10 najczęstszych dolegliwości jelit. Sprawdź, co może wywołać objawy

Weryfikacja

Autor: Krzysztofa Białożyt

Jelita stanowią jeden z najważniejszych narządów naszego organizmu, w którym odbywa się trawienie i wchłanianie składników odżywczych potrzebnych wszystkim tkankom. Dowiedz się, jakie są najczęstsze dolegliwości jelit oraz jak rozpoznać ich charakterystyczne objawy.

Spis treści

1. Celiakia
2. Nietolerancja laktozy
3. Zespół SIBO
4. Alergia pokarmowa
5. Zespół jelita drażliwego
6. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
7. Choroba Leśniowskiego-Crohna.
8. Polipy jelita
9. Rak jelita grubego
10. Uchyłki jelita

Nieprawidłowe funkcjonowanie jelit odbija się na zdrowiu całego organizmu. Dolegliwości wywołane chorobami jelit mogą powodować różne objawy. Podstawą diagnostyki chorób jelit jest dokładny wywiad lekarski, który czasami wymaga uzupełnienia dodatkowymi badaniami.

Przedstawiamy najczęstsze dolegliwości jelit. 

Celiakia

Celiakia to choroba związana z nietolerancją glutenu – białka obecnego w ziarnach zbóż (m.in. pszenicy, żyta, jęczmienia). U osób chorych na celiakię, spożycie produktów zawierających gluten wywołuje zniszczenie kosmków jelitowych. W uszkodzonych jelitach znacznie zmniejsza się powierzchnia trawienia i wchłaniania składników odżywczych. Zaburzenia wchłaniania pokarmów wpływają na funkcjonowanie całego organizmu. Objawy celiakii są bardzo różnorodne. Część z nich dotyczy jelit – biegunki, wzdęcia, bóle brzucha nasilają się po spożyciu produktów zawierających gluten. U dzieci celiakia powoduje zahamowanie wzrostu i niedobór masy ciała. W celiakii dochodzi do niedoboru witaminy D, który skutkuje osteoporozą i próchnicą. Innym typowym objawem celiakii jest niedokrwistość.

Celiakia należy do chorób autoimmunologicznych. U osób z genetyczną predyspozycją, spożycie glutenu wywołuje produkcję przeciwciał niszczących tkankę jelit. Badanie poziomu tych przeciwciał we krwi  to jeden z najważniejszych etapów diagnostyki celiakii. Celiakia to choroba, którą można skutecznie leczyć. Całkowite wyeliminowanie glutenu z diety prowadzi do ustąpienia objawów i pozwala na normalne funkcjonowanie. Warto jednak pamiętać, że obecnie panująca moda na dietę bezglutenową nie zawsze jest medycznie uzasadniona. Celiakia nie jest chorobą częstą – według szacunków, cierpi na nią około 1 proc. populacji.

Nietolerancja laktozy

Nietolerancja laktozy to jedna z najczęstszych dolegliwości jelitowych. Jej przyczyną jest niedobór laktazy – enzymu odpowiedzialnego za trawienie laktozy. Laktoza to rodzaj cukru obecnego w mleku i jego przetworach. Wyróżniamy 2 typy nietolerancji laktozy:

1. Pierwotna nietolerancja laktozy jest uwarunkowana genetycznie, a jej objawy pojawiają się u młodych osób.
2. Wtórna nietolerancja laktozy rozwija się u pacjentów, których organizm w przeszłości radził sobie z trawieniem laktozy, a obecnie utracił tę umiejętność. Może mieć charakter przejściowy. Często pojawia się po infekcjach żołądkowo-jelitowych, stosowaniu antybiotyków lub w wyniku innych chorób jelit. Po pewnym czasie błona śluzowa jelit może ulec regeneracji i aktywność laktazy zostaje przywrócona.

Objawy nietolerancji laktozy często są rozpoznawane przez pacjentów samodzielnie. Charakterystyczny jest ich związek ze spożywaniem produktów mlecznych. Niedługo po spożyciu pokarmu zawierającego laktozę, pojawiają się kurczowe bóle brzucha, wzdęcia, czasem również biegunka. Niedobór laktazy powoduje, że laktoza pozostaje niestrawiona i działa drażniąco na przewód pokarmowy. Bakterie jelitowe są odpowiedzialne za fermentację z wytworzeniem dużej ilości gazów, które wywołują przykre objawy.

Do potwierdzenia nietolerancji laktozy wykorzystuje się tzw. testy oddechowe. Na początku testu pacjent spożywa określoną ilość laktozy. W przypadku nietolerancji niestrawiona laktoza ulega fermentacji w jelitach. W procesie fermentacji powstaje wodór, który wraz z krwią dociera do płuc pacjenta, a następnie jest wydychany. Test oddechowy polega na pomiarze stężenia wodoru w powietrzu wydychanym. Wartości powyżej normy stanowią potwierdzenie nietolerancji laktozy. Rozpoznanie nietolerancji laktozy jest wskazaniem do modyfikacji diety. W zależności od nasilenia objawów niektórzy pacjenci wymagają jedynie ograniczenia ilości spożywanej laktozy, a inni wymagają jej całkowitej eliminacji. W łagodzeniu objawów nietolerancji laktozy skuteczne są również preparaty zawierające laktazę. 

Przeczytaj także: Dieta przy nietolerancji laktozy - zasady. Jakie produkty można jeść?

Zespół SIBO

SIBO (z ang. small intestine bacterial overgrowth) to inaczej zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego. Istotą zespołu SIBO jest nadmierna ilość bakterii w jelicie cienkim. W normalnych warunkach, największe siedlisko bakterii w przewodzie pokarmowym bytuje w jelicie grubym. W wyniku zaburzenia równowagi mikrobiologicznej jelit może dojść do ich przesunięcia w stronę jelita cienkiego. Nadmierna i nieprawidłowa flora jelita cienkiego może rozwinąć się w wyniku różnych schorzeń. Najczęstsze przyczyny zespołu SIBO to:

• zaburzenia perystaltyki jelit,
• wady anatomiczne przewodu pokarmowego,
• przebyte operacje jelit,
• zażywanie leków zmieniających pH żołądka.

Objawy zespołu SIBO wynikają z zaburzeń trawienia i wchłaniania pokarmów. Z tego powodu mogą przypominać celiakię – do rozróżnienia tych schorzeń konieczne są dodatkowe badania. Objawy jelitowe zespołu SIBO to wzdęcia, odbijania, biegunki i bóle brzucha. Upośledzenie wchłaniania składników odżywczych powoduje spadek masy ciała. Niedobór witaminy B12 wywołuje anemię, witaminy D – osteoporozę, a witaminy A - zaburzenia widzenia (tzw. kurza ślepota). Im więcej bakterii namnaża się w jelicie cienkim, tym bardziej nasilone są objawy.

Podstawą diagnostyki zespołu SIBO jest posiew, czyli obliczenie liczby bakterii w jelicie cienkim. W tym celu konieczne jest pobranie treści jelitowej z początkowego fragmentu jelit. Zwykle wykonuje się je podczas badania endoskopowego. Treść jelitowa zostaje poddana analizie w warunkach laboratoryjnych. Jeżeli liczba bakterii przekracza 105/1 ml, rozpoznanie zespołu SIBO zostaje potwierdzone. Leczenie zespołu SIBO wymaga wielokierunkowych działań. Nadmierny rozrost bakterii można powstrzymać antybiotykoterapią. Należy suplementować witaminy oraz inne niedoborowe składniki pokarmowe. Najważniejsze jest jednak skuteczne leczenie przyczynowe (poprawa perystaltyki jelit, ograniczenie stosowania niepotrzebnych leków, czasem konieczne są interwencje chirurgiczne). W przeciwnym razie rozrost bakteryjny w jelicie cienkim może nawracać.

Przeczytaj także: Mikrobiota. Wpływ bakterii jelitowych na organizm

Alergia pokarmowa

Alergia pokarmowa to choroba wywołana nadmierną reakcją układu odpornościowego na spożywanie niektórych pokarmów. Alergia pokarmowa jest często mylona z nietolerancją, choć są to dwie odmienne jednostki chorobowe. W alergii pokarmowej objawy wynikają z reakcji immunologicznej – najczęściej powstawania przeciwciał skierowanych przeciwko określonym składnikom pokarmowym. Nietolerancja wynika z zaburzeń przekształcania pokarmów (np. w przypadku nietolerancji laktozy – niedoboru enzymu odpowiedzialnego za jej metabolizm). W nietolerancjach pokarmowych nie bierze udziału układ odpornościowy, nie dochodzi również do rozwoju alergii.

Alergia pokarmowa to reakcja organizmu, powtarzająca się po każdym spożyciu określonego pokarmu. Do najczęstszych alergenów pokarmowych należą orzeszki ziemne, owoce morza, ryby, cytrusy, a w przypadku dzieci – mleko krowie oraz jajka. Najczęstszą przyczyną alergii pokarmowej jest powstawanie przeciwciał IgE w kontakcie z określonym pokarmem. Pomiar poziomu przeciwciał IgE we krwi może być jednym z etapów diagnostyki alergii pokarmowej. Alergia pokarmowa może objawiać się kurczowym bólem brzucha, nudnościami i biegunką po spożyciu pokarmu. Reakcja alergiczna czasem dotyczy również innych narządów:

• na skórze może pojawić się pokrzywka,
• w jamie ustnej - obrzęk i świąd błony śluzowej,
• w układzie oddechowym – katar i uczucie duszności.

Najpoważniejszą postacią alergii jest anafilaksja, czyli gwałtowna reakcja alergiczna całego organizmu. Anafilaksja powoduje spadek ciśnienia krwi, przyspieszenie akcji serca oraz obrzęk dróg oddechowych. Reakcja anafilaktyczna może stanowić zagrożenie życia, dlatego pacjenci reagujący tak gwałtownie na określone pokarmy powinni zawsze mieć przy sobie adrenalinę.

Przeczytaj także: Jakie są objawy ukrytej alergii pokarmowej?

Zespół jelita drażliwego

Zespół jelita drażliwego to częsta przypadłość, której dominującym objawem jest ból brzucha. W przebiegu zespołu jelita drażliwego dochodzi do zmiany rytmu wypróżnień – pojawiają się biegunki lub zaparcia. Ból brzucha pojawia się po spożyciu pokarmu lub w sytuacjach stresowych, zwykle nie występuje w nocy. Dokładne przyczyny zespołu jelita drażliwego pozostają nieznane. W tej chorobie nie występują zmiany w obrębie jelit, które mogłyby tłumaczyć występowanie objawów. Budowa anatomiczna i mikroskopowa jelita jest całkowicie prawidłowa. Uważa się, że zespół jelita drażliwego może wynikać z zaburzeń funkcjonowania osi mózg-jelito. Dolegliwości jelitowe są często efektem napięcia emocjonalnego, stresu lub zaburzeń nerwicowych. Uważa się, że w około 80 proc. przypadków zespołu jelita drażliwego pacjenci cierpią z powodu współistniejących zaburzeń psychicznych (depresja, zaburzenia lękowe).

Zespół jelita drażliwego wpływa negatywnie na jakość życia – nawracające bóle brzucha i biegunki lub zaparcia utrudniają codzienne funkcjonowanie. Warto jednak podkreślić, że zespół jelita drażliwego nie prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych – nie wywołuje zaburzeń wchłaniania pokarmów ani spadku masy ciała. W przypadku pojawienia się tego typu objawów konieczna jest weryfikacja diagnozy. Rozpoznanie zespołu jelita drażliwego wymaga wykluczenia innych jednostek chorobowych, które mogą mieć podobny obraz kliniczny (m.in. chorób zapalnych jelit).

Leczenie zespołu jelita drażliwego powinno być dobierane indywidualnie do każdego pacjenta. W przypadku postaci zaparciowej zalecane jest zwiększenie spożycia błonnika. Często stosuje się również leki o łagodnym działaniu przeczyszczającym. W przypadku nasilonych bólów brzucha, pomocne są środki rozkurczowe oraz łagodzące wzdęcia. W postaci biegunkowej mogą być stosowane niektóre antybiotyki (ryfaksymina). Ostatnie doniesienia wskazują na skuteczność diety FODMAP, która polega na ograniczeniu produktów fermentujących (niektóre owoce, część produktów mlecznych, pszenica). Bardzo ważnym elementem terapii zespołu jelita drażliwego jest odpowiednie wsparcie psychologiczne. We wszystkich postaciach zespołu jelita drażliwego korzystny efekt mogą przynieść niewielkie dawki leków przeciwdepresyjnych. 

Przeczytaj także: Jakie są przyczyny i objawy nieszczelnego jelita? Na czym polega leczenie?

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to choroba, która dotyka głównie młodych ludzi w wieku 20-40 lat. W przebiegu tego schorzenia rozwija się stan zapalny, który prowadzi do powstawania owrzodzeń w błonie śluzowej jelita. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego może dotyczyć różnych odcinków jelita grubego. Najczęściej zajmuje odbytnicę. Zdarzają się również przypadki zajęcia całej długości jelita grubego, czyli okrężnicy, esicy i odbytnicy. Wrzodziejące zapalenie jelita grubego, razem z chorobą Leśniowskiego-Crohna, należy do tzw. nieswoistych zapaleń jelit.

Głównym objawem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego są częste biegunki z domieszką krwi i bóle brzucha. Choroba ma zazwyczaj charakter przewlekły, z naprzemiennymi okresami zaostrzeń i remisji. Zaostrzenia wrzodziejącego zapalenia jelita grubego objawiają się nasileniem dolegliwości, wzrostem częstości biegunek, osłabieniem samopoczucia i gorączką. W czasie zaostrzenia choroby, częste biegunki z utratą krwi mogą być przyczyną niedokrwistości. Najpoważniejszym powikłaniem wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jest tzw. toksyczne rozdęcie okrężnicy. Na szczęście występuje ono stosunkowo rzadko.

Do potwierdzenia rozpoznania wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, konieczne jest badanie endoskopowe z pobraniem wycinków. Owrzodzenia błony śluzowej jelita są na tyle charakterystyczne, że w wielu przypadkach chorobę można rozpoznać w standardowej kolonoskopii. Ostatecznym potwierdzeniem diagnozy jest badanie mikroskopowe wycinka ściany jelita. W terapii wrzodziejącego zapalenia jelita grubego stosowane są różne rodzaje leków przeciwzapalnych. W przypadku nieskuteczności leczenia stosuje się nowoczesne preparaty biologiczne (m.in. Infliksimab). U pacjentów z najcięższymi postaciami choroby, czasem konieczne jest częściowe lub całkowite usunięcie jelita grubego.

Przeczytaj także: Jakie są objawy nowotworów zlokalizowanych w obrębie jamy brzusznej?

Choroba Leśniowskiego-Crohna.

Choroba Leśniowskiego-Crohna to kolejny przykład nieswoistych chorób zapalnych jelit. W przeciwieństwie do wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, które zajmuje wyłącznie jelito grube, choroba Leśniowskiego-Crohna może dotyczyć całego przewodu pokarmowego. Najczęściej stan zapalny rozpoczyna się na granicy jelita cienkiego i grubego (tzw. zastawka krętniczo-kątnicza). Charakterystyczne w chorobie Leśniowskiego-Crohna jest odcinkowe zajęcie przewodu pokarmowego – fragmenty objęte stanem zapalnym „przeplatają” się ze zdrowymi odcinkami jelita. Choroba Leśniowskiego-Crohna może dotyczyć nie tylko jelit, ale również żołądka, przełyku, a nawet jamy ustnej.

Dominujące objawy choroby Leśniowskiego-Crohna to bóle brzucha i biegunki (rzadko z domieszką krwi). Stan zapalny w chorobie Leśniowskiego-Crohna obejmuje całą grubość ściany jelita, dlatego stosunkowo często dochodzi w niej do powikłań – powstawania ropni, przetok i zwłóknień. Szczególnie typowe dla tego schorzenia są zmiany zapalne w okolicy odbytu. Przewlekłe biegunki w chorobie Leśniowskiego-Crohna mogą prowadzić do niedożywienia i spadku masy ciała. Stosunkowo często występują również tzw. objawy pozajelitowe – zapalenie stawów, zapalenie tęczówki, rumień guzowaty.

Leczenie choroby Leśniowskiego-Crohna opiera się, podobnie jak we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego, na lekach przeciwzapalnych. Podstawą terapii są doustne glikokortykosteroidy. Gdy w ten sposób nie udaje się opanować choroby, dołączane są silniejsze leki immunosupresyjne (m.in. cyklosporyna). W chorobie Leśniowskiego-Crohna stosunkowo często zdarza się konieczność wykonywania zabiegów chirurgicznych (zwykle wskutek wystąpienia powikłań – ropni i przetok). Gdy konieczne jest usunięcie fragmentu jelita, dąży się do zabiegów oszczędzających – tak, aby zaoszczędzić możliwie najdłuższy odcinek jelita.

Przeczytaj także: Jelita - co trzeba o nich wiedzieć?

Polipy jelita

Polipy to niewielkie uwypuklenia błony śluzowej, mogące występować w dowolnym odcinku jelita. Istnieje wiele rodzajów polipów jelita. Część z nich ma charakter zupełnie niezłośliwy, a inne mogą z czasem przekształcić się w złośliwe zmiany nowotworowe. Niektóre polipy są uwarunkowane genetycznie. Większość polipów nie powoduje żadnych dolegliwości i jest wykrywana przypadkowo w trakcie badania kolonoskopowego. Duże polipy mogą powodować krwawienie do światła jelita (zwykle o niewielkim nasileniu).

Każdy polip wykryty podczas kolonoskopii powinien zostać odpowiednio przebadany – należy usunąć go i przesłać do badania histopatologicznego. Dopiero w badaniu mikroskopowym można ocenić charakter polipa. Jeśli polip był niezłośliwy, pacjent nie wymaga dalszej diagnostyki. W przypadku wykrycia ogniska nowotworu w polipie konieczne są częstsze kontrolne kolonoskopie. Jeżeli okaże się, że nowotwór zaczął rozprzestrzeniać się poza obręb polipa, konieczne jest usunięcie fragmentu jelita (jak w przypadku raka jelita grubego).

Rak jelita grubego

Rak jelita grubego to jeden z najczęstszych nowotworów zarówno u mężczyzn, jak i u kobiet. Wcześnie wykryty rak jelita grubego jest całkowicie uleczalny. Z tego powodu, każda osoba po 50. roku życia powinna poddać się badaniu profilaktycznemu w kierunku tego nowotworu – kolonoskopii. Rak jelita grubego na wczesnych etapach zaawansowania może być całkowicie bezobjawowy. Objawy kliniczne zwykle pojawiają się wraz ze wzrostem masy guza. Im później zostanie postawione rozpoznanie, tym mniejsze szanse na całkowite wyleczenie.

Pierwsze objawy raka jelita grubego obejmują zmianę rytmu wypróżnień (pojawienie się naprzemiennych zaparć i biegunek) i pobolewanie brzucha. Rak jelita grubego często wywołuje krwawienie do światła jelita, które może skutkować niedokrwistością. Niewyjaśniona niedokrwistość jest zawsze wskazaniem do wykonania kolonoskopii. Jeżeli guz jest umiejscowiony w okolicy odbytnicy, mogą pojawić się tzw. stolce ołówkowate, które wynikają ze zwężenia światła jelita. Wraz z rozwojem choroby często dochodzi do utraty masy ciała i ogólnego osłabienia.

Podstawą leczenia raka jelita grubego jest zabieg operacyjny, polegający na usunięciu guza wraz z przylegającym fragmentem jelita. Jako uzupełnienie zabiegu często stosuje się chemioterapię. Im wcześniej wykryty i usunięty zostanie nowotwór, tym większa szansa na pełny powrót do zdrowia. 5-letnie przeżycia we wczesnym raku jelita grubego sięgają 85-100 proc. Gdy dojdzie do rozsiewu do węzłów chłonnych, wskaźnik ten spada do około 30-60 proc. Z tego powodu, profilaktyczna kolonoskopia pozwalająca wcześnie wykryć nowotwór jelita grubego jest niejednokrotnie badaniem ratującym życie.

Przeczytaj także: Co mówi kupa? Kształt, kolor, wygląd, i zapach stolca a zdrowie

Uchyłki jelita

Uchyłki to niewielkie zagłębienia („kieszonki”) w ścianie jelita, które występują przede wszystkim u osób dorosłych. Częstość uchyłków jelita wzrasta wraz z wiekiem. Uchyłki mogą powstawać na skutek czynników genetycznych, ale główną przyczyną ich powstawania jest dieta z niewielką zawartością błonnika. Obecność uchyłków w ścianie jelita u większości pacjentów nie wywołuje żadnych objawów ani nie stanowi zagrożenia dla zdrowia. Pacjenci z bezobjawowymi uchyłkami jelita nie wymagają żadnego leczenia. U około 20-30 proc. osób posiadających uchyłki jelit rozwija się tzw. choroba uchyłkowa.

Choroba uchyłkowa to stan, w którym uchyłki jelita wywołują dolegliwości. Ich najczęstsze objawy to wzdęcia i bóle brzucha. U niektórych pacjentów może dojść do zapalenia uchyłków, które objawia się gorączką i bolesnym guzem w lewym podbrzuszu. Nieleczone zapalenie uchyłków może prowadzić do powikłań (m.in. powstawania ropni). Z tego powodu podejrzenie zapalenia uchyłków jest wskazaniem do pogłębienia diagnostyki i zastosowania odpowiedniego leczenia.

W trakcie zapalenia uchyłków przeciwwskazane jest wykonywanie kolonoskopii – nie wolno obejrzeć jelita „od wewnątrz”, ponieważ grozi to jego przedziurawieniem. Do rozpoznania zapalenia uchyłków wykorzystuje się badanie tomografii komputerowej brzucha. Zapalenie uchyłków leczy się dietą płynną, w niektórych przypadkach konieczna jest również antybiotykoterapia. Aby zapobiec nawrotom zapalenia, warto zmienić swój sposób żywienia. W chorobie uchyłkowej szczególnie korzystna jest dieta bogatoresztkowa, zawierająca dużą ilość błonnika (świeże owoce, warzywa, produkty pełnoziarniste).

O autorze

Krzysztofa Białożyt

Studentka medycyny na Collegium Medicum w Krakowie, powoli wkraczająca w świat ciągłych wyzwań pracy lekarza. Szczególnie zainteresowana ginekologią i położnictwem, pediatrią oraz medycyną stylu życia. Miłośniczka języków obcych, podróży i górskich wędrówek.

Studentka medycyny na Collegium Medicum w Krakowie, powoli wkraczająca w świat ciągłych wyzwań pracy lekarza. Szczególnie zainteresowana ginekologią i położnictwem, pediatrią oraz medycyną stylu życia. Miłośniczka języków obcych, podróży i górskich wędrówek.

Krzysztofa Białożyt