Niedoczynność tarczycy: przyczyny, objawy, leczenie

Niedoczynność tarczycy to choroba przewlekła, wymagająca regularnego zażywania leków i kontrolnych badań. Leczenie zastępcze hormonami tarczycy pozwala uniknąć poważnych powikłań niedoczynności tarczycy. Jakie mogą być przyczyny niedoczynności tarczycy? Czym objawia się niedoczynność tarczycy? Na czym polega diagnostyka i leczenie niedoczynności tarczycy?

Spis treści

1. Niedoczynność tarczycy - co to za choroba? 
2. Niedoczynność tarczycy - przyczyny
3. Niedoczynność tarczycy – objawy
4. Niedoczynność tarczycy u dzieci - wrodzona niedoczynność tarczycy
5. Niedoczynność tarczycy – powikłania
6. Niedoczynność tarczycy – diagnostyka
7. Czy niedoczynność tarczycy zawsze wymaga leczenia?
8. Niedoczynność tarczycy – zasady podawania leków
9. Niedoczynność tarczycy – rokowania

Niedoczynność tarczycy - co to za choroba? 

Niedoczynność tarczycy (hypothyreosis) to stan, w którym dochodzi do zmniejszonej produkcji hormonów tarczycy. Niedobór hormonów tarczycy może negatywnie wpływać na funkcjonowanie wszystkich narządów naszego organizmu. 

Objawy niedoczynności tarczycy mogą być różne i dotyczą różnych układów narządów. Utrudnia to jednoznaczne postawienie diagnozy, dlatego konieczne jest przeprowadzenie odpowiednich badań. Niedoczynność tarczycy jest częstym schorzeniem, dotyczącym ok. 1-5% populacji dorosłych.

Tarczyca – budowa i funkcje

Tarczyca to niewielki gruczoł położony w dolnej części szyi, przypominający kształtem motyla. Tarczyca przylega od przodu do górnego odcinka tchawicy.

Typowo tarczyca składa się z dwóch płatów – prawego i lewego, połączonych cieśnią. Rozmiar pojedynczego płata tarczycy odpowiada wielkości połowy kciuka. U niektórych osób występuje dodatkowy płat tarczycy, nazywany płatem piramidowym.

Płat piramidowy jest wariantem anatomicznym, stanowiącym pozostałość po rozwoju tarczycy w okresie płodowym. Prawidłowa tarczyca nie jest widoczna gołym okiem. Powiększenie tarczycy może sprawić, że jej zarys wyraźnie odznacza się w obrębie szyi. Zwiększenie objętości tarczycy, niezależnie od przyczyny takiego stanu, nazywamy wolem tarczycowym.

Tarczyca należy do gruczołów dokrewnych, a jej głównym zadaniem jest produkcja hormonów. Wytwarzanie hormonów odbywa się w drobnych pęcherzykach, z których zbudowana jest tarczyca.

Pęcherzyki tarczycy umożliwiają zarówno produkcję, jak i magazynowanie cząsteczek hormonów. W zależności od aktualnych potrzeb organizmu, odpowiednia ilość hormonów może zostać w każdej chwili uwolniona do krwi.

Główne hormony produkowane przez tarczycę to trójjodotyronina i tyroksyna, oznaczane symbolami T3 i T4.

Tyroksyna stanowi główny produkt tarczycy pod względem ilościowym, jednakże to trójjodotyronina – T3 – stanowi najbardziej aktywny hormon tarczycy. Aby T4 mogła zadziałać na tkanki docelowe, zostaje przekształcona do T3. Wzajemne przekształcanie hormonów tarczycy zachodzi we wszystkich tkankach naszego organizmu. Proces ten nosi nazwę konwersji.

Oprócz komórek pęcherzykowych, w obrębie tarczycy znajdują się również tak zwane komórki C. Ich zadaniem jest produkcja dodatkowego hormonu tarczycy – kalcytoniny. Kalcytonina odpowiada ze regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej organizmu.

Warto jednak wiedzieć, że niedoczynność tarczycy wiąże się przede wszystkim z niedoborami hormonów T3 i T4. Niedobór kalcytoniny zwykle nie wywołuje poważnych konsekwencji, ponieważ gospodarka wapniowo-fosforanowa może być regulowana również przez inne hormony.

Tarczyca, jako narząd układu dokrewnego, stanowi jeden z wielu ośrodków regulacji hormonalnej naszego organizmu. Podobnie jak inne gruczoły dokrewne, tarczyca nie „decyduje” samodzielnie o swojej aktywności.

Regulacja funkcji tarczycy zależy od wielu czynników. Główny nadzór nad tarczycą sprawują dwa inne narządy układu hormonalnego – podwzgórze oraz przysadka mózgowa. Wspólnie tworzą one tzw. oś podwzgórze – przysadka – tarczyca.

Podwzgórze i przysadka, za pośrednictwem własnych hormonów (tyreoliberyna TRH, tyreotropina TSH), pobudzają lub hamują aktywność tarczycy.

Stężenia tych hormonów we krwi pozwalają wnioskować o aktualnym stanie gruczołu tarczowego. Badanie poziomu TSH jest prostym i użytecznym sposobem monitorowania funkcji tarczycy.

Hormony tarczycy – jak działają?

Hormony tarczycy, po uwolnieniu do krwi, trafiają do każdej tkanki naszego organizmu. T3 i T4 podtrzymują metabolizm wszystkich narządów – umożliwiają wzrost i pobudzają aktywność komórek.

Hormony tarczycy wspomagają wchłanianie i przekształcanie składników odżywczych. Za ich pośrednictwem zwiększa się zużycie tlenu i spalanie substancji energetycznych wewnątrz komórek.

Regulują częstość akcji serca, perystaltykę jelit, czynność układu rozrodczego, funkcję filtracyjną nerek, a także przekazywanie impulsów w układzie nerwowym. Hormony tarczycy mogą również w znacznym stopniu wpływać na nasz stan psychiczny.

Ich odpowiednie stężenie jest kluczowe w okresie wzrostu i rozwoju organizmu. Bez hormonów tarczycy, prawidłowe wykształcenie i dojrzewanie wszystkich narządów byłoby niemożliwe.

Niedoczynność tarczycy - przyczyny

Niedoczynność tarczycy to stan, w którym tarczyca produkuje zmniejszoną ilość hormonów w stosunku do potrzeb organizmu. Istnieje wiele możliwych przyczyn niedoczynności tarczycy, ale ich skutek pozostaje zawsze wspólny – niedobór hormonów tarczycy.

Niedoczynność tarczycy może powstać na dwa główne sposoby:

• pierwotny
• wtórny.

W pierwotnej niedoczynności tarczycy, u podłoża choroby leżą nieprawidłowości dotyczące samego gruczołu tarczowego. Pierwotna niedoczynność tarczycy powstaje na skutek uszkodzenia, zaburzeń funkcji lub nieprawidłowego rozwoju komórek tarczycy.

Z kolei we wtórnej niedoczynności tarczycy, sama tarczyca jest zbudowana prawidłowo i zdolna do pełnienia swoich funkcji. Niedobór hormonów tarczycy wynika z innych, „zewnętrznych” zaburzeń. Wtórna niedoczynność tarczycy jest najczęściej związana z nieprawidłową funkcją przysadki mózgowej, która stanowi główny narząd regulujący pracę tarczycy.

Który mechanizm powstawania niedoczynności tarczycy jest najczęstszy?

Obecnie wśród wszystkich przyczyn dominuje choroba Hashimoto, czyli autoimmunizacyjne zapalenie tarczycy. U podłoża tej choroby leży tzw. autoagresja, czyli nieprawidłowa reakcja układu odpornościowego na tkanki własnego organizmu.

W wyniku pomyłki, własny narząd zostaje rozpoznany jako obcy, wymagający zniszczenia. Organizm zaczyna produkować przeciwciała, które mają na celu zniszczenie określonej tkanki.

W przypadku choroby Hashimoto, narządem docelowym staje się tarczyca. Uszkodzenie komórek tarczycy w przebiegu choroby Hashimoto prowadzi do trwałego niedoboru hormonów tarczycy.

Choroba Hashimoto stanowi współcześnie wiodącą przyczynę pierwotnej niedoczynności tarczycy. Inne możliwe przyczyny pierwotnej niedoczynności tarczycy to m.in.:

• wady rozwojowe tarczycy,
• polekowe uszkodzenie tarczycy,
• a także zniszczenie tarczycy wskutek przebytego napromieniania lub zabiegu operacyjnego.

Usunięcie tarczycy może być konieczne m.in. w przypadku chorób nowotworowych tego gruczołu. Powstająca w ten sposób niedoczynność tarczycy ma charakter trwały i wymaga leczenia do końca życia.

Warto również wiedzieć, że w przypadku niektórych chorób dochodzi do czasowego „zablokowania” funkcji tarczycy, czyli przejściowej niedoczynności tarczycy. Dzieje się tak m.in. w przypadku podostrego zapalenia tarczycy. U większości pacjentów, po pewnym czasie dochodzi do regeneracji narządu i prawidłowa czynność tarczycy powraca.

Niedoczynność tarczycy – objawy

Objawy niedoczynności tarczycy mogą mieć różne nasilenie, w zależności od poziomu hormonów tarczycy oraz czasu trwania choroby. W początkowych fazach, symptomy mogą być bardzo dyskretne.

Subkliniczna niedoczynność tarczycy 

Wczesne etapy niedoczynności tarczycy często przyjmują postać tzw. subkliniczną (utajoną). Widoczne wówczas niewielkie odchylenia w wynikach badań hormonalnych nie wywołują istotnych zmian w samopoczuciu pacjenta.

Wczesne objawy niedoczynności tarczycy to m.in.:

• poczucie zmęczenia,
• niewielkie obniżenie nastroju,
• a także uczucie chłodu, obejmujące początkowo głównie dłonie i stopy.

Wraz z rozwojem niedoczynności tarczycy, pojawiają się objawy dotyczące innych narządów. Wynikają one z ogólnego spowolnienia metabolizmu, które może dotyczyć wszystkich tkanek.

Pozostałe możliwe objawy niedoczynności tarczycy: 

• Zwolnienie perystaltyki przewodu pokarmowego prowadzi do przewlekłych zaparć. Spowolnienie akcji serca skutkuje zwiększoną męczliwością i osłabieniem tolerancji wysiłku fizycznego.
• W przebiegu niedoczynności tarczycy dochodzi do zmian w budowie skóry – staje się szorstka i zimna, może wystąpić łuszczenie w okolicy łokci. Paznokcie stają się osłabione i łamliwe, a włosy mają tendencję do wypadania.
• Spowolnienie przemiany materii odbija się na pogorszeniu parametrów gospodarki lipidowej (m.in. wzrost cholesterolu) i może prowadzić do wzrostu masy ciała. Zwiększenie wagi wynika również z zatrzymywania wody w organizmie.
• Typowo w niedoczynności tarczycy pojawia się tzw. obrzęk śluzowaty, związany z odkładaniem wody w obrębie tkanki podskórnej. W początkowych fazach obrzęk dotyczy głównie twarzy i okolicy powiek. Z czasem może pojawiać się również w stawach, okolicy dłoni, a także jam ciała (osierdzie, opłucna, otrzewna).
• Niedobór hormonów tarczycy odbija się na funkcjonowaniu układu rozrodczego. Niedoczynność tarczycy u obu płci może prowadzić do zmniejszenia libido i dysfunkcji seksualnych, u kobiet dodatkowo do zaburzeń miesiączkowania i owulacji.

W przebiegu niedoczynności tarczycy mogą rozwijać się zaburzenia psychiczne:

• obniżenie nastroju,
• stany depresyjne
• oraz zaburzenia kontroli emocji.

Niedoczynność tarczycy u dzieci - wrodzona niedoczynność tarczycy

Szczególnym rodzajem niedoczynności tarczycy jest wrodzona niedoczynność tarczycy, występująca na najwcześniejszych etapach życia człowieka.

Niedobór hormonów tarczycy w trakcie życia płodowego oraz we wczesnym dzieciństwie ma nieodwracalne konsekwencje – prowadzi do zaburzeń rozwoju mózgu, upośledzenia wzrastania i niepełnosprawności intelektualnej.

Zespół objawów wywołanych wrodzoną niedoczynnością tarczycy nazywano w przeszłości kretynizmem.

Obecnie, wszystkie noworodki urodzone w Polsce podlegają przesiewowym badaniom w kierunku tego schorzenia. Wczesna diagnoza i natychmiastowe włączenie leczenia w pełni zapobiega powikłaniom choroby, dlatego współcześnie praktycznie nie obserwuje się przypadków pełnoobjawowej wrodzonej niedoczynności tarczycy.

Niedoczynność tarczycy – powikłania

Rozpoznanie niedoczynności tarczycy jest wskazaniem do leczenia preparatami hormonów tarczycy. Utrzymanie prawidłowych stężeń hormonów pozwala zredukować większość objawów choroby i zapewnić odpowiednie funkcjonowanie tkanek.

Jeśli niedoczynność tarczycy nie zostanie w porę rozpoznana, dalszy rozwój choroby może mieć nieodwracalne skutki, a nawet stanowić zagrożenie życia. Najpoważniejsze konsekwencje nieleczonej niedoczynności tarczycy to:

• zaburzenia rytmu serca (skrajne zwolnienie akcji serca, zaburzenia przewodzenia impulsów w mięśniu sercowym),
• zatrzymanie perystaltyki jelit,
• ciężka depresja
• zaburzenia oddychania.

Zespół ostrych objawów wywołanych ciężką, nieleczoną niedoczynnością tarczycy jest nazywany śpiączką hipometaboliczną.

Śpiączka metaboliczna jest stanem zagrożenia życia. W jej przebiegu pojawiają się:

• zaburzenia świadomości,
• niewydolność krążeniowo-oddechowa
• oraz znaczne obniżenie temperatury ciała.

Śpiączka hipometaboliczna wymaga leczenia w warunkach oddziału intensywnej terapii.

Niedoczynność tarczycy – diagnostyka

Podstawowym badaniem, pozwalającym na wstępną ocenę funkcji tarczycy, jest oznaczenie poziomu TSH we krwi. TSH to hormon produkowany przez przysadkę mózgową, stymulujący wzrost pęcherzyków tarczycowych i uwalnianie hormonów tarczycy. Norma stężenia TSH to 0,4-4,0 mIU/l.

Prawidłowe stężenie TSH pozwala wykluczyć zaburzenia funkcji tarczycy. Zarówno w przypadku zwiększonego, jak i zmniejszonego stężenia TSH, konieczne są dodatkowe badania. Należy wówczas oznaczyć wolne hormony tarczycy – tzw. fT3 i fT4 (u niektórych pacjentów wykonuje się jednoczesne oznaczenie TSH, fT3 i fT4).

W przypadku niedoczynności tarczycy, stężenia fT3 i fT4 we krwi są obniżone. Jeśli towarzyszy im obniżony poziom TSH, możemy rozpoznać wtórną niedoczynność tarczycy. W takiej sytuacji tarczyca produkuje zmniejszoną ilość hormonów z powodu niedostatecznej stymulacji przez przysadkę mózgową.

Jeśli natomiast fT3 i fT4 są zmniejszone, a TSH podwyższone, niedoczynność tarczycy ma charakter pierwotny. Uszkodzony gruczoł tarczowy produkuje zmniejszone ilości hormonów, a przysadka mózgowa stara się skompensować niedobory, uwalniając zwiększone ilości TSH.

Rozpoznanie niedoczynności tarczycy opiera się o badania poziomu hormonów: fT3, fT4, TSH. Na ich podstawie należy włączyć, a następnie monitorować leczenie. Dodatkowe badania mogą być wskazane dla ustalenia przyczyny niedoczynności tarczycy, a także rozpoznania ewentualnych powikłań choroby.

Badaniem służącym do obrazowania tarczycy jest ultrasonografia (USG). USG pozwala ocenić wielkość i budowę gruczołu tarczowego. Do rozpoznania najczęstszej przyczyny niedoczynności tarczycy – choroby Hashimoto – konieczne jest oznaczenie typowych dla tego schorzenia przeciwciał. Podwyższone poziomy przeciwciał anty-TPO i anty-Tg pozwalają na potwierdzenie diagnozy.

W zależności od zaawansowania choroby i objawów klinicznych u danego pacjenta, lekarz może zdecydować o poszerzeniu diagnostyki. W niedoczynności tarczycy warto okresowo kontrolować morfologię krwi, a także parametry gospodarki lipidowej i węglowodanowej (poziom cholesterolu, trójglicerydów, glukozy na czczo).

W razie podejrzenia innych powikłań, konieczne mogą być specyficzne badania dodatkowe (np. EKG w przypadku zaburzeń pracy serca). Rozpoznanie wtórnej niedoczynności tarczycy jest wskazaniem do pogłębionej diagnostyki hormonalnej, często konieczne jest badanie obrazowe przysadki mózgowej.

Czy niedoczynność tarczycy zawsze wymaga leczenia?

Nieleczona niedoczynność tarczycy nie zawsze jest groźna. Decyzja o włączeniu leczenia w niedoczynności tarczycy zależy od wielu czynników: obecności objawów klinicznych, wieku pacjenta, ogólnego stanu zdrowia oraz poziomu hormonów tarczycy.

Jeżeli niedoczynność tarczycy jest objawowa, to leczenie powinno zostać włączone bezwzględnie. W przypadku braku objawów klinicznych (niedoczynność tarczycy utajona), decyzja zależy głównie od stężenia TSH. Suplementacja hormonów tarczycy jest wskazana u wszystkich pacjentów z poziomem TSH > 10 mIU/l.

Jeżeli poziom TSH wynosi 5 -10 mIU/l, leczenie włącza się w przypadku uprzednio rozpoznanej choroby tarczycy oraz obecności dodatkowych czynników ryzyka (np. choroby serca).

U osób w podeszłym wieku (po 80 roku życia), w przypadku niewielkiej, utajonej niedoczynności tarczycy można odstąpić od leczenia. Leki należy natomiast włączyć w przypadku pojawienia się objawów choroby.

Bardziej restrykcyjne zasady dotyczą kobiet w ciąży. Niedobór hormonów tarczycy może powodować poważne zaburzenia rozwoju płodu, dlatego w ciąży należy bezwzględnie leczyć nawet bezobjawową niedoczynność tarczycy. Wskazaniem do leczenia hormonami tarczycy w ciąży jest poziom TSH powyżej 2,5 mIU/l.

Niedoczynność tarczycy – zasady podawania leków

Niezależnie od przyczyny powstania niedoczynności tarczycy, obowiązuje jeden wspólny schemat leczenia – suplementacja hormonów tarczycy. Lek na niedoczynność tarczycy to przede wszystkim L-tyroksyna (LT4, Letrox, Euthyrox).

Ustalenie właściwej dawki hormonów wymaga kontrolnych badań TSH. Terapię zwykle rozpoczyna się od niskich dawek leku, zwiększając je w razie potrzeby. Pierwsze badania kontrolne poziomu hormonów wykonuje się ok. miesiąc po włączeniu leczenia. Po ustaleniu odpowiedniej dawki leku, badania poziomu TSH, fT3 i fT4 wystarczy wykonywać raz w roku.

Preparaty hormonów tarczycy powinny być przyjmowane na czczo, ok. 0,5

– 1 godz. przed posiłkiem.

Warto pamiętać, że niektóre leki ograniczają wchłanianie L-tyroksyny z przewodu pokarmowego. W przypadku jednoczesnego stosowania preparatów zawierających żelazo, glin, wapń, lub zmniejszających wydzielanie kwasu żołądkowego, należy zachować minimum dwugodzinny odstęp.

Szczególne zasady leczenia niedoczynności tarczycy dotyczą kobiet w ciąży. Jest to okres zwiększonego zapotrzebowania na hormony tarczycy, dlatego wymaga on zwiększenia podstawowej dawki leku (zwykle o około 30%, dawki należy modyfikować wyłącznie w porozumieniu z lekarzem prowadzącym).

Dodatkowo, w przypadku niedoczynności tarczycy, pacjentki ciężarne powinny suplementować jod w dawce 250 µg/dobę. Poza okresem ciąży, suplementacja jodu w niedoczynności tarczycy nie jest konieczna (z wyjątkiem potwierdzonego niedoboru tego pierwiastka w diecie).

Czytaj też: Jod w ciąży - zapotrzebowanie, suplementacja, skutki niedoboru

Niedoczynność tarczycy – rokowania

Niedoczynność tarczycy jest schorzeniem przewlekłym, wymagającym w większości przypadków leczenia do końca życia. Prawidłowo zdiagnozowana i leczona niedoczynność tarczycy nie wiąże się z powikłaniami zdrowotnymi.

Niedostosowanie dawek hormonów tarczycy bądź zaniechanie leczenia może prowadzić do nieodwracalnych następstw. Szczególne znaczenie ma leczenie niedoczynności tarczycy u kobiet w ciąży, które stanowi warunek prawidłowego rozwoju płodu.

Czytaj też:

• Subkliniczna (utajona) niedoczynność tarczycy - przyczyny, objawy i leczenie
• Nadczynność tarczycy: przyczyny, objawy, leczenie
• Choroby tarczycy: przyczyny, objawy, badania, leczenie

59,00 zł

Dowiedz się więcej

Dzięki tej diecie schudniesz przy niedoczynności tarczycy

Skorzystaj z wygodnych diet online Poradnika Zdrowie opracowanych specjalnie dla osób zmagających się z niedoczynnością tarczycy. Dzięki nim schudniesz, ograniczysz nieprzyjemne skutki choroby i poprawisz samopoczucie. Diety te są opracowane zgodnie z najnowszymi zaleceniami i standardami instytutów naukowo-badawczych.