Reakcja alergiczna – rodzaje, objawy, leczenie
Reakcja alergiczna to odpowiedź układu odpornościowego człowieka na kontakt z alergenem. Objawy reakcji alergicznej najczęściej pojawiają się na skórze i błonach śluzowych, w przewodzie pokarmowym oraz w drogach oddechowych. Dowiedz się, jakie czynniki mogą wywołać reakcje alergiczne oraz na czym polega ich diagnostyka i leczenie. Jak powstają reakcje alergiczne? Jakie są ich rodzaje?
Reakcja alergiczna jest wynikiem pobudzenia układu odpornościowego, wywołanego przez określoną substancję. Czynnik wywołujący reakcję alergiczną nazywany jest alergenem. Reakcja alergiczna może przebiegać gwałtownie lub mieć charakter przewlekły. Schorzenia powstające w wyniku reakcji alergicznej to między innymi astma oskrzelowa, atopowe zapalenie skóry, alergiczny nieżyt nosa, a także alergie pokarmowe.
Spis treści
- Reakcja alergiczna – jak powstaje?
- Reakcja alergiczna – rodzaje
- Reakcja alergiczna – objawy
- Reakcja alergiczna – czynniki wywołujące
- Reakcja alergiczna – diagnostyka
- Reakcja alergiczna – leczenie
Reakcja alergiczna – jak powstaje?
Wniknięcie alergenu do organizmu człowieka powoduje jego rozpoznanie i „zapamiętanie” przez komórki układu odpornościowego. Jest to tzw. faza uczuleniowa reakcji alergicznej. We krwi powstają wówczas przeciwciała, skierowane przeciwko danemu alergenowi.
Każde kolejne zetknięcie z alergenem może powodować pobudzenie reakcji układu odpornościowego. Występuje wówczas faza alergizacji. Choć alergen nie stanowi dużego zagrożenia dla organizmu, układ immunologiczny wykazuje w stosunku do niego znaczną nadwrażliwość. Pojawia się reakcja alergiczna, która w zależności od rodzaju alergenu oraz indywidualnej podatności organizmu, może mieć różną lokalizację, charakter oraz nasilenie.
Celem reakcji alergicznej jest wyeliminowanie alergenu za pośrednictwem komórek układu odpornościowego. Taka odpowiedź immunologiczna wywołuje szereg objawów, określanych wspólnie mianem alergii.
Reakcja alergiczna – rodzaje
Reakcja alergiczna jest bardzo złożonym zjawiskiem, stąd duża różnorodność jej objawów. U podłoża reakcji alergicznej mogą leżeć 4 różne mechanizmy powstawania alergii. Wyjaśnienie tych mechanizmów zostało opracowane w latach 60-tych XX wieku w tzw. klasyfikacji Gella-Coombsa. Klasyfikacja ta jest do dzisiaj używana w opisywaniu reakcji alergicznych.
Reakcja alergiczna typu I
Najpowszechniej znany typ reakcji alergicznej to tzw. reakcja natychmiastowa, nazywana również alergią typu I. Reakcja alergiczna typu I jest odpowiedzialna za powstawanie najczęstszych schorzeń alergicznych:
- alergiczny nieżyt nosa,
- anafilaksja,
- astma oskrzelowa.
U jej podłoża leżą przeciwciała klasy IgE, skierowane przeciwko rozmaitym alergenom. Pozostałe typy reakcji alergicznych są nieco mniej znane.
Reakcja alergiczna typu II
W reakcji typu II biorą udział przeciwciała klas IgM i IgG, a jej skutkiem jest uszkodzenie komórek rozpoznanych przez układ odpornościowy jako obce. Przykładem reakcji alergicznej typu II jest konflikt serologiczny u płodu, w którym dochodzi do zniszczenia jego krwinek przez przeciwciała wytworzone w organizmie matki.
Reakcja alergiczna typu III
W reakcji typu III biorą udział tzw. kompleksy immunologiczne. Są to połączenia antygenów z przeciwciałami, które odkładają się w różnych narządach (nerki, skóra, naczynia krwionośne). Typ III reakcji alergicznej leży u podłoża wielu schorzeń zapalnych, m.in. reumatoidalnego zapalenia stawów oraz tocznia rumieniowatego układowego.
Reakcja alergiczna typu IV
Reakcja alergiczna typu IV to tzw. nadwrażliwość typu opóźnionego. W przeciwieństwie do pozostałych typów alergii, reakcja typu IV pojawia się po pewnym czasie od kontaktu z alergenem (zwykle minimum 72 godziny).
Główne komórki biorące udział w tym typie reakcji alergicznej to limfocyty T. Przykładem schorzenia przebiegającego w mechanizmie alergii typu IV jest alergiczne kontaktowe zapalenie skóry.
Reakcja alergiczna – objawy
Istotą reakcji alergicznej jest stan zapalny, powstający w wyniku pobudzenia układu immunologicznego. Objawy reakcji alergicznej miewają różny zasięg. W wielu przypadkach reakcja alergiczna rozwija się w narządzie, który ma bezpośredni kontakt z alergenem. Mówimy wówczas o reakcji alergicznej narządowo swoistej.
W przypadku alergenów wziewnych (np. pyłki traw), objawy dotyczą głównie spojówek, błony śluzowej nosa oraz dróg oddechowych. Z kolei alergeny pokarmowe mogą wywoływać objawy pochodzące z przewodu pokarmowego (wzdęcia, biegunki).
Musimy jednak pamiętać, że układ immunologiczny człowieka stanowi integralną całość. Pobudzenie określonej grupy komórek odpornościowych przez alergen może wywołać reakcję alergiczną, której skutki będą widoczne w pozornie odległym narządzie (przykładowo – wyprysk na skórze po zjedzeniu uczulającego pokarmu).
Przykładem najcięższej, uogólnionej reakcji alergicznej, jest anafilaksja. W przebiegu anafilaksji, objawy alergii rozwijają się bardzo gwałtownie i dotyczą jednocześnie wielu narządów. Najpoważniejszą formą anafilaksji jest wstrząs anafilaktyczny, w którym dochodzi do nagłego spadku ciśnienia tętniczego krwi.
Najskuteczniejszym sposobem leczenia wstrząsu anafilaktycznego jest natychmiastowe podanie domięśniowe adrenaliny. Osoby z tendencją do ciężkich reakcji alergicznych zwykle posiadają przy sobie dawkę tego leku. Częstość występowania schorzeń związanych z reakcjami alergicznymi systematycznie wzrasta.
Objawy alergii najczęściej dotyczą trzech układów
Objawy reakcji alergicznych w większości przypadków dotyczą trzech narządów (układów) w organizmie człowieka:
- dróg oddechowych,
- przewodu pokarmowego
- oraz skóry.
Uczulenie na alergeny obecne w powietrzu najczęściej wywołuje alergiczny nieżyt nosa, alergiczne zapalenie spojówek lub astmę oskrzelową.
Alergiczny nieżyt nosa objawia się:
- przewlekłym wyciekiem wodnistej wydzieliny z nosa,
- kichaniem
- oraz odruchowym kaszlem.
- W przypadku współwystępowania zapalenia spojówek, pojawia się ich zaczerwienienie, świąd i łzawienie.
Głównym objawem astmy oskrzelowej jest:
- duszność
- i skurcz oskrzeli, wywoływane inhalacją określonego alergenu.
Objawy alergii pokarmowych to:
- bóle brzucha,
- biegunki
- i niestrawność po spożyciu uczulających pokarmów.
U małych dzieci, alergie pokarmowe mogą być przyczyną zahamowania rozwoju fizycznego. Reakcje alergiczne wywołują również różne rodzaje schorzeń dermatologicznych. Natychmiastowa reakcja alergiczna w obrębie skóry wywołuje pokrzywkę, w przebiegu której pojawiają się charakterystyczne bąble pokrzywkowe.
Przykładem przewlekłej choroby alergicznej dotyczącej skóry jest atopowe zapalenie skóry. U podłoża tego schorzenia leży kilka mechanizmów reakcji alergicznych. Główne objawy AZS to:
- przewlekły świąd skóry,
- uszkodzenie bariery naskórkowej,
- wyprysk
- oraz wybitne przesuszenie skóry wymagające intensywnej pielęgnacji.
Reakcja alergiczna – czynniki wywołujące
Czynniki wywołujące reakcję alergiczną nazywane są alergenami. Substancje wywołujące reakcję alergiczną mogą dostawać się do organizmu różnymi drogami. Na tej podstawie wyróżnia się:
- alergeny wziewne,
- pokarmowe,
- a także kontaktowe.
Alergeny wziewne
Alergeny wziewne mogą wywoływać reakcje alergiczne sezonowe lub całoroczne. Do alergenów sezonowych należą przede wszystkim:
- pyłki roślin (traw, drzew),
- a także zarodniki grzybów.
Alergeny wziewne całoroczne to m.in.:
Alergeny pokarmowe
Alergeny pokarmowe to ogromna grupa substancji, wywołujących niepożądane reakcje alergiczne po ich spożyciu. Najczęściej uczulające alergeny pokarmowe to:
- białko mleka krowiego,
- jaja,
- orzeszki ziemne,
- skorupiaki i owoce morza,
- cytrusy,
- soja
- oraz białka zbóż.
Alergeny kontaktowe
Alergeny kontaktowe to grupa substancji odpowiedzialnych m.in. za alergiczne kontaktowe zapalenie skóry. Zmiany skórne powstają w miejscach bezpośredniego kontaktu tych substancji ze skórą. Najpowszechniejsze alergeny kontaktowe to:
- lateks (obecny m.in. w rękawiczkach ochronnych),
- chrom i nikiel (występują w biżuterii oraz częściach odzieży – paskach, guzikach),
- a także liczne substancje wchodzące w skład kosmetyków.
Osoby ze skłonnością do reakcji alergicznych kontaktowych powinny zawsze zwracać uwagę na skład produktów używanych do pielęgnacji skóry.
Leki
Osobną grupę substancji wywołujących reakcje alergiczne stanowią leki. Niepożądane reakcje alergiczne po zastosowaniu leków mogą mieć zarówno charakter lokalny (wysypka, duszność, biegunka), jak i uogólniony (anafilaksja).
Potwierdzona alergia na określony lek jest bezwzględnym przeciwwskazaniem do stosowania tego preparatu, a także innych leków, należących do tej samej grupy.
Spośród wszystkich leków, reakcje alergiczne najczęściej zdarzają się po antybiotykach beta-laktamowych, do których należą m.in. penicyliny.
Inne grupy leków, które często wywołują reakcje alergiczne to pochodne salicylanów (aspiryna), środki kontrastowe używane w badaniach radiologicznych, a także leki znieczulające.
Reakcja alergiczna – diagnostyka
Objawy reakcji alergicznych są wskazaniem do przeprowadzenia diagnostyki, która pomoże ustalić czynnik wywołujący reakcję, a także wdrożyć odpowiednie leczenie. Podstawę diagnostyki wszystkich schorzeń alergicznych stanowi wywiad lekarski. W wielu przypadkach, pacjenci są w stanie samodzielnie zaobserwować, jaki czynnik spowodował wystąpienie reakcji alergicznej.
Kolejnym narzędziem diagnostycznym są testy alergiczne. W zależności od wskazań, wykonuje się:
- testy skórne,
- badanie swoistych przeciwciał klasy IgE we krwi,
- bądź testy w kierunku alergii kontaktowych.
Wyniki tych badań należy zawsze interpretować w odniesieniu do objawów występujących u pacjenta. Szczególną ostrożność należy zachować podczas badań w kierunku alergii pokarmowych. Niewłaściwa interpretacja testów może prowadzić do niepotrzebnego eliminowania np. określonych pokarmów z diety.
Obecność przeciwciał przeciwko pewnym alergenom pokarmowym we krwi nie stanowi jeszcze dowodu alergii. U wielu pacjentów, pomimo dodatniego wyniku przeciwciał, objawy alergii nie rozwijają się. Z tego powodu usuwanie składników pokarmowych z diety powinno mieć miejsce dopiero wówczas, gdy spożycie określonego pokarmu wywołuje powtarzalne objawy niepożądane.
W przypadku wątpliwych lub sprzecznych wyników badań, w diagnostyce reakcji alergicznych można zastosować tzw. próby prowokacyjne. Takie próby polegają na podaniu niewielkiej ilości substancji, podejrzewanych o wywołanie reakcji alergicznej.
Aby zwiększyć wiarygodność testu, pacjent otrzymuje również próbkę substancji placebo. Próby prowokacyjne powinny być przeprowadzane w kontrolowanych warunkach, w miejscu posiadającym odpowiednie zaplecze do zaopatrzenia ewentualnych ciężkich reakcji alergicznych (anafilaksja).
Reakcja alergiczna – leczenie
W leczeniu reakcji alergicznych dużą rolę odgrywa profilaktyka. W przypadku niektórych czynników odpowiedzialnych za wywołanie reakcji alergicznych, istnieje możliwość ich unikania (m.in. większość alergii pokarmowych, kontaktowych, a także alergii na leki).
W leczeniu przyczynowym niektórych reakcji alergicznych stosuje się tzw. odczulanie, nazywane fachowo swoistą immunoterapią alergenową. Jest to rodzaj terapii, polegającej na podawaniu wzrastających dawek uczulającej substancji w kontrolowanych warunkach.
Dzięki immunoterapii alergenowej dochodzi do „przestawienia” układu immunologicznego pacjenta i rozwoju tolerancji na określony alergen. Metoda ta jest skuteczna jedynie w przypadku niektórych alergenów.
Immunoterapia alergenowa jest procesem długotrwałym, wymagającym regularnych wizyt lekarskich w celu podawania kolejnych dawek alergenu. Gdy dochodzi do rozwoju reakcji alergicznej, stosuje się leki łagodzące jej przebieg.
Jedną z istotnych substancji, odpowiedzialnych za objawy reakcji alergicznej, jest histamina. Leki przeciwhistaminowe stanowią główną grupę środków wykorzystywanych w leczeniu rozmaitych reakcji alergicznych. Obecnie dostępne są nowe generacje tych leków, pozbawione uciążliwych skutków ubocznych (m.in. nadmiernej senności).
Kolejną grupą leków, zarezerwowanych do leczenia cięższych reakcji alergicznych, są glikokortykosteroidy. Mechanizm działania tych leków umożliwia wyhamowanie nadmiernej odpowiedzi immunologicznej.
Glikokortykosteroidy podawane ogólnoustrojowo powodują wiele objawów niepożądanych, dlatego w leczeniu reakcji alergicznych używa się ich przede wszystkim w postaci miejscowej (donosowo, wziewnie, a także w postaci maści na skórę).
Ciężkie schorzenia alergiczne, nieodpowiadające na standardowe leczenie, mogą być wskazaniem do stosowania tzw. terapii biologicznej. Jest to najnowszy rodzaj terapii, skierowany przeciw konkretnym składowym układu odpornościowego, które powodują powstawanie reakcji alergicznych.
Przykładem leku stosowanego w terapii biologicznej alergii jest Omalizumab – lek oddziałujący na przeciwciała klasy IgE.
Na koniec warto również wspomnieć o adrenalinie – leku zarezerwowanym do leczenia najbardziej gwałtownych, zagrażających życiu reakcji alergicznych. W przypadku wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego, podanie adrenaliny jest postępowaniem ratującym życie.
Czytaj też:
- Alergia - objawy, rodzaje, leczenie
- Jak zmniejszyć objawy alergii?
- Objawy alergii. Od tego, na co masz uczulenie, zależą objawy alergii
- Alergia krzyżowa - objawy. Tabela alergenów krzyżowych
- Co najczęściej uczula? Zestaw najczęstszych alergenów
Porady eksperta
![Stan przedcukrzycowy dotyczy nawet 5 mln Polaków. Ciebie też? Sprawdź to [TEST]](https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-TRZ7-kaJ1-ptSh_cukrzyca-pomiar-cukru-320x213.jpg)
