Tarczyca: budowa, funkcje, choroby

Tarczyca to niepozorny i niewidoczny gołym okiem gruczoł, znajdujący się w przednio-dolnej części szyi, który jest jednym z niewielu nieparzystych gruczołów wydzielania wewnętrznego. Dopiero gdy zaczyna szwankować zauważamy, jak wiele od niej zależy. Jak jest rola tarczycy?

Spis treści

1. Tarczyca - jak jest zbudowana?
2. Tarczyca i hormony tarczycy - rola w organizmie
3. Nadczynność tarczycy
4. Niedoczynność tarczycy
5. Wole tarczycowe

Tarczyca wytwarza trzy hormony: trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) i kalcytoninę. Choć to bardzo mały gruczoł (waży zaledwie 30-60g) to odgrywa bardzo istotną rolę w funkcjonowaniu układu nerwowego, krążenia oraz ruchu. Decydują również o poziomie syntezy białek oraz stopniu zużywania tlenu w komórkach i gospodarce wapniowo-fosforanowej organizmu.

Tarczyca - jak jest zbudowana?

Tarczyca otoczona jest torebką zbudowaną z dwóch warstw tkanki łącznej. Miąższ gruczołu tworzą maleńkie pęcherzyki, których ściana zbudowana jest z jednowarstwowego nabłonka płaskiego i sześciennego. Proporcje pomiędzy kształtem nabłonków zależą od stanu czynnościowego gruczołu. Nabłonek płaski jest formą spoczynkową – hormony nie są wydzielane. Nabłonek sześcienny jest z kolei formą aktywną – hormony są syntetyzowane. Tarczyca to jedyny gruczoł człowieka, którego komórki tak obficie magazynują produkowane przez siebie hormony. Zanim zostaną one uwolnione do krwi są przechowywane w postaci przejściowej w żelu wypełniającym pęcherzyki.

Tarczyca i hormony tarczycy - rola w organizmie

Sama tarczyca nie decyduje jednak o sposobie swojego funkcjonowania. Jej prawidłowe działanie podlega podwójnej regulacji. Z jednej strony produkcja hormonów metabolicznych jest kontrolowana przez znajdujący się w mózgu układ podwzgórze-przysadka, który działa na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego – wydzielanie hormonów tarczycy wpływa hamująco na wydzielanie hormonów podwzgórzowych pobudzających tarczycę. Z drugiej zaś strony hormony tarczycowe zostają wytwarzane na skutek pobudzającego działania układu nerwowego, co ma miejsce w sytuacjach stresowych, przy nasileniu reakcji obronnej organizmu. Stężenie trzeciego hormonu tarczycy – kalcytoniny jest zależne od poziomu wapnia znajdującego się we krwi. Gdy tarczyca wydziela zbyt dużo lub zbyt mało hormonów mówi się o nadczynności lub niedoczynności gruczołu.

Biologiczne funkcje hormonów tarczycy:

• rozwój ośrodkowego układu nerwowego
• wzmożone procesy przemiany materii
• mineralizacja kości (wzrost)
• wątroba (nasilenie lipogenezy, glikogenolizy, glukoneogenezy)
• odpowiadają za rytm serca

Nadczynność tarczycy

Nadczynność tarczycy to nadmiar krążących we krwi hormonów wytwarzanych przez ten gruczoł. Choroba atakuje około 2% populacji i występuje czterokrotnie częściej u kobiet, niż u mężczyzn. Dochodzi do niej na skutek pobudzenia tarczycy przez grupę własnych przeciwciał (autoprzeciwciał) lub obecności gruczolaka, który wydziela hormony tarczycy niezależnie od regulacji mózgowej. Nadczynność towarzyszy niekiedy wirusowym zapaleniom tarczycy. Może pojawić się także na skutek podawania wysokich dawek hormonów tarczycy w celach terapeutycznych, jednak to niezwykle rzadkie przypadki. Objawami nadczynności są: gwałtowna utrata masy ciała, wzmożona potliwość, pobudliwość nerwowa, zaburzenia snu, drżenie rąk. Osoba chora uskarża się na przyspieszoną akcję serca. Mogą pojawić się zaburzenia rytmu serca, niewydolność wieńcowa. Wiele osób ma również ma problemy z oczami – są czerwone, podrażnione, suche i obrzęknięte. Występuje zwiększona presja na nerw wzrokowy i tkanki oczodołu, powodując wytrzeszcz oka. Niekiedy przy nadczynności tarczycy ujawniają się choroby psychiczne lub nerwice. Podstawą leczenia nadczynności jest farmakoterapia, ewentualnie leczenie jodem radioaktywnym. Pacjentom nie zaleca się picia alkoholu, czarnej kawy, korzystania z łaźni parowej i zażywania kąpieli słonecznych.

Niedoczynność tarczycy

Objawem diagnostycznym niedoczynności tarczycy jest niedobór krążących we krwi hormonów tarczycowych. Źródłem niedoczynności może być choroba samej tarczycy, leżąca w jej nieprawidłowej budowie, nieprawidłowe działanie przysadki, czy podwzgórza, mających bezpośredni wpływa na funkcjonowanie tarczycy. Choroba może być też wynikiem nieprawidłowości w działaniu układu immunologicznego (choroba Hashimoto), a także  leczenia nadczynności tarczycy radiojodem lub uszkodzenia operacyjnego. Niedoczynność tarczycy dotyka przede wszystkim kobiet w wieku od 40 do 60 lat, jako dysfunkcja przemijająca pojawia się u 5% pań po ciąży. Osoby z niedoczynnością tarczycy przybierają na wadze, mają obniżoną temperaturę ciała, przez co bardzo intensywnie odczuwają zimno. Chorzy narzekają na zmniejszenie efektywności pamięci krótkotrwałej, pojawiające się myśli depresyjne. Niedoczynności towarzyszą też problemy skórne oraz pogarszający się stan włosów. Niedoczynność tarczycy wymaga szybkiego leczenia, bowiem zwiększa ryzyko wychłodzenia, pojawienia się zmian miażdżycowych i wieńcowych. Farmakoterapia ma na celu uzupełnianie niedoboru hormonów w tabletkach. Niekiedy zaleca się suplementację diety jodem.

Wole tarczycowe

Powiększenie rozmiarów tarczycy nazywa się popularnie wolem. Gruczoł może być powiększony równomiernie (wole proste) lub posiadać w miąższu guzki (wole guzkowe). Charakter guzków ocenia się przy pomocy specjalistycznych laboratoryjnych badań hormonalnych, USG, scyntygrafii, biopsji cienkoigłowej.