Alergia - objawy, rodzaje, leczenie alergii. Jak rozpoznać alergię?

Alergia to nieprawidłowa reakcja organizmu na działanie pewnych czynników lub substancji. Pierwsze objawy alergii mogą pojawić się u niemowląt, ale zdarza się, że alergia ujawnia się po 30. czy nawet 40. roku życia. Już co czwarty Polak cierpi na alergię. Prowadzone na świecie obserwacje dowodzą, że co 10 lat liczba alergików się podwaja. Coraz dłuższa jest też lista alergenów, czyli substancji, które mogą nas uczulać. Dlaczego tak się dzieje? Jakie są przyczyny alergii i jak się ją leczy?

Alergia to nadgorliwość naszego układu odpornościowego. Normalnie jest tak, że gdy do organizmu wtargną np. wirusy czy bakterie, specjalne komórki krwi (limfocyty T) dają sygnał do produkcji przeciwciał, które mają unieszkodliwić chorobotwórcze drobnoustroje. U alergika ten mechanizm szwankuje. Układ odpornościowy rozpoznaje wroga nie tylko np. w wirusach, bakteriach, ale też w zupełnie niewinnych substancjach np. fruwających w powietrzu czy zawartych w jedzeniu. Substancje te nazywane są alergenami.

Spis treści

1. Alergia - mechanizm powstawania alergii
2. Alergia - przyczyny
3. Alergia - rodzaje
4. Jakie są objawy alergii?
5. Alergia u dzieci i dorosłych
6. Alergia - diagnostyka
7. Alergia - leczenie
8. Alergia - powikłania

Alergia - mechanizm powstawania alergii

Gdy alergen, np. roślinny pyłek, po raz pierwszy dostanie się do organizmu kogoś, kto ma predyspozycje do alergii, w układzie odpornościowym powstaną przeciwciała IgE. Pokonają one wroga, czyli pyłek, i niewielka ich ilość pozostanie we krwi na stałe. To na wypadek, gdyby intruz znowu dostał się do organizmu.

Będą żyły przyczepione do powierzchni tzw. komórek kwasochłonnych (znajdują się w surowicy krwi) oraz komórek tucznych, czyli mastocytów (obecnych w tkance łącznej skóry i błon śluzowych). Komórki te zawierają duże ilości różnych substancji zwanych mediatorami, które są odpowiedzialne za pojawienie się objawów uczulenia.

Najważniejszym mediatorem wywołującym reakcję alergiczną jest histamina. Przy pierwszym zetknięciu się z alergenem zwykle nie odczuwamy żadnych dolegliwości: kataru, wysypki, łzawienia ani duszności. Kiedy jednak po raz drugi większa ilość alergenu dostanie się do organizmu, zacznie się reakcja uczuleniowa. Alergeny połączą się z przeciwciałami IgE i zaczną toczyć walkę na powierzchni komórek tucznych i kwasochłonnych.

W czasie tej walki błona komórek zostaje naruszona i z ich środka wydostają się substancje o właściwościach prozapalnych (histamina, leukotrieny). Reakcja alergiczna wywołuje więc stan zapalny w organizmie, dlatego o alergii mówi się jako o chorobie zapalnej.

Reakcji towarzyszą różne dolegliwości, np. wodnisty katar, kichanie, łzawienie, kaszel, kłopoty z oddychaniem, obrzęk, wysypka czy rumień. Przy każdym kolejnym zetknięciu z większą ilością alergenu objawy będą podobne. Mogą być tylko mniej lub bardziej nasilone.

Alergia - przyczyny

Każdy czynnik rozpoznany jako nieznany, nieprzyjazny dla układu odpornościowego organizmu może spowodować alergię.

Mogą to być substancje znajdujące się w powietrzu, takie jak pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, pierze, sierść zwierząt, wełna, pyły, zarodniki pleśni. Nie bez znaczenia pozostaje również wpływ zanieczyszczenia środowiska, a zwłaszcza dymów i spalin.

Alergię wywołują też pokarmy, najczęściej jaja kurze, mleko krowie, orzechy, zwłaszcza orzeszki ziemne, ryby i skorupiaki.

Przyczyną alergii mogą być też substancje chemiczne. Takimi środkami chemicznymi mogą być środki odkażające, m.in. chloramina, formaldehyd, tlenek etylenu, chloroheksyna, z którymi mają kontakt pracownicy ochrony zdrowia, pracujący w przemyśle chemicznym, rolnictwie, rybołówstwie.

Z kolei fryzjerzy, kosmetyczki, producenci kosmetyków mogą być uczuleni na nadsiarczany czy hennę. Natomiast pracownicy służby zdrowia, laboranci są bardziej narażeni na alergię na lateks.

Alergia może się pojawić także po zażyciu leków (alergia polekowa). Najczęściej uczulającymi lekami są antybiotyki (zwykle penicylina).

Dlaczego jedni z nas są alergikami, a inni nie? Do końca nie wiadomo. Najprawdopodobniej winna jest genetyka. Skłonność do alergii można bowiem odziedziczyć po rodzicach, a nawet po dziadkach.

Jeśli jedno z rodziców ma alergię, to ryzyko, że dziecko będzie miało alergię wynosi 20-40 procent. Gdy oboje rodzice mają alergię, ale reagują uczuleniem na różne alergeny, ryzyko choroby u dziecka wzrasta do 30-60 procent.

Jeżeli rodzice mają ten sam rodzaj choroby alergicznej (np. uczulenie na pyłki traw), ryzyko wystąpienia alergii u dziecka wynosi aż 50-80 procent.

Nawet jeśli żadne z rodziców nie ma alergii, nie wyklucza to zupełnie uczulenia u ich dziecka. Specjaliści mówią, że w takim przypadku ryzyko jest około 10-procentowe. Dzieje się tak dlatego, że zawsze może dojść do jakichś mutacji genetycznych u dziecka, a po drugie generalnie mamy coraz większą skłonność do alergii.

Alergia - rodzaje

• alergia wziewna

Zwykle daje o sobie znać wiosną. Alergenami roznoszonymi przez powietrze są najczęściej pyłki kwitnących roślin: traw, zbóż, drzew. Ale uwaga: alergia wziewna może dokuczać przez cały rok. Uczulać może bowiem wszystko, co unosi się w powietrzu: zarodniki grzybów i pleśni, roztocza, cząsteczki kurzu, sierść zwierząt, a nawet odchody owadów.

• alergia pokarmowa

Występuje wtedy, gdy organizm reaguje alergicznie na składnik pożywienia. Można być uczulonym jednocześnie na bardzo wiele pokarmów. Warto wiedzieć, że zazwyczaj uczulają produkty, które są w danym kraju najczęściej jadane. Ale uczulać może praktycznie wszystko. Najpopularniejsze alergeny to: białko mleka krowiego, jaja, ziarna zbóż, cielęcina, wołowina, ryby, niektóre warzywa (pomidory, szparagi, seler) i owoce (truskawki, jabłka, czereśnie, ananasy, kiwi, brzoskwinie), czekolada, orzechy, migdały, soja, miód.

• alergia kontaktowa

O tym rodzaju alergii mówi się wtedy, gdy uczulają rzeczy, z którymi masz kontakt. Najczęściej uczula chrom, nikiel, formaldehyd, barwniki włókiennicze, olejki zapachowe, aromaty i parabeny (konserwanty) dodawane do kosmetyków i środki chemiczne. W zasadzie wszystkie związki chemiczne mające kontakt ze skórą mogą powodować alergię. W efekcie uczulający może okazać się tusz do rzęs, płyn do mycia naczyń, biżuteria, klamra od paska, a nawet oprawki okularów.

Jakie są objawy alergii?

Trudno jednoznacznie stwierdzić, kiedy podejrzewać alergię, ponieważ przebieg i objawy choroby mogą być różne u różnych ludzi. Ponadto np. objawy skórne nie muszą pojawiać się tylko po zetknięciu się skóry z alergenem - pokrzywka może być także objawem uczulenia na białko mleka krowiego.

Dolegliwości mogą też pojawiać się wyłącznie okresowo - np. gdy dziecko pobawi się z kotkiem sąsiada, a jest uczulone na sierść tych zwierząt, albo stale - np. gdy jest uczulone na wszędobylskie roztocze kurzu domowego.

Dlatego bardzo ważne jest, byśmy bacznie obserwowali swoje pociechy i wyławiali wszelkie nietypowe reakcje organizmu na nowe pokarmy w diecie czy kontakt ze zwierzętami albo z pyłkami roślin w czasie ich kwitnienia.

Alergia u dzieci i dorosłych

Pierwsze objawy alergii mogą wystąpić w każdym wieku, także u dorosłych. Jednak najczęściej alergia ujawnia się u małych dzieci. U niemowląt zwykle jest to reakcja uczuleniowa na pewne składniki mleka krowiego lub na detergenty, w których prane są pieluszki, ubranka, pościel. Około 2-3 roku życia zazwyczaj ujawnia się alergia wziewna.

Niestety, często zdarza się, że uczulenie jest mylone z infekcją górnych dróg oddechowych i "leczone" antybiotykami. Dlatego jeśli dziecko ciągle się przeziębia, przechodzi z jednej infekcji w drugą, warto sprawdzić, czy to nie alergia.

CZYTAJ TEŻ:

• ALERGIA KRZYŻOWA - objawy. Tabela alergenów krzyżowych
• Alergia czy przeziębienie? Jak odróżnić przeziębienie od alergii?
• Kalendarz pylenia roślin

Alergia - diagnostyka

Jeśli podejrzewamy alergię u siebie lub dziecka, nie wpadajmy w panikę. Zróbmy odpowiednie testy i zacznijmy leczenie. Najlepiej zimą lub wczesną wiosną, gdy na dworze nie ma jeszcze uczulających pyłków roślin.

Razem z dzieckiem musimy odwiedzić pediatrę i powiedzieć mu o swoich podejrzeniach. Doktor zapyta o objawy – o to czy zaobserwowaliśmy, kiedy występują lub się nasilają, czy na alergię choruje ktoś z naszej rodziny, co dziecko jada, czy w domu są zwierzaki.

Obejrzy dokładnie skórę malucha. Jeśli uzna za konieczne, może zlecić dodatkowe analizy - np. RTG płuc, zatok, badania krwi - by wykluczyć inne niż alergia przyczyny dolegliwości. Gdy wszystko wskazuje na uczulenie, dostaniemy skierowanie do alergologa.

• TESTY SKÓRNE

To najprostsza metoda na znalezienie przyczyny alergii. Lepiej wykrywa alergeny wziewne, nieco słabiej pokarmowe i kontaktowe. Na przedramię lub plecy nanosi się kropelki różnych zawiesin zawierających substancje uczulające (jednorazowo kontroluje się 10-20 alergenów). Następnie przez kroplę alergenu lekarz lub pielęgniarka delikatnie nakłuwają naskórek.

Jest to zabieg bezbolesny, nakłucia zwykle nawet nie krwawią. Używa się do tego specjalnego jednorazowego lancecika, nie ma więc ryzyka przeniesienia zakażeń, np. WZW B czy HIV.

Po każdym nakłuciu pod naskórek przedostaje się niewielka ilość roztworu alergenu.Jeśli jesteśmy uczuleni na dany alergen, po ok. 15 minutach wywoła on reakcję uczuleniową: zaczerwienienie, bąbel jak po ukłuciu komara i świąd.

Reakcja skóry jest proporcjonalna do stopnia uczulenia, czyli im większy bąbel i zaczerwienienie, tym dany alergen silniej uczula. Owe zmiany może prawidłowo zinterpretować tylko alergolog. Po 30-60 minutach reakcja uczuleniowa ustępuje samoistnie.

Ponieważ leki odczulające mogą fałszować wyniki testów skórnych, nie należy ich zażywać tydzień przed badaniem (ale trzeba to wcześniej ustalić z lekarzem).Zdaniem alergologów testy skórne lepiej jest przeprowadzać u dzieci, które już skończyły 3 lata – wyniki są wówczas bardziej miarodajne.

Testy skórne zazwyczaj powtarza się po 2-4 latach, zwłaszcza wtedy, gdy podejrzewamy, że mogło wystąpić uczulenie na nowe alergeny.

Rodzajem testu skórnego jest też tzw. test płatkowy. Wykonuje się go częściej w przypadku alergii kontaktowej. Lekarz nasącza alergenem specjalną bibułkę (lub do komory specjalnego plasterka nakłada alergen w postaci pasty) i nakleja na 48 godzin na skórę. Potem sprawdza, czy pojawiła się na niej reakcja zapalna.

• TESTY Z KRWI

Jeśli dziecko jest bardzo małe, albo ma tak silną alergię, że odstawienie na jakiś czas leków odczulających nie jest możliwe, lub wyniki testów skórnych budzą wątpliwości - wykonuje się testy z krwi (można je robić nawet z krwi pępowinowej). Sprawdzają się one przy poszukiwaniu winowajców alergii wziewnej i pokarmowej.

Do takiego badania pobiera się próbkę krwi, jak do morfologii, i bada się w niej poziom przeciwciał IgE (u alergików jest wyższy). Można oznaczyć tzw. całkowite IgE, które wskazuje czy dziecko w ogóle jest uczuleniowcem.

Niestety, badanie to nic nie mówi o tym, na co konkretnie jest uczulone. Można jednak oznaczyć również tzw. swoiste IgE, określające uczulenie na dany alergen (czy alergeny).

Jeśli poradnia ma podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia, testy będą bezpłatne. Zapłacisz za badania, gdy zdecydujesz się je zrobić w prywatnym laboratorium.

• zestaw testów skórnych, sprawdzających 20 alergenów wziewnych lub pokarmowych: 80-100 zł
• badanie IgE całkowite (z krwi): ok. 40 zł
• zestaw testów IgE (z krwi), sprawdzających kilka alergenów wziewnych lub pokarmowych: ok. 80-90 zł
• test płatkowy na pojedynczy alergen: 45-65 zł.

Alergia - leczenie

Gdy okaże się, że dziecko jest alergikiem, wraz z lekarzem ustalamy plan działania. Na pewno specjalista powie, że dziecko musi unikać alergenu, który je uczula.

Czasem wystarczy np. wystrzegać się kontaktu z kotem lub wyeliminować z diety mleko czy jaja; w przypadku uczuleń np. na pyłki traw - unikać spacerów po łąkach, parkach, w ciągu dnia zamykać okna w mieszkaniu, a wakacje planować tam, gdzie nie pylą właśnie uczulające trawy. Ale gdy czynnik uczulający jest niemal wszędzie (np. roztocze kurzu domowego), pojawia się problem.

Wtedy niezbędne są leki, zwykle przeciwhistaminowe i przeciwzapalne. Czy dziecko będzie musiało je przyjmować, zależy m.in. od tego, jak silna jest alergia i co ją wywołuje. Jeśli jest uczulone na jeden rodzaj pyłków - leki będzie zażywać tylko przez kilka tygodni w roku. Ale np. przy silnej alergii na roztocze, lekarstwa trzeba brać ciągle.

Jeśli leki nie poradzą sobie z alergią, trzeba pomyśleć o kuracji odczulającej. Nie prowadzi się jej w przypadku wykrycia alergii pokarmowej i na leki. Wtedy wystarczy bowiem unikać substancji uczulających. Odczulanie zaleca się natomiast, gdy przyczyną alergii są pyłki roślin, roztocze kurzu domowego, sierść zwierząt, pleśnie, grzyby lub jad owadów.

• WARTO WIEDZIEĆ: Anafilaksja i groźny wstrząs anafilaktyczny

Terapia polega na przyjęciu serii podskórnych zastrzyków zawierających dany alergen. Początkowo co 7-14 dni podaje się coraz większą jego dawkę. W ten sposób organizm stopniowo przyzwyczaja się i uczy tolerować substancję, którą dotychczas zwalczał. Po 2-4 miesiącach, gdy alergen osiągnie odpowiednio duże stężenie, podaje się już tylko dawki podtrzymujące, zwykle raz w miesiącu. Cała kuracja może trwać nawet do 5 lat.

Później czasem trzeba przyjmować jeszcze tzw. dawki przypominające. Dla małych dzieci, które bardzo boją się zastrzyków niektóre szczepionki odczulające dostępne są także w formie np. doustnych kropli podawanych pod język. Szczepionki kupuje się tylko na receptę. Odczulać można zarówno dzieci (powyżej 5 lat), jak i dorosłych (najlepiej do 55 lat).

Efekty terapii są tym lepsze, im pacjent jest młodszy, ponieważ wtedy jego układ odpornościowy reaguje sprawniej. W przypadku alergii na pyłki roślin odczulanie trzeba rozpocząć odpowiednio wcześnie, tak, by zdążyć przed sezonem pylenia. Na przykład uczuleni na pyłki wcześnie kwitnących drzew (m.in. leszczyny, olchy) powinni zacząć odczulanie najpóźniej w grudniu, a na pyłki traw i zbóż - w marcu.

miesięcznik "Zdrowie"

Alergia - powikłania

Gdy chore dziecko nie jest leczone lub jest źle leczone, może u niego dojść do tzw. marszu alergicznego. Polega on na tym, że jedna alergia przechodzi w drugą. Najwcześniej, bo już w drugim miesiącu życia, może dać o sobie znać alergia pokarmowa.

Po ukończeniu 6 miesięcy mogą wystąpić objawy ze strony układu oddechowego, np. zatkany nosek, sapka, świszczący oddech, napadowy kaszel w nocy albo nad ranem.

U dzieci 6-7-letnich może pojawić się katar sienny, zmiany na skórze w postaci ostrej pokrzywki lub astma oskrzelowa. Każdy nieleczony rodzaj uczulenia (nie tylko wziewny) ułatwia rozwój astmy. Żeby do niej nie dopuścić, trzeba alergię jak najszybciej rozpoznać i leczyć.