Plazmafereza – w jakich przypadkach konieczna jest wymiana osocza?

Plazmafereza (wymiana osocza) polega na pobieraniu osocza krwi w celu oczyszczenia go z niepożądanych cząsteczek. Pacjent zwrotnie otrzymuje krew albo z własnym, oczyszczonym osoczem, albo osocze zastępowane jest płynem uzupełniającym. Kiedy plazmafereza jest skuteczna, a kiedy nie powinno się jej stosować?

Spis treści

1. Plazmafereza preparatywna
2. Plazmafereza lecznicza
3. Plazmafereza - metody wykonywania
4. Plazmafereza - zastosowanie
5. Plazmafereza - przygotowanie pacjenta
6. Plazmafereza - powikłania

Plazmafereza jest określana również jako "wymiana osocza" (TPE, therapeutic plasma exchange). Metoda ta polega na pobieraniu osocza metodą wirowania lub filtracji w celu oczyszczenia go z takich substancji jak m. in. albuminy, IgG, IgA, IgM, fibrynogen, cholesterol i triglicerydy. 

W trakcie plazmaferezy komórkowe składniki krwi są przetaczane zwrotnie pacjentowi. Pobrane osocze jest zastępowane albo płynem uzupełniającym, lub, rzadziej, stosuje się selektywne metody oczyszczania osocza. W tym drugim przypadku osocze, po pobraniu i usunięciu z niego niepożądanych składników jest przetaczane zwrotnie choremu. 

Wyróżnia się plazmaferezę leczniczą i preparatywną.

Plazmafereza preparatywna

Plazmafereza preparatywna wykonywana jest u dawców krwi, służy do pobierania osocza do transfuzji lub do produkcji preparatów krwiopochodnych. Aby dawca został zakwalifikowany do zabiegu plazmaferezy, wymagany jest sprawny układ żylny, tak żeby można jednocześnie pobierać krew z jednej żyły łokciowej i zwrotnie przetaczać do drugiej.

W trakcie plazamaferezy pobiera się próbki krwi do badania w celu wykonania badań w kierunku nosicielstwa chorób zakaźnych.

Zaletą plazmaferezy preparatywnej jest to, że od dawcy pobiera się jedynie osocze, a pozostałe elementy zostają zwracane, co nie obciąża w znacznym stopniu układu krwionośnego.

Powrót do stanu sprzed pobrania następuje szybko i nie jest wymagane podawanie dodatkowych płynów.

W ciągu roku można wykonać nawet 12 takich zabiegów, a przerwa między każdym nie może być krótsza niż 4 tygodnie.

Jednorazowo można pobrać 650 ml osocza.

Warunki prawidłowo przeprowadzonej plazmaferezy:

• oznaczenie stężenia białka całkowitego i immunoglobulin przed pierwszym zabiegiem
• wykonanie elektroforezy białek surowicy
• kontrola parametrów krwi przed i po zabiegu
• monitorowanie stanu technicznego: przepływu krwi, stanu filtrów, ciśnienia w układzie

Plazmafereza lecznicza

Plazmafereza lecznicza wykonywana jest w celu usunięcia z układu krwionośnego czynników chorobotwórczych.

Stosowane jest wkłucie do żył obwodowych. Jeśli stan pacjenta na to nie pozwala, wybierane jest wkłucie centralne, na przykład do żyły podobojczykowej.

To czy zabieg zostaje uznany za skuteczny, określa się podając ilość wyeliminowanych:

• toksyn
• metabolitów
• immunoglobulin, kompleksów immunologicznych
• antygenów

Chory otrzymuje płyn, który uzupełnia pobrane osocze, zazwyczaj są to krystaloidy i roztwór albuminy.

• Krystaloidy, najczęściej NaCl i glukoza, są stosowane powszechnie z uwagi na niską cenę, dostępność, nie zakłócają hemostazy i zwiększają diurezę. Niestety, utrzymują się w organizmie dość krótko, dlatego należy podawać duże ilości. Jednak zwiększona podaż płynów niesie ze sobą ryzyko powstawania obrzęków.
• Podawane są również koloidy: albumina dłużej utrzymuje się w łożysku naczyniowym i lepiej uzupełnia straty osocza, jednak może wywoływać reakcje uczuleniowe i wpływać negatywnie na krzepnięcie krwi.

Warunki prawidłowo przeprowadzonej plazmaferezy leczniczej:

• ocena układu krzepnięcia, stężenia bilirubiny
• poziom elektrolitów
• stężenie czynników chorobotwórczych
• monitorowanie ciśnienia i tętna chorego
• ocena stanu skóry - reakcje uczuleniowe

Plazmafereza - metody wykonywania

• Metoda sedymentacyjno-wirownicza - dochodzi do oddzielenia osocza od elementów morfotycznych krwi dzięki różnym szybkościom sedymentacji w polu wirówki.
• Metoda manualna - oddzielenie składników komórkowych wyodrębnionych w procesie wirowania przy użyciu pracy mechanicznej lub automatycznejWady: możliwość mechanicznego uszkodzenia krwinek, znaczna hemoliza, zakażenia masy hemocytarnej
• Metoda filtracyjna- separacja przezbłonowa- przepływ krwi przez określone filtry, o określonej grubości porów, co pozwala na oddzielenie elementów morfotycznych od osocza, które następnie zostaje usuwane z różnymi substancjami.Wady: użycie filtrów może wywoływać reakcje anafilaktyczne i aktywować dopełniacz
• Metoda plazmaperfuzji - filtracja z wykorzystaniem immunoadsorbentów: nośnik obojętny chemicznie, antygen wykazujący szczególne powinowactwo do konkretnej klasy przeciwciał

Oczyszczanie osocza:

• sposób przerwany - metoda ta polega na rodzieleniu krwi na osocze i elementy morfotyczne, a następnie na oczyszczeniu lub usunięciu osocza i ponownym przetoczeniu substancji morfotycznych w odpowiedniej objętości płynów zastępczych. Wadą tej metody jest przejściowe zmniejszenie objętości krwi w organizmie chorego
• sposób ciągły - polega na jednoczesnym pobieraniu, oczyszczeniu i zwrotnym przetaczaniu krwi

Czytaj też: Transfuzja krwi: jak przetacza się krew?

Plazmafereza - zastosowanie

Plazmafereza preparatywna polega na pozyskiwaniu osocza do celów leczniczych. Służy także do uzyskiwania materiału do produkcji preparatów osoczopodobnych:

• albuminy
• immunoglobuliny
• fibrynogenu

Z osocza można uzyskać także zlewany koncentrat płytek krwi, zlewany ubogoleukocytarny koncentrat płytek krwi.

Z kolei plazmafereza lecznicza to jedna z metod oczyszczania krwi pacjenta z toksyn. Wpływa na poprawę rokowania, a także zalicza się do metod leczenia schorzeń o podłożu immunologicznym.

Klasyfikacja wskazań do leczenia plazmaferezą:

1. Standardowe leczenie z wyboru:

• zespół Goodpasteure'a z przeciwciałami przeciwbłonowymi
• zespół Guillaina-Barrego
• miastenia
• zakrzepowa plamica małopłytkowa

2. Leczenie wspomagające:

• choroba zimnych aglutynin
• immunologiczna plamica małopłytkowa
• kłębuszkowe zapalenie nerek
• rodzinna hipercholesterolemia
• układowe zapalenie naczyń
• ostra niewydolność nerek towarzysząca szpiczakowi

3. Brak potwierdzenia skuteczności leczenia plazmaferezą:

• zatrucia
• przeszczepy narządów i tkanek
• stwardnienie rozsiane
• twardzina układowa
• uogólniona postępująca miażdżyca

4. Brak skuteczności stosowania plazmaferezy:

• AIDS
• łuszczyca
• odrzucenie przeszczepionej nerki
• reumatoidalne zapalenie stawów
• schizofrenia

Plazmafereza - przygotowanie pacjenta

Należy odpowiednio przygotować sprzęt jak i pacjenta, trzeba używać jednorazowych jałowych zestawów zalecanych przez producenta. Przed każdym zabiegiem wykonuje się pomiar ciśnienia, tętna i temperatury.

Jeśli usuwane jest osocze pacjenta i podawane FFP (osocze świeżo mrożone), to pielęgniarka ma za zadanie kontrolować zgodność.

Polega to na porównaniu grupy krwi przetaczanego składnika z grupą krwi pacjenta w układzie AB0, sprawdzeniu daty ważności składnika. Rozmrożone osocze nie powinno zawierać przebarwień, skrzepów i nierozpuszczonych fragmentów.

Zaleca się, aby pacjent przed zabiegiem wypróżnił się, zjadł lekki posiłek, zrezygnował z palenia papierosów.

Plazmafereza - powikłania

Możliwymi powikłaniami plazmaferezy są:

• spadek ciśnienia tętniczego
• omdlenie
• bladość skóry
• bóle głowy
• zawroty głowy
• gorączka
• nudności, wymioty
• hipokalcemia

O autorze

Natalia Młyńska

Studentka kierunku lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym w Łodzi. Jej największą pasją jest medycyna. Uwielbia też sport, głównie bieganie i taniec. Chciałaby swoich przyszłych pacjentów leczyć tak, aby widzieć w nich człowieka, nie tylko chorobę.

Przeczytaj więcej artykułów tej autorki

Czy wiesz, jakie to badanie?

Pytanie 1 z 10

densytometria

badanie USG jamy brzusznej

nieinwazyjny pomiar gęstości kości za pomocą promieni RTG

przegląd stomatologiczny jamy ustnej

Następne pytanie

Natalia Młyńska