czasie działania można brać 1–1,5 godziny przed posiłkiem. Najwyższe stężenie we krwi ma pomiędzy 4 a 12 godziną po iniekcji. Działa przez 24 godziny.
• Insulina o przedłużonym czasie działania przyjęta 1–1,5 godziny przed posiłkiem działa przez ponad 24 godziny.
• Istnieją też gotowe mieszanki insuliny krótkodziałającej i o pośrednim czasie działania.

Czytaj też: Insulinooporność - czym jest? Objawy i leczenie

Insulina - jak podawać?

O tym, jakie dawki insuliny i jak często trzeba zażywać, decyduje lekarz diabetolog po wykonaniu serii badań. Przed każdym podaniem insuliny trzeba zmierzyć sobie poziom cukru we krwi, a jeśli bierze się dawkę przed posiłkiem – uwzględnić ilość zawartych w nim węglowodanów.

Insulinę można podawać za pomocą strzykawki, pióra lub pompy

Pióro insulinowe (tzw. peny)

Insulinę kupuje się w ampułkach lub tzw. penach. Peny to dozowniki przypominające długopisy. W środku mają wkłady-pojemniczki z insuliną wystarczającą na kilka dni. Jednorazowe miniigły są bardzo cienkie i powleczone silikonem, dzięki czemu iniekcji nie towarzyszy ból. Igłę wbija się pod skórę, ale nie w mięsień. Wstrzyknięcie insuliny w mięsień nie jest niebezpieczne, ale niewskazane, bo zaburzony zostaje czas wchłaniania i działania insuliny. Najlepiej wykonywać iniekcje w brzuch, udo lub ramię.

By uniknąć utworzenia się podskórnych zgrubień i zrostów, nie należy robić zastrzyków wciąż w to samo miejsce. Insulinę trzeba wstrzykiwać powoli i nie wyciągać igły natychmiast po opróżnieniu pojemniczka – warto odczekać 5–6 sekund, bo to zapewni wstrzyknięcie całej dawki i zapobiegnie wyciekowi insuliny.

Strzykawki

Ze specjalnego pojemnika pacjent pobiera - za pomocą strzykawki - odpowiednią ilość insuliny, a następnie podaje ją pod skórę. Strzykawki są małe i posiadają cienkie igły ze specjalną powłoką, dzięki czemu wstrzykiwanie powoduje niewielki dyskomfort.

Pompa insulinowa (insulin pump)

Pompa insulinowa składa się z małego cewnika, wprowadzonego pod skórę, i pompy w rozmiarze telefonu komórkowego, która jest noszona na zewnątrz ciała. Pompa posiada zbiorniczek na insulinę, którą dostarcza o ustalonych porach.

Strach przed bólem, przed zastrzykami, powoduje, że część pacjentów ma problemy ze stosowaniem tych metod leczenia, co zwiększa ryzyko poważnych powikłań. Dlatego naukowcy wciąż pracują nad nowoczesnymi formami podawania insuliny - plastrami insulinowymi, aerozolami rozpylanymi do jamy ustnej, kapsułkami wolno uwalniającymi insulinę, jak również nad sztuczną trzustką, czyli pompą dwuhormonalną.

Insulina - jak przechowywać?

• Najlepiej w lodówce, w temperaturze 2-8 st. C.
• Zdala od światła słonecznego, otwartą fiolkę do 6 tygodni, peny - jednorazowe wstrzykiwacze - do miesiąca.
• Nie zamrażać,
• Nie używać insuliny rozmrożonej ani takiej, która zmieniła barwę lub konsystencję,

Czytaj też: Krzywa insulinowa

Insulina - działania niepożądane

W przebiegu insulinoterapii podobnie jak w czasie przyjmowania każdego innego leku występują działania niepożądane, mają one jednak ograniczony charakter.

1. Lipohipertrofia i lipoatrofia

Lipohipertrofia oznacza przerost tkanki tłuszczowej w miejscach podawania insuliny, który objawia się początkowo stwardnieniem skóry, a następnie widocznymi uniesieniami.

2. Uczulenie

Insulina rzadko powoduje uczulenia i nie należy się ich obawiać. W miejscach wstrzyknięć może wystąpić wysypka lub zaczerwienienie skóry ze swędzeniem. Wtedy koniecznie trzeba się zgłosić do lekarza, by zmienić preparat insuliny.

3. Wzrost masy ciała

Do wzrostu masy ciała dochodzi u większości osób w początkowym okresie insulinoterapii. Przyczynia się do tego kilka mechanizmów działania insuliny.

4. Nadciśnienie tętnicze

Insulina może przyczyniać się do podwyższenia wartości ciśnienia bezpośrednio – pobudzając układ współczulny (część układu nerwowego pobudzająca organizm do działania w sytuacjach stresowych) oraz zwiększając wchłanianie sodu w nerkach.

5. Niedocukrzenie (hipoglikemia)

Przy leczeniu insuliną może wystąpić zmniejszenie stężenia glukozy we krwi wynikające ze spożycia zbyt małego posiłku, z nadmiernego wysiłku fizycznego, nieodpowiednio dobranej dawki insuliny lub spożycia alkoholu. Zwykle niedocukrzenie występuje, gdy stężenie glukozy we krwi wynosi <55 mg/dl (3,0 mmol/l).

Za 10 proc. wszystkich zgonów z powodu cukrzycy odpowiada hipoglikemia

Insulina w kulturystyce

Insulina jest stosowana w sporcie i kulturystyce jako substancja aktywująca działanie sterydów anabolicznych, w szczególności hormon wzrostu.

Duża część hormonów wzrostu po wstrzyknięciu do organizmu dostaje się do wątroby. Zadaniem komórek wątroby jest rozpoczęcie produkcji insulinopodobnego czynniku wzrostu, IGF. W tym celu - oprócz testosteronu i hormonów gruczołu tarczycy - konieczna jest również insulina. Jednak dzienna dawka insuliny, która jest wytwarzana przez trzustkę, jest niewystarczająca, aby zagwarantować maksymalną produkcję IGF-1 w wątrobie po wstrzyknięciu hormonu wzrostu. Stąd zapotrzebowanie na insulinę.

Jednak stosowanie insuliny przez osoby zdrowe niesie za sobą duże niebezpieczeństwo.

Monika Majewska

Beata Prasałek