Leki diuretyczne (moczopędne) – zastosowanie i sposób działania

Leki diuretyczne inaczej leki moczopędne lub diuretyki czy natriuretyki wpływają na ilość produkowanego moczu i na pracę nerek. Są wykorzystywane przede wszystkim w leczeniu nadciśnienia tętniczego, ale nie tylko. Sprawdź, jakie są rodzaje diuretyków i wskazania do ich stosowania. Jakie są przeciwwskazania do stosowania leków moczopędnych i z jakimi lekami mogą wchodzić w niebezpieczne interakcje.

Spis treści

1. Leki diuretyczne: rodzaje
2. Diuretyki: działania niepożądane
3. Diuretyki a ciąża
4. Leki moczopędne: stosowanie u dzieci
5. Leki moczopędne: przeciwwskazania
6. Leki moczopędne: interakcje
7. Diuretyki a dieta
8. Zioła moczopędne

Leki diuretyczne (diuretyki, leki moczopędne, natriuretyki) to preparaty zwiększające diurezę. Diureza to natomiast objętość moczu wydalanego poprzez działanie bezpośrednie na nerki.

Leki moczopędne stymulują wydalanie sodu, a co za tym idzie - przyspieszają wydalanie wody.

Leki diuretyczne zalicza się do bardzo wartościowych środków, które mają wpływ na nadciśnienie tętnicze. Tego rodzaju preparaty nazywa się hipotensyjnymi.

Poza leczeniem nadciśnienia stosowane są wspomagająco przy takich schorzeniach jak:

• niewydolność serca
• niewydolność nerek
• różnego pochodzenia obrzęki
• stany zapalne dróg moczowych

Przeważnie stosuje się je w skojarzeniu z innymi lekami.

Leki diuretyczne: rodzaje

Leki moczopędne dzielimy na:

1. Diuretyki łagodne - do tej grupy należą: diuretyki osmotycznie czynne, diuretyki oszczędzające potas oraz inhibitory anhydrazy węglanowej

• Inhibitory anhydrazy węglanowej (leki moczopędne o niskiej efektywności) – do grupy tej należy acetazolamid – stosowany głównie w leczeniu jaskry. Właściwości diuretyczne acetazolamidu utrzymują się do 3 dni - po tym czasie przestaje on działać moczopędnie. 
• Diuretyki osmotycznie czynne - stosowane przed zabiegami diagnostycznymi jelita grubego, stosowane w leczeniu zatruć i zaparć, a także do redukcji ciśnienia wewnątrzczaszkowego i wewnątrzgałkowego.
• Przedstawicielem tej grupy jest mannitol, który działa poprzez zwiększenie ciśnienia osmotycznego w płynie zewnątrzkomórkowym i przemieszczanie wody z wnętrza komórek do płynu śródmiąższowego i osocza. Zwiększa wydalanie sodu i chlorków. Bardzo szybko zostaje wydalony z organizmu.
• Diuretyki oszczędzające potas - używane głównie w leczeniu nadciśnienia tętniczego, jednak charakteryzują się one niewielką skutecznością. Ich działanie polega na hamowaniu procesu wymiany jonu sodu na potas w kanaliku dalszym nefronu. Leki te powodują więc wzrost wydzielania moczu, jednak nie powodują przy tym spadku poziomu potasu. Najczęściej stosowane są jako uzupełnienie w terapii moczopędnej innymi diuretykami.

2. Diuretyki o działaniu umiarkowanym: tiazydy i leki tiazydopodobne

Najstarszą grupę diuretyków stanowią tiazydy, wykorzystywane w nadciśnienia tętniczego, leczeniu niewydolności serca, nadciśnienia tętniczego, marskości wątroby, kamicy nerkowej, przewlekłych chorobach nerek.

W 1957 r. ukazały się wstępne wyniki, opublikowane przez Freisa, wykazujące skuteczność hipotensyjną chlorotiazydu. W niedługim czasie na rynku pojawił się preparat hydrochlorotiazyd, który od kilkudziesięciu już lat zajmuje znaczącą pozycję w leczeniu nadciśnienia.

Przykładami diuretyków tiazydowych są indapamid, czy właśnie wspomniany wcześniej hydrochlorotiazyd. Hamują one wchłanianie zwrotne jonu chlorkowego.

Skutkiem ich działania jest więc wydalanie wody i sodu, ale niestety powodują one również znaczną utratę potasu, magnezu i hamują wydalanie wapnia. Ponadto, według badań działają rozkurczająco na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych.

3. Diuretyki o silnym działaniu - pętlowe

Diuretyki pętlowe stosowane są w leczeniu:

• nadciśnienia tętniczego
• marskości wątroby
• obrzęków
• niewydolności serca
• ostrej i przewlekłej niewydolności nerek
• wodobrzusza

Diuretyki pętlowe to najsilniejsze leki moczopędne. Działają w pętli Henlego (część nerki), hamując transport jonów sodowych i chlorkowych. Powoduje to zwiększenie wydalania wody i sodu.

Zalicza się tu pochodne sulfonamidowe, np. furosemid, a także pochodne kwasu fenoksyoctowego, czyli kwas etakrynowy.

Diuretyki pętlowe, są lekami pierwszego rzutu w stanach nagłych, kiedy konieczne jest prawie, że natychmiastowe zmniejszenie objętości krążących w organizmie płynów. Dlatego najczęściej ich stosowanie jest krótkotrwałe.

Diuretyki: działania niepożądane

Do najczęściej spotykanych objawów niepożądanych należą:

• nieprawidłowy rytm serca
• zaburzenia żołądkowo-jelitowe
• zbyt duży ubytek potasu (hipokaliemia) - objawia się on szybszym męczeniem się, osłabieniem mięśni
• nadmierne obniżenie ciśnienia tętniczego
• niedobór magnezu (hipomagnezemia) - powoduje osłabienie organizmu, bolesne skurcze mięśni
• zwiększenie stężenia kwasu moczowego (hiperurykemia)   
• upośledzona tolerancja glukozy, utrudniająca kontrole jej poziomu we krwi, co szczególnie ważne jest u cukrzyków
• częste oddawanie moczu (stan taki może trwać nawet kilka godzin po podaniu leku)
• zawroty głowy
• zaburzenia potencji u mężczyzn
• suchość w ustach

Diuretyki a ciąża

Należy pamiętać o tym, iż diuretyki są przeciwwskazane u kobiet w ciąży, zwłaszcza w jej początkowym okresie. Powodować one mogą zmniejszenie ilości wód płodowych, co zagraża rozwijającemu się dziecku.

Leki te mogą być stosowane w ciąży wyłącznie w przypadku, gdy przewidywane korzyści dla matki przewyższają potencjalne ryzyko dla płodu.

Stosuje się je jedynie krótkotrwale i pod szczególną kontrolą lekarza.

Leki moczopędne: stosowanie u dzieci

Leki te jak najbardziej mogą być stosowane zarówno u dzieci, jak i u osób starszych. Jednak wymagają one ustalenia indywidualnej dawki oraz systematycznej kontroli poziomu elektrolitów w organizmie.

Należy pamiętać, że nie zależnie, czy leczeniem objęte jest dziecko, czy też osoba dorosła - dawkowanie ustala lekarz i jakiekolwiek zmiany w ilości przyjmowanej substancji muszą być poprzedzone wcześniejszą konsultacją.

Leki moczopędne: przeciwwskazania

• ciężka niewydolność nerek
• dna moczanowa
• znaczne zaburzenia elektrolitów
• cukrzyca, nietolerancja węglowodanów
• zespół metaboliczny (zwany zespołem X)
• ciężka niewydolność wątroby
• ciąża i okres karmienia piersią

Leki moczopędne: interakcje

Diuretyki mogą wchodzić w interakcje z innymi przyjmowanymi przez pacjenta lekami, dlatego też należy uprzedzić lekarza o wszystkich przyjmowanych preparatach, również tych dostępnych bez recepty i tak np.:

Diuretyki tiazydowe wchodzą w interakcje:

• z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (np. z ibuprofenem) - następuje osłabienie działania moczopędnego diuretyku
• z glikozydami naparstnicy - diuretyki nasilają toksyczność glikozydów 
• z lekami przeciwcukrzycowymi - następuje osłabienie działania tych leków, a tym samym trudność w kontrolowaniu poziomu glukozy we krwi
• z niektórymi lekami przeciwarytmicznymi (amiodaronem, sotalolem) - u chorych z niskim stężeniem potasu istnieje podwyższone ryzyko wystąpienia groźnych zaburzeń rytmu serca 
• z lekami uspakajającymi i alkoholem - możliwość wystąpienia hipotonii (niedociśnienia)

Diuretyki oszczędzające potas wchodzą w interakcje:

• z lekami moczopędnymi oszczędzającymi potas, lekami i suplementami zawierającymi ten pierwiastek, inhibitorami konwertazy - zwiększa się ryzyko wystąpienia hiperkalemii 
• z innymi lekami hipotensyjnymi - nasilenie działania tych leków, co może doprowadzić do znacznego spadku ciśnienia, nawet zagrażającemu życiu
• z solami litu – wzrasta ryzyko wystąpienie działań toksycznych litu 
• z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi ( np. z ibuprofenem) – zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia ostrej niewydolności nerek

Diuretyki pętlowe wchodzą w interakcje:

• z antybiotykami amninoglikozydowymi - nasilenie działania nefro- i ototoksycznego antybiotyków
• z cefalosporynami - nasilenie nefrotoksyczności antybiotyków 
• z solami litu - przy dużych dawkach następuje nasilenie toksyczności tego pierwiastka
• z glikozydami naparstnicy - nasilenie toksyczności glikozydów
• z glikokortykosteroidami i lekami przeczyszczającymi - zwiększenie ryzyka hipokalemii 
• z lekami przeciwcukrzycowymi - diuretyki osłabiają działanie tych leków

Diuretyki a dieta

Osoby, które przyjmują diuretyki pętlowe, np. hydrochlorotiazyd czy furosemid, mogą cierpieć na niedobór potasu w organizmie. Diuretyki pętlowe zwiększają bowiem wydalanie jonów potasowych przez nerki.

Utrudniające funkcjonowanie bóle mięśni lub kurcze mogą być wynikiem niedoboru tego pierwiastka, dlatego w przypadku wystąpienie jakichkolwiek niepokojących objawów należy niezwłocznie poinformować o tym lekarza, który być może zaleci dietę bogatą w potas i magnez lub suplementację tych pierwiastków.

Produkty spożywcze bogate w potas i magnez to przede wszystkim zielone warzywa, nasiona roślin strączkowych, banany, pomidory, sok pomidorowy, pomarańcze, orzechy, dynia, rodzynki, buraki.

Zaś u pacjentów przyjmujących diuretyki oszczędzające potas dochodzić może do zwiększenia stężenia jonów potasowych we krwi, co jest równie niebezpieczne jak ich niedobór.

Do nadmiernego zwiększenia stężenia potasu we krwi może dojść w wyniku niekontrolowanego, jednoczesnego przyjmowania leków z tej grupy oraz suplementów i innych produktów zawierających duże ilości tego minerału.

Zioła moczopędne

Zioła moczopędne pozwalają na pozbycie się nadmiaru wody z organizmu, a także wspomagają jego oczyszczenie z toksyn. Wykorzystuje się je w leczeniu:

• niektórych chorób nerek (m. in. kamicy nerkowej)
• zapalenia pęcherza
• obrzęków

Diuretyki naturalne to m.in.:

• pokrzywa
• korzeń lubczyka
• liście brzozy
• wyciąg z kłącza perzu
• ekstrakt z zielonej herbaty
• skrzyp
• liście mącznicy
• korzeń wilżyny
• owoc pietruszki
• najsilniejszy z nich - mniszek lekarski

Jedną z ich głównych zalet jest fakt, że stosowane zgodnie z zaleceniami działają moczopędnie, ale nie doprowadzają do wypłukania cennych elektrolitów z organizmu, jednak tak jak wszystkie naturalne i farmakologiczne środki lecznicze, tak i zioła mogą wywoływać skutki uboczne, a nawet przyjmowane w nieodpowiednich dawkach szkodzić zdrowiu.

Przedawkowanie ziół może prowadzić do odwodnienia organizmu i spadku objętości krwi. Niebezpieczne jest to szczególnie w przypadku małych dzieci, kobiet w ciąży oraz osób starszych.