Toksoplazmoza: objawy i leczenie
Toksoplazmoza jest chorobą powodowaną przez pierwotniaka z gatunku Toxoplasma gondii. Mimo, że zakaża on bardzo dużo osób na całym świecie, to u większości z nich zakażenie przebiega skąpoobjawowo lub bezobjawowo. U osób z obniżoną odpornością i kobiet w ciąży, toksoplazmoza jest niebezpieczną chorobą, powodującą wiele poważnych powikłań. Jak leczyć toksoplazmozę?
Spis treści
- Toksoplazmoza – cykl życiowy
- Toksoplazmoza – drogi zakażenia
- Toksoplazmoza – występowanie
- Toksoplazmoza – objawy
- Toksoplazmoza – postacie kliniczne
- Toksoplazmoza w ciąży
- Toksoplazmoza wrodzona
- Toksoplazmoza nabyta – diagnostyka
- Toksoplazmoza wrodzona i w ciąży – diagnostyka
- Toksoplazmoza – kryteria rozpoznania
- Toksoplazmoza – leczenie
- Toksoplazmoza – zapobieganie
- Toksoplazmoza u kotów
Toksoplazmoza jest chorobą pasożytniczą powodowaną przez wewnątrzkomórkowego pierwotniaka Toxoplasma gondii. Wyodrębnia się trzy typy Toxoplasma gondii – typy I, II i III, które różnią się m. in. zdolnością do wywoływania choroby u ludzi i zwierząt. Ludzi najczęściej zakaża typ II. Pasożyt wywołujący toksoplazmozę wykazuje bardzo złożony cykl życiowy i występuje w różnych postaciach rozwojowych – tachyzoitu, bradyzoitu, cysty tkankowej, oocysty.
Toksoplazmoza – cykl życiowy
Po spożyciu np. niedogotowanego mięsa lub zanieczyszczonego pokarmu, cysty Toxoplasma gondii dostają się do żołądka. Tam pod wpływem soku żołądkowego zewnętrzna ściana cysty otaczająca bradyzoity jest rozkładana.
Następnie w jelicie cienkim bradyzoity przekształcają się w ruchliwe tachyzoity i aktywnie przedostają się do nabłonka jelita, skąd rozprzestrzenią po całym organizmie.
Tachyzoity są szybko namnażającymi się postaciami Toxoplasma gondii i mogą penetrować każdą komórkę w ustroju, w tym komórki układu odpornościowego. Pomimo, że pasożyt potencjalnie może rozwijać się w każdej tkance i narządzie, wykazuje najwyższe powinowactwo do tkanki nerwowej i mięśniowej, w tym do mięśnia sercowego.
Wraz z początkiem odpowiedzi odpornościowej tachyzoity są tłumione i ostatecznie przekształcane w wolno namnażające się postacie pasożyta tzw. bradyzoity. Tworzą one wokół siebie grubą otoczkę, przekształcając się tym samym w cysty tkankowe, które u osób ze sprawnie funkcjonującym układem odpornościowym pozostają w postaci uśpionej.
Dodatkowo zostają otoczone tkanką łączną i wysycone solami wapnia. W takiej formie mogą pozostawać w tkankach do końca życia. U osób z obniżoną odpornością bradyzoity mogą zostać reaktywowane z cysty tkankowej i przekształcić się ponownie w szybko dzielące się tachyzoity.
- Żywicielem ostatecznym dla Toxoplasma gondii są zwierzęta z rodziny kotowatych np. kot domowy.
- Żywicielem pośrednim są inne ssaki (w tym człowiek) i niektóre gatunki ptaków.
Okres wylęgania toksoplazmozy to od 2 tygodni do 2 miesięcy w przypadku postaci nabytej. Warto wiedzieć, że osoba zakażona nie zaraża innych poprzez kontakt.
Toksoplazmoza – drogi zakażenia
Człowiek może zarazić się Toxoplasma gondii poprzez:
- spożycie cyst znajdujących się w niedogotowanym lub surowym mięsie oraz jego przetworach (przede wszystkim jest to mięso wieprzowe, baranie i kozie)
- spożywanie niepasteryzowanego mleka i wytworzonych z niego produktów
- połknięcie oocyst z zanieczyszczonym pokarmem (warzywa, owoce) i wodą
- przeniesienie oocyst na błonę śluzową jamy ustnej zanieczyszczonymi rękami
- zakażoną matkę do płodu przez łożysko (toksoplazmoza wrodzona)
- przeszczep narządu
- transfuzję krwi lub preparatów krwiopochodnych
Toksoplazmoza – występowanie
Toksoplazmoza jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych zakażeń pasożytniczych i chorób odzwierzęcych. W Europie toksoplazmoza jest związana przede wszystkim ze spożywaniem surowego lub niedogotowanego mięsa.
Z kolei w Ameryce Środkowej wynika z dużej liczby bezdomnych kotów oraz z klimatu sprzyjającemu przetrwaniu Toxoplasma gondii w środowisku. Toksoplazmoza występuje znacznie rzadziej w zimniejszych regionach świata oraz tam gdzie klimat jest gorący i suchy.
W Polsce około 60% osób posiada przeciwciała przeciwko Toxoplasma gondii.
Toksoplazmoza – objawy
Objawy toksoplazmozy będą zależne od prawidłowych funkcji układu odpornościowego oraz drogi jaką się zakaziliśmy – toksoplazmoza nabyta lub wrodzona.
U wielu osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym toksoplazmoza nabyta występuje w postaci bezobjawowej (85% przypadków).
Natomiast jeśli objawy toksoplazmozy występują to są one niespecyficzne i słabo wyrażone:
- gorączka,
- powiększone węzły chłonne,
- ból głowy,
- zapalenie gardła,
- ból mięśni,
- wysypka,
- powiększenie wątroby,
- i powiększenie śledziony.
Czasami mogą się również pojawić objawy ze strony przewodu pokarmowego jak ból brzucha, wymioty i biegunka, co wynika z zajęcia przez Toxoplasma gondii krezkowych węzłów chłonnych.
Toksoplazmoza nabyta u osób z obniżoną odpornością np. z AIDS lub nowotworami zwykle występuje jako toksoplazmoza mózgowa, która charakteryzuje się objawami neurologicznymi, a ich nasilenie jest zależne od zajętego obszaru mózgu i liczby zmian.
Objawy mogą obejmować gorączkę, drgawki, ból głowy, zaburzenia widzenia, zmiany nastroju, zaburzenia funkcji poznawczych, mimowolne ruchy.
Oprócz tego u osób z obniżoną odpornością występuje toksoplazmoza pozamózgowa zazwyczaj manifestująca się zapaleniem płuc oraz zapaleniem naczyniówki i siatkówki.
Toksoplazmoza – postacie kliniczne
Postać węzłowa
Najczęściej występująca postać u osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym. Dochodzi głównie do powiększania szyjnych węzłów chłonnych oraz pojawienia się objawów grypopodobnych:
- bóle mięśniowe,
- ból głowy,
- zapalenie gardła
- oraz uczucie osłabienia.
Postać oczna
Występuje częściej u osób z obniżoną odpornością. Przebiega pod postacią zapalenia siatkówki i naczyniówki. Inne objawy postaci ocznej toksoplazmozy to:
- zaburzenia widzenia,
- łzawienie,
- światłowstręt,
- mroczki i ból oka.
Postać uogólniona
Objawy obejmują od jednego do kilku narządów wewnętrznych (np. zapalenie mięśnia sercowego i zapalenie płuc) lub ośrodkowego układu nerwowego (np. zapalenie mózgu lub zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych).
Toksoplazmoza w ciąży
Ze względu na ciężkie powikłania toksoplazmozy dla płodu, szczególną grupą ryzyka są ciężarne kobiety seronegatywne (nie posiadające przeciwciał przeciwko Toxoplasma gondii). W Polsce to około 50% ciężarnych.
W przeciwieństwie do toksoplazmozy nabytej, toksoplazmoza wrodzona jest wynikiem pierwotnego zakażenia Toxoplasma gondii w trakcie ciąży. Pasożyt w stadium tachyzoitu przechodzi przez łożysko (tzw. przekaźnictwo pionowe) i zakaża płód.
Warto też zaznaczyć, że stopień transmisji tachyzoitu przez łożysko do płodu zależy od czasu trwania ciąży.
Ryzyko zakażenia płodu wynosi:
- w pierwszym trymestrze 17-25%,
- w drugim trymestrze 25-54%,
- a w trzecim trymestrze aż 60-90%.
Toksoplazmoza wrodzona
Częstość toksoplazmozy wrodzonej to 1 do 2 przypadków na 1000 urodzeń. Zajęcie płodu jest najcięższe we wczesnym etapie ciąży i może prowadzić do samoistnego poronienia lub powodować poważne zaburzenia neurologiczne u płodu.
Natomiast zakażenie w późniejszych etapie np. w trzecim trymestrze jest często bezobjawowe. Ewentualnie w późniejszych etapach życia może pojawić się zapalenie naczyniówki i siatkówki.
Toksplazmoza wrodzona dotyczy prawie wyłącznie płodów kobiet seronegatywnych, które przechodzą ostre zakażenie Toxoplasma gondii w trakcie ciąży i nie występuje u kobiet seropozytywnych przed ciążą.
Najczęstszych objawy wrodzonej toksoplazmy u dziecka to:
- zapalenie naczyniówki i siatkówki,
- wodogłowie lub małogłowie,
- zwapnienia wewnątrzczaszkowe.
Jest to tzw. triada Sabina-Pinkertona.
Ponadto mogą wystąpić inne objawy jak:
- gorączka,
- powiększenie wątroby i śledziony,
- żółtaczka,
- powiększenie węzłów chłonnych,
- niedokrwistość,
- opóźnienie umysłowe,
- ślepota,
- padaczka.
Toksoplazmoza nabyta – diagnostyka
Podstawą diagnostyki toksoplazmozy u osób z prawidłowo funkcjonującym układem odpornościowym są badania serologiczne, które wykrywają obecność swoistych przeciwciał skierowanych przeciwko Toxoplasma gondii. Obecność przeciwciał wskazuje na aktywne lub wcześniejsze zakażenie pasożytem.
- Przeciwciała klasy IgM pojawiają się jako pierwsze po zakażeniu, czyli po około tygodniu i zanikają po około 4 miesiącach. Jednak u osób z przewlekłą toksoplazmozą mogą się one utrzymywać nawet do 2 lat.
- Przeciwciała IgA pojawiają się równolegle z IgM. Osiągają maksymalne stężenie po około miesiącu i znikają po 6-9 miesiącach.
- Przeciwciała IgG pojawiają się po 1–2 tygodni i maksymalne stężenie osiągają po upływie 2-3 miesięcy od zakażenia. Utrzymują się przez całe życie. Wysoki poziom przeciwciał IgG razem z jednoczesnym pojawieniem się przeciwciał IgM i/lub IgA, wskazuje na aktywne zakażenie pasożytem.
W niektórych sytuacjach klinicznych oznaczanie swoistych przeciwciał może nie być rozstrzygające w rozpoznaniu toksoplazmozy. Ma to miejsce np. u osób z oczną postacią wrodzonej toksoplazmozy oraz dzieci. U nich może nie dochodzić do wzrostu poziomu swoistych przeciwciał IgG. Ponadto badanie swoistych przeciwciał u osób z obniżoną odpornością może dawać wyniki fałszywie ujemne.
Z tego względu u nich wskazane jest wykonacie innych badań laboratoryjnych w kierunku toksoplazmozy, takich jak izolacja pasożyta z wycinków tkankowych, z krwi lub z innych płynów ustrojowych.
Jednak aktualnie najczęściej stosowaną metodą są metody biologii molekularnej z użyciem PCR wykrywające materiał genetyczny pasożyta.
Pomocne w rozpoznaniu toksoplazmozy są także badania obrazowe takie jak:
Toksoplazmoza wrodzona i w ciąży – diagnostyka
Kobiety ciężarne, które były zakażone Toxoplasma gondii przed zajściem ciążę i ich poziom swoistych przeciwciał IgG jest wysoki, nie są obciążone ryzykiem zakażenia płodu.
W niektórych sytuacjach ważne jest, aby ustalić czas, który minął od momentu zakażenia ciężarnej. Wtedy oznacza się tzw. awidność przeciwciał IgG, czyli siłę wiązania przeciwciała z antygenem pasożyta. Przeciwciała o małej awidności świadczą o ostrej fazie toksoplazmozy.
Rozpoznanie toksoplazmozy u noworodków powinno się zawsze wykonywać w przypadku dzieci matek, które uległy zarażeniu Toxoplasma gondii w trakcie ciąży.
Diagnostyka toksoplazmozy wrodzonej polega na wykrywaniu obecności pasożyta (badania swoistych przeciwciał lub molekularne):
- we krwi pępowinowej,
- w wodach płodowych,
- łożysku
- lub płynach ustrojowych dziecka.
Toksoplazmoza – kryteria rozpoznania
Warunki rozpoznania toksoplazmozy nabytej wymagają spełnienia jednego z poniższych warunków:
- serokonwersja swoistych przeciwciał IgG, czyli zmiana statusu z wyniku ujemnego na dodatni
- znamienne zwiększenie poziomu swoistych przeciwciał IgG ≥ 2 razy w odstępie ≥ 4 tygodni
- objawy kliniczne toksoplazmozy i wykrycie swoistych przeciwciał IgA/IgM i wysoki poziom swoistych IgG o małej awidności (< 20%)
- stwierdzenie komórek nabłonkowatych w badaniu histologicznym powiększonego węzła chłonnego i wykrycie swoistych przeciwciał IgM lub zwiększającego się lub wysokiego poziomu swoistych przeciwciał IgG
Powyższe kryteria dotyczą także kobiet ciężarnych.
Toksoplazmoza – leczenie
Osoby z prawidłowo funkcjonującą odpornością i nabytą postacią toksoplazmozy nie wymagają zwykle leczenia i toksoplazmoza przechodzi samoistnie. Jedynie pacjenci z ciężkimi objawami oraz z obniżoną odpornością wymagają leczenia.
Zazwyczaj podaje się pirymetaminę w połączeniu z sulfonamidami (sulfapirymidyna, klindamycyną, rowamycyną).
Toksoplazmoza – zapobieganie
- unikanie spożywania surowego lub półsurowego mięsa i jego przetworów oraz niepasteryzowanego mleka i jego przetworów, a także dokładne mycie rąk i narzędzi kuchennych po kontakcie z nimi
- dokładne mycie owoców i warzyw przed spożyciem
- stosowanie rękawic ochronnych do pracy w ogrodzie i na polu
- stosowanie u kobiet przed planowaniem ciąży badań w kierunku toksoplazmozy
Toksoplazmoza u kotów
Koty domowe mogą być źródłem oocyst Toxoplasma gondii, jednak pamiętajmy, że nie każdy kot jest zarażony i w rzeczywistości koty domowe nie stanowią istotnego czynnika ryzyka zarażenia pasożytem w Polsce, mimo że odsetek zarażonych kotów w niektórych rejonach Polski sięga nawet 75%.
Zakażone koty wydalają oocysty z kałem jednak niezwykle rzadko. Ponadto wydalone oocysty stają się dopiero zakaźne po kilku dniach od wydalenia.
Koty zakażają się Toxoplasma gondii najczęściej drogą pokarmową w wyniku połknięcia oocyst lub cyst tkankowych znajdujących się w surowym mięsie. Dlatego jeśli chcemy uchronić naszego kota przed zakażeniem należy unikać karmienia go surowym mięsem i uniemożliwić mu polowanie na gryzonie i ptaki.
Czytaj też:
- Toksoplazmoza: wyniki i interpretacja
- Toksoplazmoza u ciężarnych – przede wszystkim zapobiegać!
- Czym można zarazić się od kota? Jakie choroby przenoszą koty?
Porady eksperta
![Stan przedcukrzycowy dotyczy nawet 5 mln Polaków. Ciebie też? Sprawdź to [TEST]](https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-TRZ7-kaJ1-ptSh_cukrzyca-pomiar-cukru-320x213.jpg)
