Niedoczynność tarczycy: przyczyny, objawy, leczenie niedoczynności tarczycy

Niedoczynność tarczycy (hypothyreosis) spowodowana jest niedoborem hormonów tarczycy. Objawy niedoczynności tarczycy, zarówno pełnoobjawowej, jak i subklinicznej, mogą być bardzo różne i dotyczą różnych układów narządów. Utrudnia to jednoznaczne postawienie diagnozy, dlatego konieczne są badania w kierunku niedoczynności tarczycy. Jak przebiega leczenie tej choroby tarczycy? Przeczytaj!

Niedoczynność tarczycy (hypothyreosis) wiąże się z niedoborem hormonów tarczycy. Przyczyny niedoczynności tarczycy mogą być być rozmaite - od choroby autoimmunologicznej po uraz mechaniczny. Również objawy niedoczynności tarczycy są na tyle różnorodne, że często zdarza się, że pacjenci leczeni są z powodu kilku różnych chorób (np. depresji, zbyt wysokiego poziomu cholesterolu, problemów skórnych czy sercowych). Dotyczy to zwłaszcza postaci subklinicznej niedoczynności tarczycy. Co trzeba wiedzieć o niedoczynności tarczycy?

Niedoczynność tarczycy dotyczy aż do 6 procent osób do 60 roku życia, a częstość występowania wzrasta z wiekiem, istotne jest również to, że dotyka kobiety 5 razy częściej niż mężczyzn, jako dysfunkcja przemijająca pojawia się u 5 procent pań po ciąży.

Tarczyca to jeden z niewielu nieparzystych gruczołów wydzielania wewnętrznego. Jest gruczołem niewielkim, znajdującym się w przednio-dolnej części szyi. Tarczyca wytwarza trzy hormony: trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4) i kalcytoninę. Odgrywają one bardzo istotną rolę w funkcjonowaniu układu nerwowego, układu krążenia oraz układu ruchu. Decydują również o poziomie syntezy białek oraz stopniu zużywania tlenu w komórkach i gospodarce wapniowo-fosforanowej organizmu.

Prawidłowe działanie tarczycy podlega podwójnej regulacji. Z jednej strony produkcja hormonów metabolicznych jest kontrolowana przez znajdujący się w mózgu układ podwzgórze-przysadka, który działa na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego – wydzielanie hormonów tarczycy wpływa hamująco na wydzielanie hormonów podwzgórzowych pobudzających tarczycę. Z drugiej zaś strony hormony tarczycowe zostają wytwarzane na skutek pobudzającego działania układu nerwowego, co ma miejsce w sytuacjach stresowych, przy nasileniu reakcji obronnej organizmu. Stężenie trzeciego hormonu tarczycy – kalcytoniny jest zależne od poziomu wapnia znajdującego się we krwi. Gdy gruczoł wydziela zbyt mało hormonów mówi się o niedoczynności tarczycy.

Niedoczynność tarczycy: przyczyny

• choroba Hashimoto - przewlekłe autoimmunologiczne (limfocytowe) zapalenie tarczycy - niebolesne zapalenie tarczycy, powoli niszczące tarczycę i prowadzące do zmniejszenia produkcji hormonów

Subkliniczna (utajona) niedoczynności tarczycy ma podobne przyczyny, jak kliniczna.

• operacyjne usunięcie tarczycy, którego przyczyną jest np. rak tarczycy, choroba Gravesa i Basedowa czy wole guzkowe nadczynne powoduje trwałą niedoczynność tarczycy, a jej stopień zależy od tego, czy usunięto cały gruczoł czy np. jeden jego płat
• leczenie jodem promieniotwórczym (jodem radioaktywnym; 131I), które jest stosowane w leczeniu m. in. raka tarczycy, choroby Gravesa i Basedowa czy wola guzkowego nadczynnego
• zapalenia tarczycy (np. podostre zapalenie tarczycy, poporodowe zapalenie tarczycy); w tych przypadkach niedoczynność tarczycy może być przemijająca
• polekowa niedoczynność tarczycy (np. amiodaron - lek antyarytmiczny, interferon α - lek antywirusowy i przeciwnowotworowy)
• niedobór jodu
• napromienianie okolicy szyi z powodu nowotworów (np. piersi) może nawet po wielu latach skutkować niedoczynnością tarczycy

Wtórna niedoczynność tarczycy ma swoje przyczyny w przebiegu chorób przysadki, a trzeciorzędowa niedoczynność tarczycy spowodowana jest nieprawidłową pracą podwzgórza.

Wrodzona niedoczynność tarczycy może wynikać z braku tarczycy lub jej nieprawidłowego wykształcenia, nieprawidłowości dotyczących przysadki czy podwzgórza, lub z powodu niedoboru jodu.

Przyczyną wrodzonej subklinicznej niedoczynności tarczycy może być dyshormonogeneza - zaburzenia biosyntezy hormonów tarczycy, które jest dziedziczne.

Kliniczne objawy niedoczynności tarczycy

Objawy niedoczynności tarczycy u poszczególnych chorych mogą mieć różne natężenie - przy łagodnej niedoczynności mogą być one bardzo trudne do zaobserwowania. Niestety, nieleczona niedoczynność tarczycy może prowadzić do chorób serca i układu krążenia, niepłodności, a w skrajnych przypadkach do przełomu tarczycowego i śpiączki hipometabolicznej, które są stanami bezpośrednio zagrażającymi życiu. To dlatego tak ważne jest obserwowanie własnego organizmu i regularne sprawdzanie poziomu hormonów tarczycy. Lista objawów niedoczynności tarczycy jest naprawdę długa. Znajdują się na niej:

• męczliwość
• duszność wysiłkowa
• spłycenie oddechu
• nadmierna senność
• stałe odczuwanie zimna (nawet w upalne dni)
• częste zaparcia
• sztywność mięśni
• ból stawów
• przyrost wagi mimo braku apetytu
• ochrypły głos
• słabsza pamięć
• osłabiona zdolność koncentracji
• obrzęk powiek
• "nalana" twarz
• często pojawia się tzw. drugi podbródek
• obrzęk szyi
• zanikają dołki nad obojczykami
• zaburzenia miesiączkowania
• łamliwość i wypadanie włosów
• przerzedzanie się brwi
• sucha skóra
• utrata owłosienia w dołach pachowych
• obniżenie nastroju i myśli depresyjne
• objaw "brudnych kolan", "brudnych łokci"
• ślepota zmierzchowa
• zatrzymanie wody w organizmie
• trudności z utrzymaniem ciąży
• impotencja
• zmniejszenie libido
• objawy choroby wieńcowej
• bradykardia zatokowa
• spowolnienie ruchów
• gromadzenie się płynu w otrzewnej

Sprawdź, co trzeba wiedzieć o niedoczynności tarczycy [wideo]

Niedoczynność tarczycy dotyka około 5-7 procent kobiet i około 1 procenta mężczyzn. Główne objawy niedoczynności tarczycy to: zmęczenie, suchość skóry, zła  jakość włosów i paznokci, a także wzrost wagi ciała. Jakie badania trzeba wykonać i jak przebiega leczenie niedoczynności tarczycy?

Subkliniczna niedoczynność tarczycy: objawy

Subkliniczna (utajona) niedoczynność tarczycy może być wrodzona lub nabyta i również częściej dotyka kobiety niż mężczyzn. W przypadku subklinicznej niedoczynności tarczycy nie stwierdza się typowych objawów (przy obniżonym stężeniu hormonów tarczycy), dlatego bywa nazywana również niedoczynnością tarczycy mało objawową lub skąpo objawową, ale mogą występować:

• u dorosłych: bóle głowy, nietolerancja zimna, zaparcia, obniżenie nastroju, stan chronicznego zmęczenia, a nawet depresja
• u małych dzieci: przedłużająca się żółtaczka noworodków, opóźnienie w rozwoju psychicznym i fizycznym np. nieprawidłowy wzrost, trudności w przyjmowaniu pokarmów, zmniejszenie ruchliwości, ochrypły głos, zimna, łuszcząca się skóra
• u dzieci starszych: zahamowanie wzrostu, opóźnione dojrzewanie płciowe, trudności w nauce, a także nietolerancja zimna, zaparcia, senność, spowolniała mowa, bóle głowy, suche, łamliwe i cienkie włosy, sucha i szorstka skóra

Niedoczynność tarczycy: badania diagnostyczne

W diagnozowaniu niedoczynności tarczycy podstawą są badania hormonalne. Najpierw sprawdza się stężenie TSH we krwi - gdy jego wynik jest powyżej normy, należy sprawdzić poziom tyroksyny (fT4). Jeśli mamy do czynienia z pierwotną niedoczynnością tarczycy, wynikającą z choroby tego gruczołu, to podwyższonemu stężeniu TSH towarzyszyć będzie obniżony poziom fT4.

W niedoczynności tarczycy wtórnej i trzeciorzędowej poziom hormonu TSH jest obniżony, tak samo jak poziom fT3 oraz fT4.

W przypadku subklinicznej (utajonej, podklinicznej) niedoczynności tarczycy (SNT) stwierdza się wzrost stężenia tyreotropiny (TSH) we krwi powyżej górnej granicy normy (czyli powyżej 4,5 mIU/l), przy prawidłowym stężeniu wolnej tyroksyny (fT4) i trijodotyroniny (fT3), które nie wynika z innych przyczyn (np. przyjmowania jodu, neuroleptyków czy H2-blokerów).

Lekarz może również zlecić oznaczenie stężeń przeciwciał przeciwtarczycowych w surowicy, a zwłaszcza przeciwciał przeciwko tyreoperoksydazie (anty-TPO) lub przeciwciał przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG): podwyższone stężenie anty-TPO jest charakterystyczne dla choroby Hashimoto.

Poza tym, w postawieniu diagnozy może pomóc USG tarczycy – pomaga ustalić, jaka jest przyczyna niedoczynności tarczycy (np. choroba Hashimoto). Gdy niedoczynność jest zaawansowana, a objawy nasilone, USG jamy brzusznej i RTG klatki piersiowej pozwalają sprawdzić, czy w jamach ciała nie gromadzi się płyn, a EKG może wykazać bradykardię zatokową (zbyt wolną czynność serca) oraz niski woltaż załamków.

Niedoczynność tarczycy: leczenie

Leczenie niedoczynności tarczycy polega na regularnej suplementacji brakujących hormonów tarczycy, czyli na przyjmowaniu preparatów tyroksyny. Obecnie jest to lewotyroksyna produkowana syntetycznie, która ma działanie jak hormon wytwarzany w tarczycy.

Efekty działania różnych preparatów lewotyroksyny mogą być nieco odmienne, dlatego lekarze radzą, by zawsze przyjmować ten sam preparat.

To lekarz ustala zarówno początkową dawkę leku jak i jej ewentualne zmiany. Leczenie tyroksyną, szczególnie w pierwszym okresie, powinno być ściśle monitorowane, a dawki leków ustalane na podstawie badań kontrolnych. Dlatego w przypadku pierwotnej niedoczynności tarczycy tak ważne są regularne pomiary stężenia TSH - na początkowym etapie wykonuje się je co 6-12 tygodni, a gdy niedoczynność tarczycy uda się wyrównać, co 6-12 miesięcy. W przypadku wtórnej i trzeciorzędowej niedoczynności tarczycy skuteczność leczenia monitoruje się na podstawie badania poziomu tyroksyny (T4).

Warunkiem wyrównania niedoczynności tarczycy jest właściwie dobrana dawka lewotyroksyny i regularne jej przyjmowanie.

Jak przyjmować lewotyroksynę?

Niedoczynność tarczycy wymaga niestety przez całe życie przyjmowania lewotyroksyny i okresowych badań stężenia TSH. Samoistne wyzdrowienia możliwe są tylko w niektórych przypadkach, takich jak np. poporodowe zapalenie tarczycy, podostre zapalenie tarczycy, polekowa niedoczynność tarczycy.

W przypadku lewotyroksyny szczególnie ważne jest jej regularne przyjmowanie, najlepiej robić to zawsze o tej samej porze, zwykle rano, koniecznie na czczo, około 30-60 min przed posiłkiem, popijając wodą. Niektóre leki (np. preparaty żelaza) nie powinny być przyjmowane z lewotyroksyną.