Stwardnienie rozsiane - przyczyny, rodzaje, objawy i leczenie SM

Stwardnienie rozsiane (sclerosis multiplex, SM) to choroba nieuleczalna, prowadząca do uszkodzeń struktur układu nerwowego. Może mieć postać rzutów z okresami remisji lub postać stale postępującą. Dobrze dobrane leczenie może złagodzić objawy i spowolnić postęp choroby. Jakie są objawy stwardnienia rozsianego, jak się zaczyna stwardnienie rozsiane i czy istnieje test na tę chorobę?

Spis treści

1. Stwardnienie rozsiane - co to
2. Stwardnienie rozsiane - przyczyny
3. Stwardnienie rozsiane - objawy
4. Stwardnienie rozsiane - diagnostyka
5. Stwardnienie rozsiane - rodzaje
6. Stwardnienie rozsiane - leczenie
7. Stwardnienie rozsiane - rokowania
8. Fizjoterapia w SM - ocena skuteczności 

Stwardnienie rozsiane - co to

Stwardnienie rozsiane (w skrócie, wywodzącym się od angielskiej nazwy multiple sclerosis, określane jako SM lub MS) to choroba o podłożu zapalno-demielinizacyjnym.

Stwardnienie rozsiane uznawane jest za najczęstszy czynnik neurologiczny prowadzący do niepełnosprawności u ludzi w młodym wieku.

Stwardnienie rozsiane występują tak naprawdę u ludzi będących w dowolnym wieku, jednakże najczęściej choroba rozpoczyna się u pacjentów pomiędzy 15. a 45. rokiem życia.

Ponad dwukrotnie częściej na SM zapadają kobiety. Według statystyk na całym świecie na SM cierpi więcej niż 2 miliony w ludzi, w przypadku Polski szacuje się z kolei, że choroba występuje u około 40 tysięcy jej mieszkańców.

Stwardnienie rozsiane - przyczyny

Pomimo tego, że pierwsze medyczne opisy dotyczące stwardnienia rozsianego powstały już w XIX wieku, to do dzisiaj wiele aspektów dotyczących tej choroby wciąż pozostaje niejasnymi.

Niejasności dotyczą chociażby przyczyn stwardnienia rozsianego - dostępnych jest co najmniej kilka hipotez dotyczących patogenezy SM, jednakże nadal nie udało się wyróżnić jednej, konkretnej przyczyny pojawiania się u pacjentów tej choroby zapalno-demielinizacyjnej.

Możliwe przyczyny stwardnienia rozsianego:

• Specjaliści zajmujący się problematyką stwardnienia rozsianego zazwyczaj wyrażają zdanie, że przyczynami choroby są uwarunkowania genetyczne w połączeniu z uwarunkowaniami środowiskowymi.
• Dowodem na udział genów w patogenezie SM mogłoby być chociażby to, że występuje ona częściej u tych pacjentów, w których rodzinach ktoś już chorował na stwardnienie rozsiane. Dość dużą uwagę kieruje się ku wspominanym czynnikom środowiskowym, które mogłyby brać udział w patogenezie stwardnienia rozsianego.
• Wysuwane są hipotezy dotyczące m.in. roli infekcji wirusowych, takich jak zakażenia wirusem Epstein-Barr (jest to czynnik etiologiczny mononukleozy).
• Inne teorie dotyczą niskich poziomów witaminy D w organizmie czy wpływu palenia papierosów na zwiększanie ryzyka stwardnienia rozsianego.
• Zwraca się też uwagę na to, że większym zagrożeniem wystąpienia jednostki obarczeni są ci pacjenci, u których istnieją jakieś choroby o podłożu autoimmunologicznym, takie jak np. cukrzyca typu I czy schorzenia tarczycy.Analizując częstość występowania choroby w różnych rejonach świata, zauważono, że ilość zachorowań w krajach znajdujących się w okolicy równika jest ogólnie mniejsza niż w tych, które są od niego oddalone.
• Przyczyna takiej zależności nie jest jasna, podejrzewa się, że jej podłożem mogą być różnice dotyczące intensywności padania promieni słonecznych na różnych szerokościach geograficznych i związane z nimi odmienności dotyczące ilości witaminy D w organizmach ludzi.

Stwardnienie rozsiane - objawy

Objawami stwardnienia rozsianego są różnego rodzaju problemy neurologiczne. Dochodzi do nich przez to, że komórki układu odpornościowego (takie jak limfocyty T i B czy makrofagi) zaczynają atakować własne struktury układu nerwowego.

Na skutek tego w przebiegu SM dochodzić może do takich zjawisk jak demielinizacja (destrukcja osłonek mielinowych), astroglioza czy też remielinizacja.

Pojawiające się uszkodzenia mogą dotyczyć również oligodendrocytów, a oprócz tego dochodzić może też do destrukcji aksonów komórek nerwowych.

Stwardnienie rozsiane - pierwsze objawy

W związku z pojawiającymi się w przebiegu SM uszkodzeniami dotyczącymi układu nerwowego u pacjentów pojawiać się mogą takie dolegliwości, jak:

• zaburzenia czucia (np. parestezje)
• zaburzenia równowagi
• upośledzenie chodu
• dolegliwości bólowe
• jednostronne zaburzenia ostrości wzroku
• objaw Lhermitte'a (polegający na tym, że po przygięciu głowy do klatki piersiowej pacjent doznaje odczucia, jakby prąd elektryczny przechodził przez jego ramiona i do dolnej połowy ciała, ku plecom)
• neuralgia nerwu trójdzielnego
• wzmożenie napięcia mięśniowego i związane z nim skurcze mięśniowe
• przewlekłe zmęczenie
• zaburzenia oddawania moczu i stolca
• dysfunkcje seksualne (np. zaburzenia erekcji u mężczyzn czy spadek libido u pacjentów obojga płci)
• upośledzenie pamięci, koncentracji i uwagi
• drżenia mięśniowe
• dyzartria
• zawroty głowy
• czasami objawy poprzecznego zapalenia rdzenia kręgowego

Wymienione powyżej dolegliwości mogą występować u chorych w różnych kombinacjach – zdarza się nawet, że podczas kolejnych rzutów stwardnienia rozsianego pacjenci doświadczają różnych kompilacji objawów SM. Warto podkreślić, że pierwsze objawy stwardnienia rozsianego mogą być niemal niezauważalne. 

Stwardnienie rozsiane - objawy skórne

W przebiegu stwardnienia rozsianego mogą pojawiać się nieprzyjemne dolegliwości skórne, związane z zaburzeniami neurologicznymi, które przekładają się na zaburzenia czucia i zaburzenia zmysłu dotyku. Mogą pojawiać się mrowienie czy drętwienie.

Ponadto pacjenci skarżą się na parestezje, które mogą powodować zaburzenia i nieuzasadnione czynnikami zewnętrznymi uczucie bólu, pieczenia, kłucia. To efekt uszkodzeń w obrębie nerwów obwodowych.

Czas ma znaczenie w leczeniu SM [wideo]

O tym, jak duże znaczenie w leczeniu stwardnienia rozsianego ma szybkie wdrożenie właściwej terapii, mówi Sekretarz Generalna PTSR Magdalena Fac-Skhirtladze. Wypowiedź została zarejestrowana w trakcie konferencji naukowej "Fizjoterapia dla zdrowia".

Stwardnienie rozsiane - diagnostyka

Obecnie nie istnieje jedno specyficzne badanie, dzięki któremu możliwe byłoby stwierdzenie stwardnienia rozsianego.

SM rozpoznaje się na podstawie charakteru dolegliwości występujących u pacjentów oraz poprzez przeprowadzenie licznych badań, wśród których można wymienić:

• analizę parametrów płynu mózgowo-rdzeniowego uzyskanego drogą punkcji lędźwiowej
• badania obrazowe (w rozpoznawaniu stwardnienia rozsianego znaczenie odgrywa przede wszystkim obrazowanie struktur układu nerwowego metodą rezonansu magnetycznego)
• badania elektrofizjologiczne (np. badanie wzrokowych potencjałów wywołanych)

Ostatecznie rozpoznanie stwardnienia rozsianego stawiane jest na podstawie wykrytych w powyżej wymienionych badaniach odchyleń. Chorobę rozpoznaje się w oparciu o tzw. kryteria McDonalda.

Stwardnienie rozsiane - badania krwi

Trwają badania nad opracowaniem testu, który pozwalałby na rozpoznanie SM na podstawie badań krwi, także jeszcze przed wystąpieniem objawów lub na etapie pierwszych symptomów tej choroby. Na ten moment jednak nie ma jednego miarodajnego testu.

Zauważono, że u chorych na stwardnienie rozsiane niektóre czynniki są poza zakresem referencyjnym i na tej podstawie można domniemywać chorobę. Uważa się za potrzebne i praktyczne w diagnostyce badania na wytwarzanie immunoglobuliny G (IgG) w ośrodkowym układzie nerwowym.

• Czytaj więcej: Stwardnienie rozsiane: badania

Stwardnienie rozsiane - rodzaje

Stwardnienie rozsiane nie jest ma jednorodnego przebiegu klinicznego - wyróżnia się wiele postaci tej choroby. Jako najczęstsze rodzaje stwardnienia rozsianego wymieniane są:

• postać rzutowo-remisyjna (najczęstsza, przebiegająca z epizodami rzutów choroby oraz z okresami remisji, czyli stanami, w których u pacjentów nie występują odchylenia neurologiczne lub obecne są tylko pojedyncze objawy choroby)
• postać wtórnie postępująca (rozpoznawana u pacjentów, u których po okresie występowania rzutów i remisji stwardnienia rozsianego dochodzi do stałej progresji choroby)
• postać pierwotnie postępująca (w której od początku zachorowania dolegliwości stopniowo, ale stale zwiększają swoje natężenie)
• postać pierwotnie postępująca z rzutami (charakteryzująca się tym, że poza stałym wzrostem intensywności objawów stwardnienia rozsianego dochodzi u chorych do pojawiania się epizodów rzutowych)

Więcej:

• Stwardnienie rozsiane: rodzaje choroby. Postacie SM

Stwardnienie rozsiane - leczenie

Obecnie medycyna nie dysponuje środkami, dzięki którym pacjenci z SM mogliby powrócić do stanu pełnego zdrowia – stwardnienie rozsiane jest chorobą nieuleczalną.

Istnieją jednak środki farmakologiczne, dzięki którym możliwe jest zarówno łagodzenie dolegliwości pacjentów, jak i zahamowanie postępu stwardnienia rozsianego.W przypadku rzutów pacjentom podawane są (zarówno doustnie, jak i dożylnie) preparaty glikokortykosteroidów, takich jak metyloprednizolon, deksametazon czy prednizon.

W leczeniu przewlekłym stosowane są natomiast inne preparaty, których celem podawania jest zmniejszanie częstości występowania rzutów stwardnienia rozsianego, a także maksymalne opóźnienie przejścia schorzenia w fazę postępującą.

Jako przykłady leków hamujących progresję stwardnienia rozsianego można podać:

• preparaty interferonu beta,
• octan glatirameru,
• natalizumab,
• fingolimod,
• mitoksantron,
• teryflunomid.

U chorych na SM istotne są również takie oddziaływania, które wpływają na same objawy schorzenia.

W celu złagodzenia spastyczności pacjentom może być podawany np. baklofen, w razie wystąpienia neuralgii nerwu trójdzielnego zastosowanie w łagodzeniu bólu znajdować może karbamazepina.

Więcej o metodach leczenia SM:

• Stwardnienie rozsiane: leczenie

• Leczenie stwardnienia rozsianego metodą Zamboniego

• Czy dieta leczy stwardnienie rozsiane? Fakty i mity o diecie w stwardnieniu rozsianym

Na stan pacjentów i ich ogólną sprawność pozytywnie wpływać mogą również oddziaływania fizjoterapeutyczne oraz ćwiczenia usprawniające.

• Rehabilitacja w stwardnieniu rozsianym

• Ćwiczenia fizjoterapeutyczne dla pacjentów z SM

Leczenie SM - nowe leki, nowe terapie

O postępach w leczeniu stwardnienia rozsianego, nowych lekach i terapiach dostępnych dla pacjentów z SM mówi dr hab. n. med. Barbara Zakrzewska-Pniewska, Katedra Neurologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Wypowiedź została zarejestrowana w trakcie konferencji naukowej "Fizjoterapia dla zdrowia".

Stwardnienie rozsiane - rokowania

Stwardnienie rozsiane - ile się żyje z tą chorobą? SM rzeczywiście jest chorobą nieuleczalną, jednakże nie u wszystkich pacjentów doprowadza ona do trwałej niesprawności.

Chorzy na SM wcale nie żyją znacznie krócej od ludzi zdrowych – różnice czasu przeżycia wynoszą w tym przypadku kilka lat.

Najgorsze rokowania dotyczą tych chorych, u których w ogóle nie jest stosowane leczenie – w ich przypadku znaczne upośledzenie sprawności po około 20 latach trwania choroby może dotyczyć nawet około 30% z nich.

Ogólnie uważa się, że jeżeli po około 7 latach od wystąpienia pierwszych objawów SM u pacjenta nie dojdzie do znacznej niesprawności, to ryzyko trwałego upośledzenia sprawności jest tak naprawdę niskie

• Spastyczność w przebiegu stwardnienia rozsianego (SM)

Fizjoterapia w SM - ocena skuteczności 

Fizjoterapia w SM to jeden z najważniejszych elementów leczenia stwardnienia rozsianego. Skuteczność fizjoterapii w SM zależy od konkretnego pacjenta i jest oceniana w skali ICF - Międzynarodowej Klasyfikacji Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia. O skuteczności fizjoterapii w stwardnieniu rozsianym opowiada Aleksander Lizak ze Stowarzyszenia Fizjoterapia Polska.

Więcej o stwardnieniu rozsianym:

• Stwardnienie rozsiane u dzieci

• Stwardnienie rozsiane a zaburzenia psychiczne

• Stwardnienie rozsiane (SM) a neuroborelioza

• Stwardnienie rozsiane (SM) a ciąża