Leki antydepresyjne: zastosowanie, działanie, skutki uboczne, uzależnienie

Leki antydepresyjne stosuje się w leczeniu zaburzeń depresyjnych takich jak przewlekłe obniżenie nastroju, spadek motywacji, apatia, bezsenność, niekiedy połączonych z objawami lękowymi. Nowoczesne antydepresanty są stosunkowo bezpieczne i nie wywołują tak wielu skutków ubocznych, jak leki starej generacji. Mimo to zawsze należy przyjmować je ściśle z zaleceniami lekarza i dokładnie obserwować reakcje organizmu na zażywany środek.

Leki przeciwdepresyjne (antydepresanty) to szeroka gama leków psychotropowych stosowanych w leczeniu zaburzeń psychicznych i depresyjnych. Zaburzenia te mogą ujawniać się w przebiegu takich chorób jak: depresja, choroba afektywna dwubiegunowa, fobia społeczna, agorafobia, lęk napadowy, zespół lęku uogólnionego, nerwica natręctw, bezsenność.

Antydepresanty dostępne są tylko na receptę, wypisuje je lekarz POZ lub psychiatra po rozpoznaniu u pacjenta charakterystycznych objawów afektywnych, utrzymujących się nie krócej niż przez dwa tygodnie (epizod depresyjny).

Do objawów tych należą: smutek, przygnębienie, spadek motywacji, pesymizm, niska samoocena, myśli samobójcze, które niekiedy połączone są z epizodami maniakalnymi, psychozą, napadami lęku.

Koniecznie sprawdźcie czy też je macie. Takie zmiany na ustach mogą świadczyć o poważnej chorobie! Zmiany na ustach (krostki, grudki, pęcherzyki). 8 najczęstszych przyczyn [ZDJĘCIA]

Spis treści

1. Działanie leków antydepresyjnych
2. Rodzaje leków antydepresyjnych
3. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) - charakterystyka
4. Selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (SSRI) - charakterystyka
5. Skutki uboczne stosowania leków antydepresyjnych
6. Leki antydepresyjne a alkohol
7. Czy leki antydepresyjne uzależniają?

Działanie leków antydepresyjnych

Leki antydepresyjne wpływają na przekaźnictwo neurochemiczne w mózgu. Dzieje się tak poprzez oddziaływanie leku na receptory komórek nerwowych, które stają się mniej lub bardziej wrażliwe na wychwytywanie substancji takich jak serotonina, noradrenalina, dopamina. Są to tzw. neurotransmitery, których stężenie w organizmie ma decydujący wpływ na nasze samopoczucie.

Najczęstszą przyczyną zaburzeń o charakterze depresyjnym jest niedobór serotoniny i noradrenaliny. Antydepresanty wyrównują niekorzystne stężenie tych substancji, co w szybkim czasie (po ok. 2 tygodniach) powoduje wyraźną poprawę nastroju.

Pacjent odzyskuje chęć życia, ma więcej energii do działania, zaczyna pozytywnie patrzeć w przyszłość, lepiej sypia. Osoby dotknięte epizodami maniakalnymi bądź psychotycznymi odzyskują równowagę psychiczną i wewnętrzny spokój, zaburzenia lękowe ustępują.

Aby leczenie było skuteczne, kuracja antydepresantami powinna trwać nie krócej niż 6-12 miesięcy. Dokładny czas jej trwania może ustalić jednak tylko lekarz będący w stałym kontakcie z pacjentem. Nagłe przerwanie terapii wbrew zaleceniom psychiatry prawie zawsze kończy się szybkim nawrotem choroby.

Rodzaje leków antydepresyjnych

Leki przeciwdepresyjne, ze względu na swoją budowę chemiczną, dzielą się dwie zasadnicze grupy:

• trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) – należą do nich odkryte w latach 50. leki pierwszej generacji, obecnie rzadziej stosowane. Typ nieselektywny, co oznacza, że wpływają na stężenie nie tylko serotoniny i noradrenaliny, ale także innych neurotransmiterów. Mają wysoką skuteczność, ale są jednocześnie najgorzej tolerowane przez organizm i wykazują szereg skutków ubocznych (mogą przyczynić się m.in. do rozwoju jaskry, chorób serca, przerostu prostaty). Do tej grupy należą:
  • trójpierścieniowe inhibitory doneuronalnego wychwytu zwrotnego noradrenaliny (NA) i serotoniny (5-HT): impiramina, amitryptylina, dezipramina, nortryptylina, klomipramina, doksepina
  • inhibitory monoaminooksydazy (MAO): izoniazyd, iproniazyd, nialamid, fenelzyna, tranylcypromina
  • inne, nietypowe: mianseryna, trazodon, wiloksazyna
• leki o budowie dwupierścieniowej, czteropierścieniowej i innej - są to leki drugiej generacji, najnowocześniejszy typ antydepresantów. Należą do nich:
  • inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny bez działania receptorowego (SNRI): wenlafaksyna, milnacipran
  • selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (SSRI): citalopram, fluoksetyna, fluwoksamina, paroksetyna, sertralina
  • selektywne inhibitory wychwytu noradrenaliny (NRI): maprotylina, reboksetyna
  • selektywne inhibitory MAO-A: moklobemid
  • leki nietypowe: trimipramina, mirtazapina, tianeptyna

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) - charakterystyka

TLPD to leki pierwszej generacji wprowadzone do lecznictwa w latach 60. Wskazaniem do ich stosowania są przede wszystkim depresje typu endogennego, a także niektóre schorzenia i zaburzenia, które nie mają związku z depresją lub są jej skutkiem wtórnym (lęki napadowe, zespoły obsesyjno-kompulsywne, ból psychogenny).

Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) - działania niepożądane

TLPD wywołują stosunkowo dużo objawów niepożądanych. Niemal wszystkie preparaty mają działanie cholinolityczne, które obejmuje:

• wysychanie błon śluzowych jamy ustnej,
• zaburzenia akomodacji,
• tachykardię,
• jaskrę,
• zaburzenia oddawania moczu (u mężczyzn z przerostem gruczołu krokowego),
• majaczenie.

Poważniejsze powikłania związane ze stosowaniem TLPD występują bardzo rzadko. Ich przyczyną jest głównie nieprzestrzeganie przeciwwskazań i zasad przyjmowania leków.

Mogą to być:

• nagłe pojawienie się silnego lęku,
• niepokoju,
• pobudzenie psychoruchowe,
• zaostrzenie objawów psychotycznych w przebiegu schizofrenii,
• mania,
• napady drgawek,
• drżenie mięśni.

Istotny jest także wpływ leków trójpierścieniowych na układ krążenia. Niekiedy TLPD mogą powodować spadek ciśnienia tętniczego krwi, przyspieszenie czynności serca, rzadziej zaburzenia rytmu serca i spadek kurczliwości mięśnia sercowego.

Z tego względu nie należy stosować antydepresantów tego typu u chorych mających problemy z funkcjonowaniem układem krążenia, zwłaszcza z zaburzeniami rytmu serca.

Selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (SSRI) - charakterystyka

SSRI należą obecnie do najczęściej stosowanych leków przeciwdepresyjnych drugiej generacji. Wieloletnie badania i obserwacje kliniczne wykazały, że SSRI w porównaniu do klasycznych antydepresantów TLPD są na ogół lepiej tolerowane, bezpieczniejsze i posiadają węższy zakres przeciwwskazań.

Skuteczność ich działania jest zbliżona do leków trójpierścieniowych. Jednak wśród niektórych psychiatrów przeważa opinia, że leki SSRI lepiej sprawdzają się w depresjach o przebiegu łagodnym i umiarkowanym, natomiast w przypadku depresji ciężkich typu melancholicznego, połączonych z dodatkowymi objawami psychotycznymi, wskazane jest leczenie TLPD.

Wskazaniem do stosowania SSRI jest terapia różnorodnych zaburzeń depresyjnych. Są skuteczne przede wszystkim w leczeniu zaburzeń nawracających, w depresji towarzyszącej chorobie afektywnej dwubiegunowej, w depresji wieku podeszłego.

Znajdują także zastosowanie w przypadku nieskuteczności kuracją TLPD (badania wykazały poprawę u blisko połowy chorych, którzy wcześniej byli nieskutecznie leczeni antydepresantami starej generacji). Ponadto SSRI są często stosowane w terapii zaburzeń obsesyjno-kompulsyjnych (zespoły natręctw) i zaburzeń emocjonalnych (fobia społeczna, lęk napadowy, stres pourazowy, bulimia).

Przeciwwskazania do leczenia lekami SSRI są nieliczne i obejmują okres karmienia piersią, chorobę parkinsona, padaczkę, niewydolność wątroby i nerek. Ostrożność należy zachować u chorych na cukrzycę, dysfunkcje układu krążenia, jaskrę, przerost gruczołu krokowego.

Skutki uboczne stosowania leków antydepresyjnych

Wbrew obawom wielu chorych, korzyści ze stosowania leków antydepresyjnych prawie zawsze przewyższają negatywne następstwa związane z ich stosowaniem. Warunkiem jest odpowiedni dobór środka przez lekarza, który uwzględni m.in. zaawansowanie choroby, jej charakter (epizod depresyjny, depresja przewlekła, depresja atypowa z epizodami maniakalnymi itp.), a także weźmie pod uwagę indywidualne cechy pacjenta (jego usposobienie, choroby, inne zażywane przez niego lekarstwa).

Skutki uboczne mogą szczególnie dawać się we znaki, jeśli lek został nieprawidłowo dobrany lub jego dawka jest niewłaściwa. Wówczas do najczęściej obserwowanych objawów niepożądanych należą:

• senność (objaw szczególnie częsty na początku leczenia)
• uczucie zmęczenia
• zmniejszony apetyt
• bóle brzucha, nudności
• dysfunkcje seksualne
• przyrost masy ciała
• suchość w ustach
• zwiększona potliwość
• drżenie mięśni
• zaparcia
• trudności w oddawaniu moczu
• wysypka skórna

W przypadku leków drugiej generacji szacuje się, że objawy niepożądane występują u ok. 40% pacjentów. Według badań u ok. 10% mogą one stanowić przeszkodę w kontynuowaniu terapii.

W razie zauważenia u siebie objawów niepożądanych, nie należy od razu samemu odstawiać leku. Jeśli dolegliwości nie są uciążliwe, warto poczekać kilka-kilkanaście dni – często same ustępują lub wyraźnie się zmniejszają wraz z ogólną poprawą samopoczucia chorego. Jeżeli odczuwamy duży dyskomfort, należy udać się do lekarza, który skoryguje dawki leku lub zamieni go na inny.

Leki antydepresyjne a alkohol

Łączenie leków antydepresyjnych z alkoholem jest bardzo niebezpieczne, ponieważ nasila negatywne działanie obu substancji. W wyniku interakcji może zwiększyć się toksyczność alkoholu, którego wpływ na organizm zostaje zwielokrotniony (objawy to m.in. zaburzenia koncentracji, nadpobudliwość ruchowa, skłonność do zachowań agresywnych, spowolnienie procesów myślowych).

Z drugiej strony zostaje nasilone działanie leku psychotropowego – w efekcie mogą pojawić się senność, niepokój, napięcie, lęki, zaburzenia świadomości, omamy, problemy z pamięcią.

Czy leki antydepresyjne uzależniają?

Potocznie uważa się, że leki antydepresyjne mogą uzależniać psychicznie i fizycznie. Jak podkreślają psychiatrzy, jest to nieprawda. Pacjenci często mylą uzależnienie z objawami odstawiennymi (zespołem odstawienia). Objawy te pojawiają się, gdy chory nagle, bez konsultacji z lekarzem przestanie zażywać lek lub znacznie zmniejszy jego dawkę.

Skutek uboczny takiego postępowania to nagłe zachwianie równowagi w poziomie neurotransmiterów w mózgu, co przekłada się na silne wahania nastroju. Pacjent doświadcza następujących objawów:

• nagłe pogorszenie samopoczucia lub (rzadziej) stany maniakalne, euforyczne
• niepokój, drażliwość, napady płaczu
• bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunki
• zaburzenia snu zaburzenia psychomotoryczne (nadmierna pobudliwość lub spowolnienie ruchowe, drżenie mięśni, pogorszenie wzroku)
• bóle mięśni, uczucie mrowienia lub drętwienia skóry
• nadwrażliwość na światło
• wzmożona potliwość.

Stopniowe zmniejszanie dawek pod kontrolą lekarską ogranicza ryzyko wystąpienia objawów odstawiennych.

Najbardziej dotkliwe skutki uboczne obserwowane są u chorych, którzy zażywali wcześniej preparaty z paroksetyną, sertraliną i fluwoksaminą. W rzadkich przypadkach zespół odstawienia może spowodować nawrót depresji, co wymaga wznowienia terapii.

Czytaj też:

• Leczenie depresji. W jaki sposób leczyć depresję?
• Skąd się bierze depresja (choroba afektywna)?
• Diagnoza: DEPRESJA - gdzie i jak leczyć depresję
• Depresja nawracająca - objawy i leczenie
• Depresja maskowana - jak ją rozpoznać? Objawy i leczenie depresji maskowanej
• Depresja endogenna - typowe przyczyny, objawy i leczenie
• Dystymia (depresja przewlekła) - przyczyny, objawy, leczenie
• Depresja nerwicowa i nerwica depresyjna - czy to ta sama choroba?