Reumatoidalne zapalenie stawów tzw. RZS - przyczyny, objawy i leczenie
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS) wbrew pozorom nie dotyczy tylko bólu stawów. To choroba autoimmunologiczna, której przyczyny nie są znane. Ważna jest szybka diagnoza i leczenie, bo im szybciej zostanie podjęta terapia, tym chory ma większą szansę na zachowanie sprawności ruchowej i w miarę normalne życie. Jakie są objawy RZS i jak powstrzymać postęp choroby?
Reumatoidalne zapalenie stawów, inaczej RZS, znany także jako gościec stawowy, a niekiedy określane także jako reumatologiczne zapalenie stawów, dotyka około 350 tys. Polaków (0,5-1,5 proc. populacji). Tak jak w przypadku innych chorób o podłożu autoimmunologicznym większość stanowią kobiety.
RZS występuje u nich 3 razy częściej niż u mężczyzn. Jedną z przyczyn mogą być zmiany hormonalne w okresie ciąży, karmienia, menopauzy. Choroba na ogół zaczyna się między 40. a 50. rokiem życia, ale nie omija też osób, które niedawno wkroczyły w dorosłe życie.
Spis treści
- RZS - co to za choroba?
- Reumatoidalne zapalenie stawów: przyczyny
- Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): objawy
- Zobacz, jak wyglądają stawy objęte RZS
- Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): diagnostyka
- Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): leczenie
- RZS: konieczna rehabilitacja
RZS - co to za choroba?
Reumatoidalne zapalenie stawów - RZS to choroba układowa (ogólnoustrojowa) tkanki łącznej o podłożu immunologicznym. Nie dotyczy zatem wyłącznie stawów, ale w nich się właśnie zaczyna i czyni największe spustoszenie.
Jej początkiem jest stan zapalny błony maziowej, który prowadzi do jej przerostu i pogrubienia. W miarę postępu choroby błona odcina chrząstki stawowe od źródła substancji odżywczych, czyli od płynu stawowego.
Powoduje to ich uszkodzenie, powstawanie nadżerek i dalszą, nieodwracalną destrukcję tkanek stawowych, a także okołostawowych:
- torebek stawowych
- ścięgien i ich pochewek
- więzadeł
Z czasem dochodzi do zniekształceń stawów i upośledzenia ich funkcji. Chory stopniowo traci sprawność ruchową.
W przebiegu RZS dość często dochodzi do zajęcia innych narządów i układów, takich jak np.:
Powikłania pozastawowe choroby mogą stanowić zagrożenie życia.
Reumatoidalne zapalenie stawów: przyczyny
Nie warto się nad tym zastanawiać, ponieważ etiologia RZS pozostaje nieznana. Z niewiadomego powodu układ immunologiczny atakuje własne tkanki, co prowadzi do przewlekłego stanu zapalnego. Znane są natomiast czynniki, które biorą udział w tym procesie.
Pierwszy z nich to czynnik genetyczny. Możemy mieć predyspozycje do reumatoidalnego zapalenia stawów, jeśli odziedziczyliśmy gen HLA-DRB1.
Jednakże muszą dodatkowo zaistnieć czynniki środowiskowe, żeby choroba zaatakowała (palenie tytoniu, infekcje, autoantygeny). Inicjują zaburzenia pracy układu immunologicznego, polegające na pobudzeniu limfocytów T do uwalniania cytokin prozapalnych.
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): objawy
Najczęściej spotykane objawy RZS to ból i obrzęk małych stawów rąk i stóp. We wczesnej fazie choroby symptomy te rzadziej dotyczą tzw. dużych stawów:
- barkowego
- łokciowego
- biodrowego
- kolanowego
- skokowego
Charakterystyczne jest, że dolegliwości występują symetrycznie, tzn. w tych samych stawach po obu stronach ciała.
Typowa jest też ich poranna sztywność, trwająca co najmniej godzinę. Chorobie mogą towarzyszyć:
Jej przebieg jest bardzo różnorodny, ale zazwyczaj przypomina sinusoidę: okresy zaostrzeń przeplatają się z okresami remisji, np. w czasie ciąży choroba często się wycisza, a po urodzeniu dziecku ponownie się uaktywnia.
Zobacz, jak wyglądają stawy objęte RZS
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): diagnostyka
Już po roku trwania choroby, jeżeli nie jest właściwie leczona, u wielu osób można stwierdzić nadżerki powierzchni stawowych. Tymczasem chorzy często znacznie dłużej czekają na postawienie diagnozy, chociaż dzięki obowiązującym od 2010 r. nowym kryteriom klasyfikacji reumatoidalnego zapalenia stawów (ACR/EULAR) można je rozpoznać we wczesnej fazie.
Wprowadzają one specjalną punktową skalę, która bierze pod uwagę:
- liczbę zajętych stawów
- wyniki badań serologicznych (czynnik reumatoidalny RF i przeciwciała przeciw cytrulinowemu peptydowi ACPA)
- oznaczenie wskaźników ostrej fazy zapalnej (OB i/lub białko c-reaktywne CRP)
- czas trwania objawów (powyżej 6 tygodni)
Wynik równy 6 lub więcej potwierdza RZS.
Kryteria klasyfikacyjne są tak skonstruowane, że nie wykluczają choroby nawet przy negatywnych wynikach badań serologicznych (zdarza się to u ok. 5 proc. chorych). W ramach diagnostyki wykonuje się też rentgen rąk i stóp na początku choroby. Potem powtarza się go co 2 lata, aby ocenić postęp choroby.
Można też ocenić aktywność choroby, co ma istotne znaczenie zwłaszcza w prowadzeniu terapii, za pomocą wskaźnika DAS28, biorącego pod uwagę zarówno objawy kliniczne, jak i wyniki badań laboratoryjnych. Do jego obliczania bierze się pod uwagę:
- liczbę bolesnych i liczbę obrzękniętych stawów
- OB
- subiektywną ocenę aktywności choroby przez pacjenta
DAS28 poniżej 2,6 świadczy o remisji RZS, powyżej 5,1 o dużej jego aktywności.
Reumatoidalne zapalenie stawów (RZS): leczenie
Uważa się, że terapia powinna być rozpoczęta w ciągu 3-6 miesięcy od czasu wystąpienia objawów. Leki, którymi dysponujemy, nie potrafią wyleczyć RZS, ale hamują postęp choroby. Jeśli zostaną wcześnie podane, zwiększają szansę na uzyskanie i utrzymanie remisji choroby lub małej jej aktywności. Zapobiega to nieodwracalnym zmianom w stawach, które mogą prowadzić do inwalidztwa, oraz powikłaniom pozastawowym.
Podstawę terapii stanowią leki modyfikujące przebieg choroby (metotreksat, leflunomid, sulfasalazyna czy słabiej działające cyklosporyna A i arechina). Hamują one namnażanie się komórek zapalnych.
Podawanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych zaleca się tylko przy zaostrzeniu choroby, ponieważ zwiększają ryzyko zapalenia błony śluzowej żołądka i choroby wrzodowej. Nie ma takiego niekorzystnego działania na układ pokarmowy lek przeciwzapalny o nieco innym mechanizmie działania, ale jest drogi.
W okresach dużej aktywności RZS lub przy braku efektów terapii lekami modyfikującymi przebieg choroby stosuje się glikokortykoidy, ale przez krótki okres, gdyż mają wiele działań niepożądanych.
Przełomem w leczeniu RZS okazały się leki biologiczne, ukierunkowane na poszczególne cytokiny prozapalne. Zmniejszają ból, hamują znacząco postęp choroby, a podawane w pierwszej jej fazie zapobiegają uszkodzeniom stawów. Na ogół podaje się je łącznie z lekiem modyfikującym przebieg choroby przez rok-dwa lub dłużej zależnie od wskazań.
Powodują wyciszenie choroby na kilka, kilkanaście miesięcy lub dłużej. Powinno się do nich powracać w okresach zaostrzenia. Są refundowane przez NFZ, ale w ramach programów terapeutycznych. Trzeba spełniać określone kryteria, aby z nich skorzystać. Podstawowe to brak efektów leczenia dwoma lekami modyfikującymi przebieg choroby po pół roku terapii.
RZS: konieczna rehabilitacja
Stawy objęte stanem zapalnym trzeba oszczędzać, ale nie wolno pozbawiać ich ruchu. Zmniejsza się bowiem wtedy ich ruchomość, wydzielanie płynu stawowego i słabną mięśnie. Dlatego kinezyterapia (leczenie ruchem) ma ogromne znaczenie dla utrzymania sprawności.
Ponadto łagodzi ból, redukuje stres. Specjalne zestawy ćwiczeń początkowo wykonuje się pod okiem rehabilitanta, a potem według jego wskazówek samemu w domu. Farmakologiczne leczenie RZS wspomagają dobrze dobrane zabiegi, np.:
- krioterapia
- laseroterapia
- jonoforeza z lekami przeciwzapalnymi
- masaże
Chociaż część urlopu warto spędzić w sanatoriach, które oferują wiele zabiegów łagodzących dolegliwości (np. kąpiele borowinowe, kąpiele siarczkowe, masaże), a przede wszystkim wypoczynek.
Polecany artykuł:
9 rad dla reumatyków
- Prawidłowo się odżywiaj. Ogranicz spożycie żywności przetworzonej, ponieważ zawiera konserwanty, barwniki i inne dodatki, które przyczyniają się do powstawania wolnych rodników nasilających stan zapalny. Jedz dużo warzyw i owoców, bo bogate są w przeciwutleniacze eliminujące nadmiar wolnych rodników. Nie żałuj sobie tłustych ryb morskich. Zawierają kwasy omega-3 (EPA i DHA), zmniejszające stan zapalny. Zrezygnuj z tłuszczów zwierzęcych, tłustych wędlin, mięs, ponieważ znajdujące się w tych produktach nasycone kwasy tłuszczowe zwiększają ból i postęp choroby.
- Ruszaj stawami, chociaż cię bolą.
- Chroń się przed infekcjami – zaostrzają objawy RZS.
- Unikaj przebywania w zimnych i wilgotnych miejscach.
- Dbaj o to, aby dobrze się wysypiać.
- Unikaj ciężkiej pracy fizycznej, aby nie dopuścić do przeciążania stawów.
- Utrzymuj prawidłową masę ciała, aby nie obciążać nadmiernie stawów stóp, kolan i bioder.
- Rozkładaj obciążenie na wiele stawów, np. podnoś kubek, czajnik dwiema rękami, i zmniejsz wysiłek, jaki wkładasz w wykonywanie różnych czynności.
- Staraj się zachować równowagę pomiędzy wypoczynkiem a aktywnością fizyczną. Nie przepracowuj się, nawet gdy jesteś w dobrej formie.
miesięcznik "Zdrowie"
Porady eksperta
![Stan przedcukrzycowy dotyczy nawet 5 mln Polaków. Ciebie też? Sprawdź to [TEST]](https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-TRZ7-kaJ1-ptSh_cukrzyca-pomiar-cukru-320x213.jpg)
