Czym różni się nietolerancja laktozy od alergii na mleko?

Weryfikacja

Autor: Aleksandra Żyłowska-Mharrab, dietetyk, technolog żywności, edukator

Nietolerancja laktozy najczęściej dotyczy dorosłych, a alergia na mleko – dzieci. Zwykle, w klasycznych postaciach, nie ma problemu z odróżnieniem ich od siebie. Czym właściwie są obie postaci nadwrażliwości na mleko? Jakie objawy towarzyszą alergii na mleko, a jakie nietolerancji laktozy? Co trzeba wykluczyć z diety przy nietolerancji laktozy, a co przy alergii na mleko?

Spis treści

1. Nietolerancja czy alergia?
2. Co to jest nietolerancja laktozy?
3. Objawy nietolerancji laktozy
4. Czego nie można jeść przy nietolerancji laktozy?
5. Ile laktozy znajduje się w produktach mlecznych?
6. Co to jest alergia na mleko?
7. Objawy alergii na mleko
8. Czego nie można jeść przy alergii na mleko?
9. Czym różni się nietolerancja laktozy od alergii na mleko – podsumowanie

Nietolerancja czy alergia?

Zanim przejdziemy do rozważań na temat alergii na mleko i nietolerancji laktozy, warto zrozumieć, gdzie leży różnica między nietolerancją i alergią. Zarówno alergia pokarmowa, jak i nietolerancja pokarmowa powodują niepożądaną reakcję organizmu po spożyciu pokarmu. Reakcja ta zachodzi jednak z wykorzystaniem zupełnie innych mechanizmów, inne jest jej podłoże.

Alergia pokarmowa to rodzaj nadwrażliwości, który występuje, gdy układ immunologiczny reaguje nieprawidłowo na składniki pokarmu (najczęściej białka) i zaczyna traktować je jak intruza, aktywując układ odpornościowy. Typowe alergie pokarmowe to zwykle reakcje IgE zależne.

Nietolerancja pokarmowa wywołuje niepożądaną reakcję organizmu bez udziału układu odpornościowego. Mechanizmy nietolerancji mogą być różne, często złożone i trudne do rozpoznania.

Wśród przyczyn nietolerancji wymienia się m.in.:

• czynniki enzymatyczne,
• metaboliczne,
• farmakologiczne,
• toksykologiczne
• oraz mechanizmy idiosynkrazji, czyli zmiennej reakcji na te same czynniki typowej wyłącznie dla danej osoby.

Nietolerancja i alergia mogą dawać podobne objawy, mimo że wywołują je inne mechanizmy. To sprawia trudności w diagnostyce rodzaju nadwrażliwości pokarmowej. Jednak w przypadku alergii na mleko (najczęstszej alergii wśród dzieci) i nietolerancji laktozy (najczęstszej nietolerancji wśród dorosłych) można je od siebie odróżnić przy odrobinie wnikliwości. Często ich objawy są różne od siebie.

Co to jest nietolerancja laktozy?

Nietolerancja laktozy jest jedną z najpowszechniejszych niealergicznych nadwrażliwości pokarmowych. Występuje przede wszystkim u osób dorosłych i dotyczy ok. 37% Polaków. Co ciekawe, im bardziej na północ Europy, tym nietolerancja laktozy jest bardziej powszechna. Prawie w ogóle nie dotyka ona nacji południowych – Włochów czy Hiszpanów.

Nietolerancja laktozy występuje po spożyciu mleka i przetworów mlecznych, które są źródłem cukru mlecznego – laktozy. Przyczyną nietolerancji laktozy jest niedobór enzymu laktaza, którego rolą jest trawienie laktozy.

Laktaza produkowana jest w nabłonku jelita cienkiego, a jej ilość naturalnie spada wraz z wiekiem. Wynika to z faktu, że podstawowym pokarmem człowieka po narodzinach jest mleko matki. We wczesnych latach życia aktywność laktazy jest największa. Z biegiem lat, kiedy mleko powinno mieć coraz mniejszy udział w diecie człowieka, organizm produkuje mniej laktazy.

Niedobór laktozy może występować jako:

• alaktazja – wrodzony niedobór laktozy, bardzo rzadka postać występująca od urodzenia, objawiająca się m.in. biegunkami na krótko po spożyciu nawet niewielkiej ilości mleka matki.
• hipolaktazja dorosłych – pierwotny niedobór laktazy postępujący naturalnie wraz z wiekiem.
• wtórny niedobór laktazy – pojawia się w wyniku zmian chorobowych prowadzących do uszkodzeń nabłonka jelita cienkiego, m.in. choroby Leśniowskiego-Crohna, celiakii, czy zakażeń pasożytniczych.

Objawy nietolerancji laktozy

Objawy nietolerancji laktozy pojawiają się, kiedy organizm nie radzi sobie z trawieniem i wchłanianiem cukru mlecznego. Niestrawiona laktoza przechodzi do jelita grubego, gdzie jest fermentowana przez bakterie jelitowe.

Stopień nasilenia objawów zależy od ilości spożytej laktozy i od poziomu niedoboru enzymu laktazy. Co bardzo istotne, objawy nie występują od razu po zjedzeniu jogurtu czy wypiciu kawy z mlekiem, ale od kilku do kilkunastu godzin później.

Objawy nietolerancji laktozy obejmują:

• wzdęcia,
• biegunki,
• zaparcia,
• bóle brzucha,
• uczucie przelewania w jelitach,
• oddawanie gazów,
• kolki u niemowląt.

Czego nie można jeść przy nietolerancji laktozy?

Przy nietolerancji laktozy należy unikać produktów mlecznych, które zawierają laktozę, a także wszelkich potraw i napojów na bazie mleka, np. serników, mlecznych kaw.

Część osób nie musi ich wykluczać całkowicie. U każdego poziom nietolerancji może być inny, dlatego u jednych objawy nietolerancji laktozy wywoła plaster twarogu, a u innych dopiero kilka szklanek mleka.

Ilość produktów mlecznych, które nie wywołują dolegliwości, trzeba dopasować indywidualnie do siebie. Obecnie dostępne są też rozwiązania, które pozwalają prawie całkowicie pozbyć się problemu nietolerancji laktozy. Z posiłkiem zawierającym produkt mleczny można przyjąć tabletkę z enzymem laktazą, która zastąpi niedobór enzymu produkowanego przez jelito cienkie.

W sklepach dostępny jest także bardzo szeroki wybór mlecznych produktów bezlaktozowych – od mleka, przez serki wiejskie do masła i serów żółtych.

Mleko bez laktozy ma słodszy smak nie ze względu na dodany cukier, ale przez to, że laktoza w nim jest już rozłożona do glukozy i galaktozy, a glukoza jest słodka.

Ile laktozy znajduje się w produktach mlecznych?

Co to jest alergia na mleko?

Alergia na mleko, a bardziej precyzyjnie alergia na białka mleka, jest niepożądaną reakcją układu odpornościowego po spożyciu mleka i produktów mlecznych.

Białka, które w głównej mierze odpowiadają za wywoływanie niepożądanej reakcji alergicznej, to:

• α-laktoalbumina,
• β-laktoglobulina,
• albumina surowicy bydlęcej,
• immunoglobuliny bydlęce,
• alergeny kazeiny
• i laktoferyna bydlęca.

Mleko krowie ma podobny skład białkowy do mleka innych ssaków, dlatego często reakcja alergiczna pojawia się po spożyciu każdego rodzaju mleka zwierzęcego, a nie tylko mleka krowiego.

Alergia na mleko występuje przede wszystkim u niemowląt i dzieci. Szacuje się, że dotyczy ona 3-4% dzieci do drugiego roku życia i mniej niż 1% dziesięciolatków. Alergia na mleko zwykle ustępuje samoistnie wraz z wiekiem.

Alergia na mleko może występować w trzech postaciach:

• natychmiastowej – zależnej całkowicie od przeciwciał IgE, gdzie w czasie do 45 minut od spożycia mleka występują objawy takie jak wymioty, pokrzywka, a nawet wstrząs anafilaktyczny.
• pośredniej – zależnej jedynie częściowo od przeciwciał IgE, gdzie objawy pojawiają się w czasie od 45 minut do 20 godzin po spożyciu mleka i obejmują wymioty, biegunki i zmiany skórne.
• opóźnionej – niezależnej od przeciwciał IgE, gdzie różne objawy pojawiają się powyżej 20 godzin po spożyciu mleka.

Objawy alergii na mleko

Alergia na mleko i produkty mleczne daje zwykle inne objawy niż nietolerancja laktozy. Objawy pojawiające się po spożyciu mleka obejmują:

• wstrząs anafilaktyczny (od kilku minut do 2 godzin od spożycia),
• pokrzywka,
• obrzęk naczynioruchowy,
• świąd skóry,
• atopowe zapalenie skóry,
• wymioty,
• biegunka,
• kolki,
• krew w stolcu,
• brak apetytu,
• katar,
• kaszel,
• trudności w oddychaniu,
• anemia,
• niepokój,
• astma.

Nadwrażliwość na mleko krowie (reakcja IgE-niezależna) może objawiać się jako zapalenie jelita grubego indukowane przez białka pokarmowe z powtarzającymi się symptomami, takimi jak:

• wymioty,
• bladość,
• osłabienie i zmęczenie,
• jako alergiczne zapalenie prostnicy i okrężnicy,
• czy alergiczne eozynofilowe zapalenie przełyku, które przypomina refluks.

Objawy alergii na mleko występują po raz pierwszy przy wprowadzeniu do diety dziecka preparatów mlekozastępczych, najczęściej około 6. miesiąca życia.

Czego nie można jeść przy alergii na mleko?

W przypadku alergii na mleko IgE-zależnej szkodliwe jest jedzenie każdych ilości mleka i produktów mlecznych, które są źródłem alergizujących białek. Przy reakcji IgE-niezależnej nie trzeba obawiać się śladowych ilości mleka i białek mleka.

Z diety przy alergii na mleko trzeba wykluczyć:

• mleko, jogurty, kefir, maślanka, serek wiejski, sery żółte, białe, topione, homogenizowane, pleśniowe, mozzarella, feta,
• lody,
• kaszki mleczne,
• mleko modyfikowane,
• budyń,
• odżywki białkowe,
• wszelkie wypieki z mlekiem – ciasta, ciastka, herbatniki, bułki maślane, naleśniki itp.,
• czekolada, batony czekoladowe,
• kawa z mlekiem, kakao, koktajle na mleku lub jogurcie lub z dodatkiem odżywki białkowej, gorąca czekolada,
• przy alergii IgE-zależnej – wszelkie produkty spożywcze, na których opakowaniach występuje informacja „może zawierać alergeny: mleko, białka mleka”.

Czytaj też: Skaza białkowa (alergia na mleko) - przyczyny, objawy, diagnostyka i leczenie

Czym różni się nietolerancja laktozy od alergii na mleko – podsumowanie

Czytaj też: Alergia na białka mleka krowiego - przyczyny, objawy, leczenie

Aleksandra Żyłowska-Mharrab, dietetyk, technolog żywności, edukator