Nadwaga u dzieci - przyczyny i skutki zdrowotne. Jak leczyć nadwagę u dzieci?

Nadwaga u dzieci w Polsce jest dużym problemem. Aż 30 proc. dzieci w wieku wczesnoszkolnym i 20 proc. nastolatków ma nadwagę. Niestety pandemia koronawirusa i związane z nią ograniczenia prawdopodobnie jeszcze pogorszą te statystyki. Jakie są przyczyny nadwagi u dzieci? Jak pomóc dziecku, które zaczyna tyć? Dowiedz się, jak nadwaga wpływa na jego zdrowie i poznaj zasady prawidłowej diety dziecka.

Nadwaga u dzieci przyjmuje tendencję wzrostową. Lekarze od kilku lat alarmują, że waga dzieci i młodzieży niepokojąco rośnie. Jak informuje na swoich stronach Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, w Polsce na nadwagę lub wręcz otyłość cierpi aż 30 proc. dzieci w wieku wczesnoszkolnym.

Z wiekiem sytuacja nieco się poprawia, ale tylko odrobinę. Jak wykazały ogólnopolskie badania przeprowadzone przez Instytut Żywności i Żywienia, już w 2016 nadwagę miał co piąty uczeń w wieku od 10 do 16 lat. Częściej problem dotyczył chłopców (22 proc.) niż dziewczynek (16 proc.).

Zdaniem lekarzy w czasie pandemii koronawirusa odsetek dzieci i nastolatków z nadwagą zwiększył się. Potwierdzają to chociażby obserwacje rodziców. Co można zrobić, by powstrzymać ten proces?

Spis treści

1. Nadwaga u dzieci – przyczyny
2. Nadwaga u dzieci – skutki i wpływ na zdrowie
3. Nadwaga u dzieci – jak sprawdzić, czy masa ciała jest prawidłowa?
4. Nadwaga u dzieci – czy winne są geny?
5. Nadwaga u dzieci – zasady prawidłowej diety
6. Nadwaga u dzieci – zdrowa porcja ruchu
7. Nadwaga u dzieci – kiedy wybrać się do lekarza?

Nadwaga u dzieci – przyczyny

Koronawirus zmienił życie codzienne nie tylko dorosłych, ale także dzieci, zwłaszcza tych w wieku szkolnym, które od wielu miesięcy niemal całe dnie spędzają w domu, przed komputerem. Online odbywają się nie tylko lekcje, lecz także zajęcia dodatkowe: korepetycje, kursy językowe, a nawet zbiórki harcerskie.

Do sieci w znacznym stopniu przeniosło się również życie towarzyskie (rodzice w obawie przed koronawirusem rzadko zgadzają się na spotkania w realu). W efekcie wiele dzieci spędza czas prawie nie ruszając się z fotela czy kanapy.

Taki tryb życia, choć dość skutecznie chroni przed COVID-19, ma niestety przykre skutki uboczne – sprzyja nadwadze.

Oczywiście pandemia nie jest główną przyczyną problemu. Winne są przede wszystkim nieprawidłowa dieta oraz mała aktywność fizyczna.

Nadwaga u dzieci – skutki i wpływ na zdrowie

Zbyt duża masa ciała to nie tylko kwestia estetyki i dobrego samopoczucia, lecz także zdrowia.

Badania wykazały, że nadwaga, a zwłaszcza otyłość często:

• odpowiada za problemy ze stawami i bóle kręgosłupa,
• może przyczyniać się do zaburzeń hormonalnych
• oraz sprzyja rozwojowi m.in.
• nietolerancji glukozy,
• cukrzycy typu 2,
• nadciśnienia,
• chorób układu sercowo-naczyniowego,
• stłuszczenia wątroby,
• a nawet niektórych nowotworów.
• Zwiększa również ryzyko ciężkiego przebiegu COVID-19.

Lekarze podkreślają także, że nadwaga pogarsza jakość życia i może być przyczyną depresji. Absolutnie nie należy więc jej lekceważyć.

Nadwaga u dzieci – jak sprawdzić, czy masa ciała jest prawidłowa?

Nadmiar kilogramów często jest widoczny gołym okiem. Ale taka diagnoza oczywiście nie wystarczy. Potrzebne są dokładne pomiary wagi oraz wzrostu, a także wiedza, jak dokonać ich oceny.

Wielu rodziców w pierwszym odruchu, korzysta z prostego, dostępnego w Internecie kalkulatora BMI (ang. Body Mass Index).

Oceniając wagę młodego człowieka, trzeba jednak wziąć pod uwagę etap jego rozwoju.

„W okresie wzrastania wysokość i masa ciała nie tylko rosną z wiekiem, ale także w sposób naturalny zmieniają wzajemne proporcje” – czytamy w poradniku dla rodziców opracowanym przez lekarzy i dietetyków z Instytutu Matki i Dziecka.

W przypadku dzieci i młodzieży wysokość wskaźnika BMI zależy od płci i z zmienia się wraz z wiekiem. Dlatego do oceny prawidłowego rozwoju masy ciała najlepsze są tabele lub siatki centylowe wartości BMI.

Są one oddzielne dla dziewczynek i chłopców. Uwzględniają nie tylko wagę i wzrost dziecka, lecz także jego wiek.

Wynik powyżej 85. centyla wskazuje na otyłość. Oznacza on, że trzeba dziecku pomóc wrócić do prawidłowej wagi.

Nadwaga u dzieci – czy winne są geny?

Mówi się, że skłonności do tycia są dziedziczne. Rzeczywiście czynniki genetyczne odgrywają tu pewną rolę. To od nich zależy regulacja przemiany materii oraz magazynowanie i rozkład tkanki tłuszczowej w organizmie.

Lekarze podkreślają jednak, że skłonność genetyczna nie musi prowadzić do rozwoju otyłości. Zdrowy styl życia, a więc prawidłowa dieta i odpowiednia porcja aktywności fizycznej w większości przypadków mogą zapobiec tej dolegliwości.

Problemy z nadmiarem kilogramów często są rodzinne. Badania wykazały, że 70 proc. dzieci, których oboje rodzice są otyli, boryka się z nadwagą. Gdy mama i tata są szczupli ryzyko otyłości u ich potomka wynosi zaledwie 10 proc.

Zdaniem lekarzy, zwykle nie jest to kwestia genów, tylko niezdrowego stylu życia całej rodziny. Jeśli mama i tata najchętniej spędzają czas przed telewizorem czy komputerem, dziecko na ogół bierze z nich przykład i także niewiele się rusza.

Gdy rodzice są łasuchami i wciąż kupują słodycze, dziecko również często po nie sięga. W efekcie, podobnie jak oni, zaczyna tyć.

Specjaliści radzą zatem, że zwalczanie nadwagi u dziecka należy uczynić sprawą rodzinną. Kluczem do sukcesu są prawidłowa dieta oraz zdrowy styl życia wszystkich domowników.

Nadwaga u dzieci – zasady prawidłowej diety

Zdrowy jadłospis powinien zawierać wszystkie potrzebne organizmowi składniki odżywcze w odpowiednich proporcjach. Dlatego układając go najlepiej zasięgnąć porady dietetyka. Nawet teraz, w czasie pandemii jest to możliwe, gdyż wielu specjalistów pracuje online.

Niezależnie od konsultacji warto znać podstawowe zasady diety, która pomoże dziecku zachować prawidłową wagę i szczupłą sylwetkę. Oto najważniejsze zalecenia dietetyków:

Jedz 5 posiłków dziennie

Porcje powinny być niewielkie, ale za to serwowane regularnie, mniej więcej co trzy godziny.

Pozwoli to uniknąć uczucia głodu i podjadania między posiłkami, które często jest źródłem nadwagi.

Spożywaj warzywa i owoce

Produkty te obfitują w witaminy, minerały, wspierający przemianę materii błonnik oraz inne cenne składniki.

Lekkostrawne i małokaloryczne warzywa to podstawa prawidłowej diety. Najzdrowsze są surowe albo ugotowane al dente (na parze lub w niewielkiej ilości wody). Można i warto je jeść nawet pięć razy dziennie.

Owoce zawierają więcej kalorii niż warzywa, dlatego należy spożywać je w nieco mniejszych ilościach. Dziecko, z nadwagą powinno dostawać dwie porcje świeżych owoców (z wyłączeniem szczególnie kalorycznych bananów i winogron) dziennie.

Wybieraj pełnoziarniste produkty zbożowe

Zawierają one węglowodany złożone, które są najlepszym źródłem energii koniecznej do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W dodatku uwalniają się do organizmu powoli i zaspokajają głód na długo.

Produkty z pełnych ziaren zbóż (pełnoziarniste pieczywo i makarony, płatki owsiane, kasza gryczana, brązowy ryż) obfitują też w witaminy (zwłaszcza witaminy z grupy B), minerały oraz błonnik.

Pij mleko i przetwory mleczne

Są one najlepszym źródłem dobrze przyswajalnego wapnia, który jest niezbędny do budowy zdrowych kości oraz zębów. Zawierają także inne minerały, witaminy i pełnowartościowe białko.

Młody człowiek powinien wypijać 3-4 szklanki mleka lub jego zamienników (naturalnego jogurtu, kefiru, maślanki) dziennie.

Dla dziecka z nadwagą polecane są produkty półtłuste lub chude bez dodatku cukru. Dlatego należy unikać owocowych jogurtów, waniliowych czy czekoladowych serków, smakowego mleka, gdyż zawierają stanowczo zbyt duże ilości cukru.

Uzupełniaj białko

Za najlepsze źródła tego składnika uważa się:

• chude mięso,
• ryby,
• jajka
• oraz nasiona roślin strączkowych. 

Mięso dodatkowo dostarcza dobrze przyswajalnego żelaza.

Ryby oprócz białka zawierają cenne wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 oraz liczne składniki mineralne. Warto je jeść przynajmniej dwa razy w tygodniu. Szczególnie polecane są ryby morskie.

Kilka razy w tygodniu dziecko może jeść jajka, które oprócz białka zawierają witaminy i minerały.

Jeśli młody człowiek nie je mięsa, w jego menu powinny często gościć nasiona roślin strączkowych:

• soczewica,
• cieciorka,
• fasola,
• zielony groszek,
• bób.

Są one dobrym źródłem pełnowartościowego białka.

Ogranicz tłuszcz

Organizm potrzebuje go tylko w niewielkich ilościach. Dlatego warto sięgać po produkty zawierające mniej tłuszczu. Śmietanę można zastąpić kefirem, majonez – jogurtem, tłusty ser – chudym, masło - twarożkiem.

Dobrze też unikać tłustych wędlin. Zamiast smażyć lepiej piec w folii lub gotować na parze.

Dietetycy namawiają też, by tłuszcze zwierzęce starać się zastępować zdrowszymi olejami roślinnymi.

Unikaj słodyczy i słonych przekąsek

Herbatniki, wafelki, batoniki, cukierki, krakersy, chipsy, słone orzeszki stanowią prawdziwą bombę kaloryczną i najlepiej w ogóle ich nie kupować.

Należy także ograniczyć ilość ciast i słodkich deserów w rodzinnym jadłospisie.

Dobrym pomysłem jest serwowanie ich tylko raz w tygodniu np. w niedzielę.

Na co dzień idealnym podwieczorkiem będzie miseczka drobnych lub pokrojonych na kawałki owoców albo naturalny jogurt z musem owocowym.

Pij wodę

Nie zawiera ona zbędnych kalorii i świetnie gasi pragnienie. Powinno się wypijać minimum 1,5 litra wody dziennie.

Należy natomiast zrezygnować ze słodkich napojów, które często są bardzo kaloryczne.

Warto także ograniczyć picie soków. Nawet te niedosładzane zawierają sporo kalorii i mogą być tuczące.

Dziecko w wieku szkolnym może pić szklankę soku dziennie. Dobrze jest nie słodzić herbaty, kawy ani innych domowych napojów. W razie potrzeby można odstawiać cukier stopniowo.

Nadwaga u dzieci – zdrowa porcja ruchu

Oprócz prawidłowej diety, bardzo ważna w przeciwdziałaniu nadwadze jest aktywność fizyczna. W czasie pandemii nasze możliwości są ograniczone. Nie możemy zapisać dziecka na zajęcia sportowe czy wybrać się z nim na basen. Ale to nie znaczy, że mamy się nie ruszać.

Możemy przecież, jeśli tylko pogoda na to pozwala, codziennie chodzić na spacery, jeździć na rowerze, wybrać się z dzieckiem na rolki lub wrotki. W weekend warto wybrać się na długą wycieczkę do lasu, wyprawę kajakiem czy spróbować swoich sił we wspinaczce na skałkach.

Warto poszukać aktywności, która będzie odpowiadać całej rodzinie. Bo wszystkim przyda się zdrowa porcja ruchu. Poza tym sport nie ma być przykrym obowiązkiem tylko przyjemnością. Jeśli dziecko zobaczy, że rodzice świetnie się bawią podczas wspólnej aktywności, jest szansa, że zarazi się ich entuzjazmem.

Warto także pamiętać, by młodemu człowiekowi nie stawiać za wysoko poprzeczki. Dla dziecka z nadwagą kilkunastokilometrowa wędrówka czy całodniowa wycieczka rowerowa prawdopodobnie będzie zbyt dużym wyzwaniem.

Lepsze efekty osiągniemy wyznaczając sobie na początek mniej ambitne cele. Przejście kilkukilometrowej ciekawej trasy czy krótki, choćby godzinny wypad na rowerach może być świetną przygodą, przy okazji pozwoli całej rodzinie zrzucić sporą dawkę kalorii. I o to chodzi!

Nadwaga u dzieci – kiedy wybrać się do lekarza?

Prawidłowa dieta i aktywność fizyczna po kilku miesiącach powinny przynieść pierwsze efekty.

Jeśli tak się nie dzieje, warto skonsultować się z lekarzem. Specjalista skieruje dziecko na odpowiednie badania, by znaleźć przyczynę nieprawidłowej wagi.

Czytaj też:

• Eksperci alarmują: mamy nie jedną, lecz dwie pandemie. Niepokojące dane o otyłości Polaków
• Skąd się biorą nadwaga i otyłość?

Beata Ciepłowska-Kowalczyk

Konsultacja: lek. med. Anna Łukaszewska , pediatra, specjalista rehabilitacji