Tetracykliny - działanie, wskazania, skutki uboczne

Tetracykliny – to grupa antybiotyków o szerokim spektrum działania, innymi słowy - wykazująca aktywność wobec wielu gatunków bakterii. Dobrze przenikają do narządów i tkanek, a także do ośrodkowego układu nerwowego po podaniu drogą doustną, co ma istotne znaczenie w leczeniu na przykład znanej wszystkim boreliozy.

Spis treści

1. Jak działają tetracykliny?
2. Zastosowanie tetracyklin w medycynie
3. Czy tetracykliny zawsze są skuteczne?
4. Tetracykliny - interakcje
5. Skutki uboczne przyjmowania tetracyklin
6. Przedawkowanie tetracyklin

Tetracykliny dostępne są w aptekach w postaciach takich jak: krem, maść, żel lub tabletki doustne, a także roztwór do infuzji. W połączeniu z innymi substancjami leczniczymi tetracykliny dostępne są także w postaci aerozolu do stosowania zewnętrznego, czyli bezpośrednio na skórę.

Jak działają tetracykliny?

Mechanizm działania tych antybiotyków polega na hamowaniu procesów biosyntezy, czyli tworzenia się białka w komórkach bakterii. Ponieważ w następstwie tego procesu dochodzi do zahamowania rozwoju komórki, nie zaś do jej zabicia, o tetracyklinach mówi się, że są to antybiotyki bakteriostatyczne, a nie antybiotyki bakteriobójcze.

Zastosowanie tetracyklin w medycynie

Tetracykliny najczęściej stosuje się w przypadkach, takich jak:

• trądzik pospolity, trądzik grudkowo-krostkowy, trądzik różowaty
• zakażenia bakteryjne migdałków, gardła, ucha środkowego, zatok, oskrzeli, płuc
• zakażenia pęcherza i zapalenie cewki moczowej
• rzeżączka, kiła, ziarnica weneryczna
• zakażenia skóry i tkanek miękkich
• zakażenia przewodu pokarmowego - np. cholera, biegunka podróżnych
• przewlekłe zapalenie spojówek
• papuzica, bruceloza, dżuma, tularemia oraz malaria

Czy tetracykliny zawsze są skuteczne?

Przepisując antybiotyki z grupy tetracyklin lekarz nie zawsze ma pewność, że zadziałają. By antybiotyk był skuteczny, spełnione muszą zostać bowiem dwa warunki: po pierwsze jego stężenie w miejscu zakażenia musi być takie, by doszło do zahamowania wzrostu (lub w przypadku antybiotyków z innych grup do zabicia) drobnoustroju chorobotwórczego, ale zarazem musi być ono bezpieczne dla ludzkich komórek.

Dopiero jeśli zostaną one spełnione, antybiotyk działa skutecznie, i można wówczas stwierdzić, że dana bakteria jest wrażliwa na antybiotyk. W przeciwnym przypadku pojawia się tzw. oporność na antybiotyk - określana również jako sytuacja, kiedy antybiotyk przestaje skutecznie eliminować określony typ bakterii, mimo, że wcześniej radził sobie z nimi bez trudu. 

Taka sytuacja jest dużym zagrożeniem dla chorych: nieleczona infekcja bakteryjna (lub leczona, ale niedostatecznie lub nieskutecznie) może przenieść się na inne narządy, co w skrajnym przypadku może nawet zagrozić życiu chorego. 

Czytaj też: 12 najgroźniejszych bakterii, na które nie działają antybiotyki [LISTA]

Tetracykliny - interakcje

Tetracykliny, podobnie jak wszystkie leki mogą wchodzić w interakcje z innymi preparatami, z lekami ziołowymi, a nawet żywnością.

Dlatego tak ważne jest, aby poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych równolegle preparatach, nawet tych dostępnych bez recepty, a także aby stosować się do zaleceń dotyczących sposobu i pory przyjmowania leku.

Antybiotyki tetracyklinowe potrafią łączyć się z jonami metali dwu- i trój wartościowymi (np. sól wapnia, żelaza, glinu i magnezu). W takim przypadku całkowicie lub częściowo tracą swoje działanie lecznicze, gdyż nie wchłaniają się z przewodu pokarmowego.

Z tego powodu stosując antybiotyki z grupy tetracyklin należy bacznie przyjrzeć się swojej diecie i unikać jedzenia dużej ilości nabiału oraz produktów bogatych w żelazo, wapń, glin, cynk i magnez - te substancje mineralne mogą bowiem zmniejszać wchłanianie się tetracyklin i osłabić efekty leczenia.

Jeśli zmiana diety jest niemożliwa, pokarmy bogate w powyższe substancje należy jeść kilka godzin po zażyciu antybiotyku, by zdążył on wchłonąć się z przewodu pokarmowego. 

Warto też pamiętać, że:

• tetracykliny mogą osłabiać skuteczność leków antykoncepcyjnych i z tego powodu w trakcie antybiotykoterapii i tydzień po zakończeniu kuracji należy stosować dodatkową antykoncepcję niehormonalną, 
• mogą również nasilać toksyczne działanie niektórych silnych substancji leczniczych (szczegółowe informacje znajdują się w ulotce każdego antybiotyku), a także zwiększać nefrotoksyczne i hepatotoksyczne działanie innych przyjmowanych leków.

Uwaga!!!
Ważne jest, aby pamiętać, że podczas stosowania tetracyklin nie powinno się przeprowadzać badania moczu na obecność glukozy, urobilinogenu, białka czy katecholamin - tetracykliny mogą fałszować te wyniki.

Skutki uboczne przyjmowania tetracyklin

Po zażyciu tetracyklin może dojść do skutków ubocznych. Jego najczęstszymi działaniami niepożądanymi są dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, takie jak:

• nudności
• biegunka
• ból brzucha

Zwykle są one łagodne i często ustępują zaraz po zakończeniu leczenia.

Jednak w celu złagodzenia tych dolegliwości, w trakcie antybiotykoterapii warto przyjmować produkty przywracające prawidłową florę bakteryjną, czyli tzw. probiotyki. Należy jedynie pamiętać, aby przyjmować je ok. 2 godziny po podaniu antybiotyku.

Poza tym mogą wystąpić:

• obrzęki
• stany zapalne
• wysypki i inne zmiany skórne
• zapalenie spojówek
• podwyższenie temperatury

Stosowanie tetracyklin uwrażliwia skórę na promienie UV, dlatego też w czasie kuracji tetracyklinami nie należy przebywać na słońcu (dotyczy to także solarium) - w przeciwnym razie na skórze mogą się pojawić trudne do usunięcia przebarwienia.

Inne możliwe działania niepożądane obejmują:

• hepatotoksyczność – objawia się żółtaczką i wzrostem stężenia enzymów wątrobowych,
• działanie na szpik – mogą wpływać na szpik kostny powodując niedokrwistość aplastyczną,
• u niemowląt mogą powodować wzrost ciśnienia śródczaszkowego,
• mają działanie teratogenne i dlatego są bezwzględnie przeciwwskazane w trakcie ciąży,
• zespół Fanconiego – pojawia się on u dzieci, którym podano przeterminowane, źle przechowywane tetracykliny. Pod wpływem światła, powietrza i wilgoci leki te ulegają rozkładowi, przy czym w trakcie tego procesu powstają szkodliwe związki, które uszkadzają przede wszystkim nerki. Zespół ten może wystąpić nawet po miesiącu od przyjęcia ostatniej dawki leku.

W czasie podawania tetracyklin powinno się regularnie kontrolować czynność wątroby, zalecana jest również kontrola czynności nerek i morfologia krwi. W razie potrzeby lekarz może zmodyfikować dawkę lub całkowicie zmienić preparat. Jednak należy pamiętać, że nie wolno tego robić na własną rękę.

Przedawkowanie tetracyklin

W przypadku przedawkowania i pojawienia się jakichkolwiek niepokojących dolegliwości należy natychmiast odstawić lek, zgłosić się do lekarza i przystąpić do działań, które mają na celu jak najszybszego usunięcia z organizmu substancji leczniczej, która jeszcze nie zdążyła się wchłonąć.

W tym celu możliwe jest sprowokowanie wymiotów, płukanie żołądka – ale jedynie u pacjentów przytomnych oraz podanie doustnie węgla aktywowanego, mleka lub związków zobojętniających kwasy żołądkowe.

Substancje te nie mogą być natomiast usunięte z organizmu w procesie hemodializy.