Nadnercza to narząd niezbędny. Bez nich człowiek nie może przeżyć

Nadnercza są niezbędne do życia – wydzielają do krwi ważne hormony. Pełnią one istotne dla organizmu funkcje. Choroby nadnerczy powodują zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej organizmu. Do najczęstszych należą: choroba Addisona, zespół Cushinga, guz nadnercza i hiperaldosteronizm. Sprawdź, jakie są ich objawy.

Spis treści

1. Nadnercza – budowa
2. Nadnercza – hormony i ich funkcje
3. Choroby nadnerczy
4. Nadnercza – badania

Nadnercza to parzyste gruczoły wydzielania wewnętrznego. Pełnią ważne funkcje - ich rolą jest produkcja hormonów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Nadnercza określane są jako narządy przeżyciowe. Oznacza to, że bez nich człowiek nie może przeżyć.

Nadnercza – budowa

Nadnercza, jak sama nazwa wskazuje, mieszczą się nad nerkami. Podstawa nadnercza spoczywa na nerce i jest wklęsła. Oba nadnercza różnią się od siebie kształtem. Prawe przypomina piramidę, lewe półksiężyc. Każde z nich składa się z dwóch części – rdzenia i otaczającej go kory.

• Kora stanowi 80-90% masy całego nadnercza. Jest zewnętrzną częścią nadnerczy. Składa się z trzech wartw: kłębkowej, pasmowatej i siatkowej.

• Rdzeń nadnerczy składa się z brył i beleczek nabłonkowych, które łączą się w sieć. Jej oczka zawierają zatokowe naczynia włosowate i żylne.

Adrenalina i noradrenalina są wydzielane przez rdzeń, reszta hormonów przez korę nadnerczy.

Nadnercza – hormony i ich funkcje

Głównym zadaniem nadnerczy jest wytwarzanie hormonów, takich jak:

• aldosteron
• kortyzon
• adrenalina
• noradrenalina
• dehydroepiandrosteron (DHEA)

Pierwszy z hormonów reguluje gospodarkę wodną, sodową i potasową, wpływa na funkcjonowanie nerek i układu krążenia.

Drugi – pobudza wątrobę do przetwarzania tłuszczów i białek w glukozę, czyli reguluje przemianę węglowodanową, hamuje procesy zapalne, bo nie dopuszcza do powstawania specyficznych białych krwinek, które tworzą przeciwciała. Kortyzon działa też antystresowo, jednak jego nadmiar osłabia układ immunologiczny.

Natomiast adrenalina i noradrenalina, nazywane hormonami strachu, walki i ucieczki, przyśpieszają pracę serca, przygotowują organizm do ekstremalnych działań, ale także spowalniają pracę jelit.

Dehydroepiandrosteron przyśpiesza zaś metabolizm tłuszczów i zmniejsza łaknienie, podnosi odporność, chroni przed osteoporozą, ujędrnia skórę, korzystnie wpływa na nastrój i popęd płciowy.

Choroby nadnerczy

Nadnercza są niezbędne do życia – wydzielają do krwi ważne hormony. Dlatego, gdy zaczynają chorować, zaburzone zostaje funkcjonowanie całego organizmu. Choroby nadnerczy sprawiają, że zaburzeniu ulega gospodarka wodno-elektrolitowa organizmu, zmniejsza się odporność na stres oraz infekcje.

Częstymi objawami wskazującymi na nieprawidłową pracę nadnerczy mogą być także wzrost poziomu cukru we krwi, podwyższone ciśnienie tętnicze oraz zaburzenia pracy serca (szczególnie po wysiłku fizycznym).

Typowymi chorobami, które mogą dotknąć nadnercza to: choroba Addisona, zespół Cushinga, guz chromochłonny i hiperaldosteronizm.

Hiperaldosteronizm

Jest wynikiem nadmiernego wydzielania aldosteronu. Pod jego wpływem nerki wydalają mniej wody i sodu, a więcej potasu. Choroba dotyka osoby w wieku 30–50 lat. Częściej są to kobiety. Schorzeniu sprzyja niewydolność krążenia, marskość wątroby, doustne środki antykoncepcyjne, leki moczopędne, które przyśpieszają wydalanie potasu. Powodem szybszego wydzielania aldosteronu może być też nieleczone nadciśnienie tętnicze, schorzenia nerek, guz chromochłonny.

Objawami choroby są: osłabienie mięśni, zmęczenie, drętwienie ramion, dłoni, nóg i stóp, zwiększone pragnienie, potrzeba oddawania moczu w nocy, przemijające porażenie i kurcze mięśni, zaburzenia widzenia, bóle głowy oraz nadciśnienie tętnicze z wysokimi wartościami ciśnienia rozkurczowego.

Chorym podaje się leki powstrzymujące wydzielanie aldosteronu i obniżające ciśnienie krwi. Gdy powodem dolegliwości jest guz, należy go usunąć.

Uzupełnieniem leczenia jest dieta zawierająca mało sodu, a dużo potasu. Bogate w potas są suszone morele i śliwki, rodzynki, owoce cytrusowe, pełnoziarniste produkty mączne. Każdego dnia chory powinien się ważyć, aby kontrolować przyrost wagi.

Jeżeli w ciągu doby przybędzie 1,5 kg, powinien szybko zgłosić się do lekarza, bo jego organizm zatrzymuje zbyt dużo wody.

Choroba Addisona

Choroba Addisona polega na postępującym niszczeniu gruczołów nadnerczowych. Schorzenie może wystąpić w każdym wieku, równie często u mężczyzn, jak i u kobiet. Jego przyczyna nie jest dokładnie poznana, ale lekarze przypuszczają, że jest to choroba autoimmunologiczna. Do uszkodzenia nadnerczy może dojść wskutek gruźlicy, chorób przysadki lub nowotworowych. Niewydolność nadnerczy może ujawnić się po odstawieniu stale przyjmowanych sterydów.

Objawy, które narastają dość wolno, wynikają ze zbyt niskiego stężenia hormonów produkowanych w korze nadnerczy. Są to: osłabienie i zmęczenie, brak łaknienia, chudnięcie, bóle brzucha, nudności, wymioty, biegunka, nadmierny apetyt na sól, spadek ciśnienia tętniczego krwi, zwłaszcza po zmianie pozycji z leżącej na stojącą, ściemnienie skóry (niby opalenizna) na odsłoniętych częściach ciała, przyciemnienie blizn i piegów, wypadanie włosów, stałe odczuwanie zimna i częste zmiany nastroju.

Chorobę Addisona leczy się przez całe życie. Lekarze zalecają chorym noszenie bransolety z informacją o rozpoznanej chorobie oraz dawce i rodzaju zażywanego leku. To istotne, bo w chwili tzw. przełomu nadnerczowego można szybko pomóc, podając zastrzyk z hydrokortyzonu. W leczeniu stosuje się leki sterydowe, których nie wolno odstawić (ani zmniejszyć dawki) bez porozumienia z lekarzem.

Kobiety z chorobą Addisona mogą mieć dzieci. Na co dzień chorzy powinni unikać przeziębień, szczepić się przeciwko grypie i zapaleniu płuc (szczepionki przeciw pneumokokom). Ważne też, aby dieta zawierała dużo białka i węglowodanów oraz sodu i potasu. Utrzymaniu dobrej kondycji sprzyjają regularne ćwiczenia.

Zespół i choroba Cushinga

Jest to nadczynność kory nadnerczy. Wywołuje ją nadmiar kortykosterydów. Jeśli przyczyną schorzenia jest choroba nadnerczy, wówczas mówimy o zespole Cushinga, a jeżeli przysadka mózgowa, która steruje pracą nadnerczy – o chorobie Cushinga. Schorzenie może wywołać przewlekłe przyjmowanie sterydów.

Objawem jest otyłość z gromadzeniem się tłuszczu na tułowiu i karku, różowe rozstępy na skórze, nalana twarz z obrzękniętymi powiekami, jaskrawoczerwone rumieńce na policzkach, nadmierne owłosienie u kobiet, łojotok i trądzik, nadciśnienie tętnicze, osłabienie mięśni, wyraźne zmiany nastroju, zaburzenia miesiączkowania, bóle kości i niska odporność na infekcje.

W terapii stosuje się leki hamujące produkcję hormonów kory nadnerczy, obniżające ciśnienie tętnicze, preparaty wapnia. Leki należy brać stale. Czasem, gdy w nadnerczu jest guz, trzeba je usunąć.

Chorym zaleca się dietę niskokaloryczną z ograniczeniem węglowodanów, ale bogatą w potas i białko. Z powodu osłabienia kości chorzy powinni unikać sytuacji sprzyjających urazom. Warto nosić bransoletę z informacją o chorobie, rodzaju i dawce przyjmowanych leków.

Guz chromochłonny

To twór zbudowany z komórek rdzenia nadnerczy. W ponad 90 proc. przypadków ma charakter łagodny i nie daje przerzutów. Zwykle rozwija się u osób w wieku 30–50 lat. Przyczyna choroby nie jest znana, choć część przypadków ma podłoże genetyczne (rodzinne występowanie nowotworów narządów wydzielania wewnętrznego, np. tarczycy). Schorzenie ujawnia się, gdy dochodzi do zwiększonego wydzielania adrenaliny i noradrenaliny.

Wtedy pojawiają się napadowe kołatania serca po wysiłku, nadwrażliwość na zimno, nerwowość, wewnętrzne drżenia, lęk, stałe odczuwanie głodu, osłabienie. Mogą też wystąpić zlewne poty, nagły wzrost ciśnienia z silnym bólem głowy oraz ból w klatce piersiowej.

Chorzy przyjmują leki blokujące działanie hormonów i obniżające wysokie ciśnienie. Leczenie operacyjne polega na usunięciu guza. Przed operacją należy unikać sytuacji mogących podnieść ciśnienie (wysiłku fizycznego, stresu) i stosować dietę z dużą ilością soli, która zatrzymuje wodę w organizmie, dzięki czemu zwiększa się objętość krwi krążącej w naczyniach.

Nadnercza – badania

Diagnostyka chorób nadnerczy dotyczy przede wszystkim zbadania poziomu hormonów nadnerczy. Ich poziom można określić na podstawie badań krwi i moczu. Z tych badań można określić stężenie kortyzolu, androgenów i aldosteronu.

Innymi badaniami nadnerczy są badania obrazowe. Pozwalają one wykluczyć lub zdiagnozować guzy nadnerczy. Najczęściej wykonywanym badaniem jest USG jamy brzusznej. Badanie ultrasonograficzne sprawdzi się jedynie w przypadku osób szczupłych i u dzieci. Alternatywą dla tego badania może być tomografia, rezonans magnetyczny albo badania scyntygraficzne.

Czytaj też:

• Niedoczynność kory nadnerczy: przyczyny, objawy, leczenie
• Przełom nadnerczowy (ostra niewydolność kory nadnerczy): przyczyny, objawy i leczenie
• HIPOALDOSTERONIZM wskazuje na NIEWYDOLNOŚĆ KORY NADNERCZY

Zobacz galerię 8 zdjęć

miesięcznik "Zdrowie"

Anna Jarosz

Weronika Rumińska

Konsultacja: dr n. med. Grzegorz Luboiński, onkolog, Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie