Stwardnienie rozsiane (SM): przyczyny, rodzaje, objawy, leczenie
Stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex, SM) jest schorzeniem, w którego przebiegu dochodzi do uszkodzeń struktur układu nerwowego. Choroba może przebiegać w postaci rzutów różnych dolegliwości przeplatanych okresami remisji lub mieć stale postępujący charakter. Obecnie stwardnienie rozsiane jest nieuleczalne, jednak istnieją metody leczenia objawowego SM.
Spis treści
- Stwardnienie rozsiane: przyczyny
- Stwardnienie rozsiane: objawy
- Stwardnienie rozsiane: diagnostyka
- Stwardnienie rozsiane: rodzaje
- Stwardnienie rozsiane: leczenie
- Stwardnienie rozsiane: rokowanie
- Fizjoterapia w SM - ocena skuteczności [wideo]
Stwardnienie rozsiane (w skrócie, wywodzącym się od angielskiej nazwy multiple sclerosis, określane jako SM lub MS) to choroba o podłożu zapalno-demielinizacyjnym.
Stwardnienie rozsiane uznawane jest za najczęstszy czynnik neurologiczny prowadzący do niepełnosprawności u ludzi w młodym wieku.
Stwardnienie rozsiane występują tak naprawdę u ludzi będących w dowolnym wieku, jednakże najczęściej choroba rozpoczyna się u pacjentów pomiędzy 15. a 45. rokiem życia.
Ponad dwukrotnie częściej na SM zapadają kobiety. Według statystyk na całym świecie na SM cierpi więcej niż 2 miliony w ludzi, w przypadku Polski szacuje się z kolei, że choroba występuje u około 40 tysięcy jej mieszkańców.
Stwardnienie rozsiane: przyczyny
Pomimo tego, że pierwsze medyczne opisy dotyczące stwardnienia rozsianego powstały już w XIX wieku, to do dzisiaj wiele aspektów dotyczących tej choroby wciąż pozostaje niejasnymi.
Niejasności dotyczą chociażby przyczyn stwardnienia rozsianego - dostępnych jest co najmniej kilka hipotez dotyczących patogenezy SM, jednakże nadal nie udało się wyróżnić jednej, konkretnej przyczyny pojawiania się u pacjentów tej choroby zapalno-demielinizacyjnej.
Specjaliści zajmujący się problematyką stwardnienia rozsianego zazwyczaj wyrażają zdanie, że przyczynami choroby są uwarunkowania genetyczne w połączeniu z uwarunkowaniami środowiskowymi.
Dowodem na udział genów w patogenezie SM mogłoby być chociażby to, że występuje ona częściej u tych pacjentów, w których rodzinach ktoś już chorował na stwardnienie rozsiane.
Dość dużą uwagę kieruje się ku wspominanym czynnikom środowiskowym, które mogłyby brać udział w patogenezie stwardnienia rozsianego.
Wysuwane są hipotezy dotyczące m.in. roli infekcji wirusowych, takich jak zakażenia wirusem Epstein-Barr (jest to czynnik etiologiczny mononukleozy).
Inne teorie dotyczą niskich poziomów witaminy D w organizmie czy wpływu palenia papierosów na zwiększanie ryzyka stwardnienia rozsianego.
Zwraca się też uwagę na to, że większym zagrożeniem wystąpienia jednostki obarczeni są ci pacjenci, u których istnieją jakieś choroby o podłożu autoimmunologicznym, takie jak np. cukrzyca typu I czy schorzenia tarczycy.
Analizując częstość występowania choroby w różnych rejonach świata, zauważono, że ilość zachorowań w krajach znajdujących się w okolicy równika jest ogólnie mniejsza niż w tych, które są od niego oddalone.
Przyczyna takiej zależności nie jest jasna, podejrzewa się, że jej podłożem mogą być różnice dotyczące intensywności padania promieni słonecznych na różnych szerokościach geograficznych i związane z nimi odmienności dotyczące ilości witaminy D w organizmach ludzi.
Stwardnienie rozsiane: objawy
Objawami stwardnienia rozsianego są różnego rodzaju problemy neurologiczne. Dochodzi do nich przez to, że komórki układu odpornościowego (takie jak limfocyty T i B czy makrofagi) zaczynają atakować własne struktury układu nerwowego.
Na skutek tego w przebiegu SM dochodzić może do takich zjawisk jak demielinizacja (destrukcja osłonek mielinowych), astroglioza czy też remielinizacja.
Pojawiające się uszkodzenia mogą dotyczyć również oligodendrocytów, a oprócz tego dochodzić może też do destrukcji aksonów komórek nerwowych.
W związku z pojawiającymi się w przebiegu SM uszkodzeniami dotyczącymi układu nerwowego u pacjentów pojawiać się mogą takie dolegliwości, jak:
- zaburzenia czucia (np. parestezje)
- zaburzenia równowagi
- upośledzenie chodu
- dolegliwości bólowe
- jednostronne zaburzenia ostrości wzroku
- objaw Lhermitte'a (polegający na tym, że po przygięciu głowy do klatki piersiowej pacjent doznaje odczucia, jakby prąd elektryczny przechodził przez jego ramiona i do dolnej połowy ciała, ku plecom)
- neuralgia nerwu trójdzielnego
- wzmożenie napięcia mięśniowego i związane z nim skurcze mięśniowe
- przewlekłe zmęczenie
- zaburzenia oddawania moczu i stolca
- dysfunkcje seksualne (np. zaburzenia erekcji u mężczyzn czy spadek libido u pacjentów obojga płci)
- upośledzenie pamięci, koncentracji i uwagi
- drżenia mięśniowe
- dyzartria
- zawroty głowy
- czasami objawy poprzecznego zapalenia rdzenia kręgowego
Wymienione powyżej dolegliwości mogą występować u chorych w różnych kombinacjach – zdarza się nawet, że podczas kolejnych rzutów stwardnienia rozsianego pacjenci doświadczają różnych kompilacji objawów SM.
Czas ma znaczenie w leczeniu SM [wideo]
O tym, jak duże znaczenie w leczeniu stwardnienia rozsianego ma szybkie wdrożenie właściwej terapii, mówi Sekretarz Generalna PTSR Magdalena Fac-Skhirtladze. Wypowiedź została zarejestrowana w trakcie konferencji naukowej "Fizjoterapia dla zdrowia".
Stwardnienie rozsiane: diagnostyka
Obecnie nie istnieje jedno specyficzne badanie, dzięki któremu możliwe byłoby stwierdzenie stwardnienia rozsianego.
SM rozpoznaje się na podstawie charakteru dolegliwości występujących u pacjentów oraz poprzez przeprowadzenie licznych badań, wśród których można wymienić:
- analizę parametrów płynu mózgowo-rdzeniowego uzyskanego drogą punkcji lędźwiowej
- badania obrazowe (w rozpoznawaniu stwardnienia rozsianego znaczenie odgrywa przede wszystkim obrazowanie struktur układu nerwowego metodą rezonansu magnetycznego)
- badania elektrofizjologiczne (np. badanie wzrokowych potencjałów wywołanych)
Ostatecznie rozpoznanie stwardnienia rozsianego stawiane jest na podstawie wykrytych w powyżej wymienionych badaniach odchyleń. Chorobę rozpoznaje się w oparciu o tzw. kryteria McDonalda.
Stwardnienie rozsiane: rodzaje
Stwardnienie rozsiane nie jest ma jednorodnego przebiegu klinicznego - wyróżnia się wiele postaci tej choroby. Jako najczęstsze rodzaje stwardnienia rozsianego wymieniane są:
- postać rzutowo-remisyjna (najczęstsza, przebiegająca z epizodami rzutów choroby oraz z okresami remisji, czyli stanami, w których u pacjentów nie występują odchylenia neurologiczne lub obecne są tylko pojedyncze objawy choroby)
- postać wtórnie postępująca (rozpoznawana u pacjentów, u których po okresie występowania rzutów i remisji stwardnienia rozsianego dochodzi do stałej progresji choroby)
- postać pierwotnie postępująca (w której od początku zachorowania dolegliwości stopniowo, ale stale zwiększają swoje natężenie)
- postać pierwotnie postępująca z rzutami (charakteryzująca się tym, że poza stałym wzrostem intensywności objawów stwardnienia rozsianego dochodzi u chorych do pojawiania się epizodów rzutowych)
Więcej:
Stwardnienie rozsiane: leczenie
Obecnie medycyna nie dysponuje środkami, dzięki którym pacjenci z SM mogliby powrócić do stanu pełnego zdrowia – stwardnienie rozsiane jest chorobą nieuleczalną.
Istnieją jednak środki farmakologiczne, dzięki którym możliwe jest zarówno łagodzenie dolegliwości pacjentów, jak i zahamowanie postępu stwardnienia rozsianego.
W przypadku rzutów pacjentom podawane są (zarówno doustnie, jak i dożylnie) preparaty glikokortykosteroidów, takich jak metyloprednizolon, deksametazon czy prednizon.
W leczeniu przewlekłym stosowane są natomiast inne preparaty, których celem podawania jest zmniejszanie częstości występowania rzutów stwardnienia rozsianego, a także maksymalne opóźnienie przejścia schorzenia w fazę postępującą.
Jako przykłady leków hamujących progresję stwardnienia rozsianego można podać:
- preparaty interferonu beta
- octan glatirameru
- natalizumab
- fingolimod
- mitoksantron
U chorych na SM istotne są również takie oddziaływania, które wpływają na same objawy schorzenia.
W celu złagodzenia spastyczności pacjentom może być podawany np. baklofen, w razie wystąpienia neuralgii nerwu trójdzielnego zastosowanie w łagodzeniu bólu znajdować może karbamazepina.
Więcej o metodach leczenia SM
Na stan pacjentów i ich ogólną sprawność pozytywnie wpływać mogą również oddziaływania fizjoterapeutyczne oraz ćwiczenia usprawniające.
Leczenie SM - nowe leki, nowe terapie [wideo]
O postępach w leczeniu stwardnienia rozsianego, nowych lekach i terapiach dostępnych dla pacjentów z SM mówi dr hab. n. med. Barbara Zakrzewska-Pniewska, Katedra Neurologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Wypowiedź została zarejestrowana w trakcie konferencji naukowej "Fizjoterapia dla zdrowia".
Stwardnienie rozsiane: rokowanie
Stwardnienie rozsiane rzeczywiście jest chorobą nieuleczalną, jednakże nie u wszystkich pacjentów doprowadza ona do trwałej niesprawności.
Chorzy na SM wcale nie żyją znacznie krócej od ludzi zdrowych – różnice czasu przeżycia wynoszą w tym przypadku kilka lat.
Najgorsze rokowania dotyczą tych chorych, u których w ogóle nie jest stosowane leczenie – w ich przypadku znaczne upośledzenie sprawności po około 20 latach trwania choroby może dotyczyć nawet około 30% z nich.
Ogólnie uważa się, że jeżeli po około 7 latach od wystąpienia pierwszych objawów SM u pacjenta nie dojdzie do znacznej niesprawności, to ryzyko trwałego upośledzenia sprawności jest tak naprawdę niskie
Fizjoterapia w SM - ocena skuteczności [wideo]
Fizjoterapia w SM to jeden z najważniejszych elementów leczenia stwardnienia rozsianego. Skuteczność fizjoterapii w SM zależy od konkretnego pacjenta i jest oceniana w skali ICF - Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia. O skuteczności fizjoterapii w stwardnieniu rozsianym opowiada Aleksander Lizak ze Stowarzyszenia Fizjoterapia Polska.
Więcej o stwardnieniu rozsianym:
