Niedoczynność tarczycy: przyczyny, objawy, leczenie
Niedoczynność tarczycy (hypothyreosis) spowodowana jest niedoborem hormonów tarczycy. Objawy niedoczynności mogą być różne i dotyczą różnych układów narządów. Utrudnia to jednoznaczne postawienie diagnozy, dlatego konieczne jest przeprowadzenie odpowiednich badań. Przeczytaj albo posłuchaj jak przebiega leczenie niedoczynności tarczycy.
Niedoczynność tarczycy (hypothyreosis) wiąże się z niedoborem hormonów tarczycy. Przyczyny niedoczynności tarczycy mogą być być rozmaite - od choroby autoimmunologicznej po uraz mechaniczny. Również objawy niedoczynności tarczycy są na tyle różnorodne, że często zdarza się, że pacjenci leczeni są z powodu kilku różnych chorób (np. depresji, zbyt wysokiego poziomu cholesterolu, problemów skórnych czy sercowych). Dotyczy to zwłaszcza postaci subklinicznej niedoczynności tarczycy.
Niedoczynność tarczycy dotyczy aż do 6 procent osób do 60 roku życia, a częstość występowania wzrasta z wiekiem, istotne jest również to, że dotyka kobiety 5 razy częściej niż mężczyzn, jako dysfunkcja przemijająca pojawia się u 5 procent pań po ciąży.
Spis treści
- Jakie są przyczyny niedoczynności tarczycy?
- Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?
- Jak objawia się subkliniczna niedoczynność tarczycy?
- Jakie badania trzeba wykonać, aby potwierdzić niedoczynność tarczycy?
- Jak leczyć niedoczynność tarczycy?
- Jak przyjmować lewotyroksynę?
Tarczyca to jeden z niewielu nieparzystych gruczołów wydzielania wewnętrznego. Jest gruczołem niewielkim, znajdującym się w przednio-dolnej części szyi. Tarczyca wytwarza trzy hormony:
- trójjodotyroninę (T3)
- tyroksynę (T4)
- kalcytoninę
Odgrywają one bardzo istotną rolę w funkcjonowaniu układu nerwowego, układu krążenia oraz układu ruchu. Decydują również o poziomie syntezy białek oraz stopniu zużywania tlenu w komórkach i gospodarce wapniowo-fosforanowej organizmu.
Prawidłowe działanie tarczycy podlega podwójnej regulacji. Z jednej strony produkcja hormonów metabolicznych jest kontrolowana przez znajdujący się w mózgu układ podwzgórze-przysadka, który działa na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego – wydzielanie hormonów tarczycy wpływa hamująco na wydzielanie hormonów podwzgórzowych pobudzających tarczycę.
Z drugiej zaś strony hormony tarczycowe zostają wytwarzane na skutek pobudzającego działania układu nerwowego, co ma miejsce w sytuacjach stresowych, przy nasileniu reakcji obronnej organizmu.
Stężenie trzeciego hormonu tarczycy – kalcytoniny jest zależne od poziomu wapnia znajdującego się we krwi. Gdy gruczoł wydziela zbyt mało hormonów mówi się o niedoczynności tarczycy.
Jakie są przyczyny niedoczynności tarczycy?
- choroba Hashimoto - przewlekłe autoimmunologiczne (limfocytowe) zapalenie tarczycy - niebolesne zapalenie tarczycy, powoli niszczące tarczycę i prowadzące do zmniejszenia produkcji hormonów
- operacyjne usunięcie tarczycy, którego przyczyną jest np. rak tarczycy, choroba Gravesa i Basedowa czy wole guzkowe nadczynne powoduje trwałą niedoczynność tarczycy, a jej stopień zależy od tego, czy usunięto cały gruczoł czy np. jeden jego płat
Czytaj: Operacja tarczycy. Kiedy konieczne jest zoperowanie gruczołu tarczycy?
- leczenie jodem promieniotwórczym (jodem radioaktywnym; 131I), które jest stosowane w leczeniu m. in. raka tarczycy, choroby Gravesa i Basedowa czy wola guzkowego nadczynnego
- zapalenia tarczycy (np. podostre zapalenie tarczycy, poporodowe zapalenie tarczycy, ostre zapalenie gruczołu tarczowego); w tych przypadkach niedoczynność tarczycy może być przemijająca
- polekowa niedoczynność tarczycy (np. po amiodaronie - leku podawanym przy arytmii serca, czy po interferonie α - leku antywirusowym i przeciwnowotworowym)
- niedobór jodu
- napromienianie okolicy szyi z powodu nowotworów (np. piersi) może nawet po wielu latach skutkować niedoczynnością tarczycy
Wtórna niedoczynność tarczycy ma swoje przyczyny w przebiegu chorób przysadki, a trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy spowodowana jest nieprawidłową pracą podwzgórza.
Wrodzona niedoczynność tarczycy może wynikać z braku tarczycy lub jej nieprawidłowego wykształcenia, nieprawidłowości dotyczących przysadki czy podwzgórza, lub z powodu niedoboru jodu.
Subkliniczna (utajona) niedoczynności tarczycy ma podobne przyczyny, jak kliniczna.
Przyczyną wrodzonej subklinicznej niedoczynności tarczycy może być dyshormonogeneza - zaburzenia biosyntezy hormonów tarczycy, które jest dziedziczne.
Jakie są objawy niedoczynności tarczycy?
Objawy niedoczynności tarczycy u poszczególnych chorych mogą mieć różne natężenie - przy łagodnej niedoczynności mogą być one bardzo trudne do zaobserwowania. Niestety, nieleczona niedoczynność tarczycy może prowadzić do chorób serca i układu krążenia, niepłodności, a w skrajnych przypadkach do przełomu tarczycowego i śpiączki hipometabolicznej, które są stanami bezpośrednio zagrażającymi życiu. To dlatego tak ważne jest obserwowanie własnego organizmu i regularne sprawdzanie poziomu hormonów tarczycy. Lista objawów niedoczynności tarczycy jest naprawdę długa. Znajdują się na niej:
- męczliwość
- duszność wysiłkowa
- spłycenie oddechu
- nadmierna senność
- stałe odczuwanie zimna (nawet w upalne dni)
- częste zaparcia
- sztywność mięśni
- ból stawów
- przyrost wagi mimo braku apetytu
- ochrypły głos
- słabsza pamięć
- osłabiona zdolność koncentracji
- obrzęk powiek
- "nalana" twarz
- często pojawia się tzw. drugi podbródek
- obrzęk szyi
- zanikają dołki nad obojczykami
- zaburzenia miesiączkowania
- łamliwość i wypadanie włosów
- przerzedzanie się brwi
- sucha skóra
- utrata owłosienia w dołach pachowych
- obniżenie nastroju i myśli depresyjne
- objaw "brudnych kolan", "brudnych łokci"
- ślepota zmierzchowa
- zatrzymanie wody w organizmie
- trudności z utrzymaniem ciąży
- impotencja
- zmniejszenie libido
- objawy choroby wieńcowej
- bradykardia zatokowa
- spowolnienie ruchów
- gromadzenie się płynu w otrzewnej
Jak objawia się subkliniczna niedoczynność tarczycy?
Subkliniczna (utajona) niedoczynność tarczycy może być wrodzona lub nabyta i również częściej dotyka kobiety niż mężczyzn. W przypadku subklinicznej niedoczynności tarczycy nie stwierdza się typowych objawów (przy obniżonym stężeniu hormonów tarczycy), dlatego bywa nazywana również niedoczynnością tarczycy mało objawową lub skąpo objawową, ale mogą występować:
- u dorosłych: bóle głowy, nietolerancja zimna, zaparcia, obniżenie nastroju, stan chronicznego zmęczenia, a nawet depresja
- u małych dzieci: przedłużająca się żółtaczka noworodków, opóźnienie w rozwoju psychicznym i fizycznym np. nieprawidłowy wzrost, trudności w przyjmowaniu pokarmów, zmniejszenie ruchliwości, ochrypły głos, zimna, łuszcząca się skóra
- u dzieci starszych: zahamowanie wzrostu, opóźnione dojrzewanie płciowe, trudności w nauce, a także nietolerancja zimna, zaparcia, senność, spowolniała mowa, bóle głowy, suche, łamliwe i cienkie włosy, sucha i szorstka skóra
Jakie badania trzeba wykonać, aby potwierdzić niedoczynność tarczycy?
W diagnozowaniu niedoczynności tarczycy podstawą są badania hormonalne. Najpierw sprawdza się stężenie TSH we krwi - gdy jego wynik jest powyżej normy, należy sprawdzić poziom tyroksyny (fT4). Jeśli mamy do czynienia z pierwotną niedoczynnością tarczycy, wynikającą z choroby tego gruczołu, to podwyższonemu stężeniu TSH towarzyszyć będzie obniżony poziom fT4.
W niedoczynności tarczycy wtórnej i trzeciorzędowej poziom hormonu TSH jest obniżony, tak samo jak poziom fT3 oraz fT4.
W przypadku subklinicznej (utajonej, podklinicznej) niedoczynności tarczycy (SNT) stwierdza się wzrost stężenia tyreotropiny (TSH) we krwi powyżej górnej granicy normy (czyli powyżej 4,5 mIU/l), przy prawidłowym stężeniu wolnej tyroksyny (fT4) i trijodotyroniny (fT3), które nie wynika z innych przyczyn (np. przyjmowania jodu, neuroleptyków czy H2-blokerów).
Lekarz może również zlecić oznaczenie stężeń przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy, a zwłaszcza przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) lub przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG): podwyższone stężenie anty-TPO jest charakterystyczne dla choroby Hashimoto.
Poza tym, w postawieniu diagnozy może pomóc USG tarczycy - pomaga ustalić, jaka jest przyczyna niedoczynności tarczycy (np. choroba Hashimoto).
Gdy niedoczynność jest zaawansowana, a objawy nasilone, USG jamy brzusznej i RTG klatki piersiowej pozwalają sprawdzić, czy w jamach ciała nie gromadzi się płyn, a EKG może wykazać bradykardię zatokową (zbyt wolną czynność serca) oraz niski woltaż załamków.
Pracą tarczycy steruje hormon TSH wytwarzany w przysadce mózgowej. Sama tarczyca produkuje i wydziela do krwi trzy hormony: trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) oraz kalcytoninę. Sterują one przemianą materii w całym organizmie. Do ich produkcji tarczyca potrzebuje odpowiedniej ilości jodu, który przyswajamy z pożywienia i powietrza. Jeżeli tarczyca wytwarza za mało lub za dużo hormonów, zaczynają się problemy zdrowotne. Pięć razy częściej dotyczą one kobiet niż mężczyzn.
Jak leczyć niedoczynność tarczycy?
Leczenie niedoczynności tarczycy polega na regularnej suplementacji brakujących hormonów tarczycy, czyli na przyjmowaniu preparatów tyroksyny. Obecnie jest to lewotyroksyna produkowana syntetycznie, która ma działanie jak hormon wytwarzany w tarczycy. Efekty działania różnych preparatów lewotyroksyny mogą być nieco odmienne, dlatego lekarze radzą, by zawsze przyjmować ten sam preparat.
To lekarz ustala zarówno początkową dawkę leku jak i jej ewentualne zmiany. Leczenie tyroksyną, szczególnie w pierwszym okresie, powinno być ściśle monitorowane, a dawki leków ustalane na podstawie badań kontrolnych. Dlatego w przypadku pierwotnej niedoczynności tarczycy tak ważne są regularne pomiary stężenia TSH - na początkowym etapie wykonuje się je co 6-12 tygodni, a gdy niedoczynność tarczycy uda się wyrównać, co 6-12 miesięcy. W przypadku wtórnej i trzeciorzędowej niedoczynności tarczycy skuteczność leczenia monitoruje się na podstawie badania poziomu tyroksyny (T4).
Warunkiem wyrównania niedoczynności tarczycy jest właściwie dobrana dawka lewotyroksyny i regularne jej przyjmowanie.
Jak przyjmować lewotyroksynę?
Niedoczynność tarczycy wymaga niestety przez całe życie przyjmowania lewotyroksyny i okresowych badań stężenia TSH. Samoistne wyzdrowienia możliwe są tylko w niektórych przypadkach, takich jak np. poporodowe zapalenie tarczycy, podostre zapalenie tarczycy, polekowa niedoczynność tarczycy.
W przypadku lewotyroksyny szczególnie ważne jest jej regularne przyjmowanie, najlepiej robić to zawsze o tej samej porze, zwykle rano, koniecznie na czczo, około 30-60 min przed posiłkiem, popijając wodą. Niektóre leki (np. preparaty żelaza) nie powinny być przyjmowane z lewotyroksyną.
Autor: Time S.A
Skorzystaj z wygodnych diet online Poradnika Zdrowie opracowanych specjalnie dla osób zmagających się z niedoczynnością tarczycy. Dzięki nim schudniesz, ograniczysz nieprzyjemne skutki choroby i poprawisz samopoczucie. Diety te są opracowane zgodnie z najnowszymi zaleceniami i standardami instytutów naukowo-badawczych.
Polecany artykuł:
