Prawidłowy puls u dorosłego. Kiedy puls wskazuje, że czas odwiedzić kardiologa?

Tętno (puls) należy do podstawowych, łatwo mierzalnych parametrów życiowych. Dostarcza wielu istotnych informacji o stanie organizmu, pracy serca, a nawet o samopoczuciu. Wysokie wartości pulsu mogą sugerować problemy z układem krążenia, odwodnienie czy niektórych przypadkach być objawem wstrząsu i bezpośredniego zagrożenia życia. Warto więc wiedzieć jak definiujemy puls, i jakie jet prawidłowe tętno. Jakie są przyczyny wolnego i szybkiego tętna oraz jakie objawy im towarzyszą.

Spis treści

1. Jak badamy tętno?
2. Gdzie badamy puls?
3. Rodzaje pulsu, nauka o tętnie
4. Jak opisać puls, rodzaje tętna, cechy tętna
5. Prawidłowe tętno
6. Szybkie tętno: przyczyny, patofizjologia
7. Wolne tętno: przyczyny

Tętno (puls, z łac. pellere - uderzać, bić) - pojęciem tym definiujemy rytmiczny ruch naczyń, polegający na rozciąganiu i skurczu ich ścian, na skutek mechanicznego działania tłoczonej przez serce krwi. Krew tętni zarówno w naczyniach tętniczych jak i żylnych. Tętnienie w naczyniach żylnych jest jednak znacząco słabsze, co sprawia, że jego pomiar jest rzadziej wykorzystywany diagnostycznie.

Tętno tętnicze jest skutkiem anterogradowego (zgodnego z kierunkiem przepływu krwi) przewodzenia akcji serca w formie pulsu wzdłuż ścian naczyń od serca na obwód. W naczyniach żylnych tętno żylne szerzy się natomiast anterogradowo (przeciwnie do kierunku przepływu krwi).

Przykładem przydatności mierzenia tętna żylnego może być rejestrowanie tętna w żyłach szyjnych, które odzwierciedla zmieniające się ciśnienia oraz przepływ krwi w prawym przedsionku serca.

Jak badamy tętno?

Badanie tętna należy do bardzo prostych badań, nie wymaga dodatkowych urządzeń, wystarczą dłonie oraz zegarek. Ocena tętna polega na oglądaniu tętnic znajdujących się tuż pod powierzchnią skóry, a przede wszystkim badaniu palpacyjnym - czyli wyczuwaniu uderzeń fal tętna za pomocą opuszek palców oraz ewentualnym osłuchiwaniu za pomocą stetoskopu.

Podczas badania palpacyjnego najczęściej wykorzystuje się palec wskazujący oraz środkowy. Dociskając wyczuwalną tętnicę do twardego podłoża (kości) można uchwycić pojawiające się kolejno po sobie uderzenia fali krwi rozciągającej ściany naczyń.Uwaga! Do badania nie powinno używać się kciuka, gdyż dosyć łatwo pomylić własny puls pochodzący z kciuka z pulsem tętnicy, którą badamy!

Gdzie badamy puls?

W naszym organizmie możemy wyróżnić kilkanaście miejsc, gdzie ze względu na uwarunkowania anatomiczne, tętnice są dosyć łatwo wyczuwalne i często wykorzystywane w celu badania tętna.

Na kończynie górnej:

• tętnica promieniowa (arteria radialis): znajduje się kilka centymetrów powyżej nadgarstka, po jego zewnętrznej stronie
• tętnica ramienna (arteria brachialis): wyczuwalna w dole łokciowym, przyśrodkowo

Na kończynie dolnej:

• tętnica udowa powierzchowna (arteria femoralis superficialis): w badaniu fizykalnym szukamy jej poniżej więzadła pachwinowego, w połowie odległości pomiędzy kolcem biodrowym przednim górnym a spojeniem łonowym
• tętnica podkolanowa (arteria poplitea): badamy ją używając obu rąk, kolano powinno być lekko zgięte, palcami obu rąk staramy wyczuć tętnicę w dole podkolanowym
• tętnica grzbietowa stopy (arteria dorsalis pedis): zgodnie z nazwą znajduje się na grzbietowej powierzchni stopy, bocznie od ścięgna prostownika palucha
• tętnica piszczelowa tylna (arteria tibialis posterior): wyczuwalna w połowie odległości między tylną granicą kostki przyśrodkowej a ścięgnem Achillesa

Pozostałe miejsca to m.in. :

• tętnica szyjna wspólna (arteria carotis communis) - na szyi dostępna w tzw. trójkącie tętnicy szyjnej, do przodu od przedniego brzegu mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego
• tętnica pachowa - (arteria axillaris)- w szczycie dołu pachowego;
• tętnica skroniowa powierzchowna (arteria temporalis superficialis)- jest jedną z końcowych gałęzi tętnicy szyjnej zewnętrznej, zgodnie z nazwą przebiega na powierzchni kości skroniowej

Warto wiedzieć, że w sytuacjach zagrożenia życia, to właśnie tętnice udowa i szyjna są wykorzystywane jako miejsca wyszukiwania tętna, gdyż nawet przy niskich wartościach skurczowego ciśnienia tętniczego (około 60-80 mmHg), tętno na tych tętnicach może być wyczuwalne.

Rodzaje pulsu, nauka o tętnie

Bogactwo informacji jakie czerpiemy z analizy tętna najlepiej obrazuje fakt, że wyróżniono specjalną gałąź nauki, tzw. sphygmologię, która zajmuje się badaniem oraz fizjologicznym znaczeniem tętna dla naszego organizmu.

W Polsce pionierem nauki o tętnie był nadworny lekarz Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta, człowiek renesansu, światowej sławy medyk - Józef Struś. Już w XVI wieku wydał dzieło "Sphygmicae artis iam mille ducentos annos perditae et desideratae libri V", w którym opisywał różne rodzaje tętna,ich znaczenie diagnostyczne oraz wpływ różnych czynników na tętno.

Pisząc o tętnie nie sposób nie wspomnieć dorobku tradycyjnej medycyny chińskiej, w której do analizy tętna i jego poszczególnych cech, przykłada się szczególną wartość diagnostyczną, a ilość rozpoznań i wniosków opartych wyłącznie na badaniu tętna wybiega poza ramy medycyny konwencjonalnej.

Jak opisać puls, rodzaje tętna, cechy tętna

Pomimo swej prostoty w wykonaniu, badanie tętna dostarcza dużo informacji o stanie zdrowia naszego organizmu. Oceniając tętno określamy kilka jego cech:

• częstość (częstotliwość)
• miarowość
• wypełnienie
• napięcie
• chybkość
• wysokość
• symetryczność

Częstotliwość - czyli ilość uderzeń fali tętna w ciągu minuty. Ta wartość jest zależna od wielu czynników, zarówno fizjologicznych jak i tych związanych z nieprawidłowościami w naszym organizmie. 

Mierząc tętno palpacyjnie, dosyć często zlicza się liczbę uderzeń w ciągu 15-stu sekund, a następnie mnoży wynik razy 4, by wartość wyrażała puls na minutę. Biorąc pod uwagę częstotliwość, możemy dokonać podziału na tętno rzadkie (pulsus rarus) oraz tętno częste (pulsus frequens).

Wartości te są ściśle powiązane z rytmem serca i ilością skurczów mięśnia sercowego na minutę. W związku z tym, oceniając tętno należy zawsze uwzględniać jego zgodność z częstością skurczów serca. Sytuację, gdy wartość tętna jest mniejsza niż częstość skurczów serca, określamy jako deficyt tętna.

Jego przyczyną może być najczęstsze zaburzenie rytmu występujące u dorosłych, czyli migotanie przedsionków. Puls prawidłowy - ile wynosi?

Prawidłowe tętno

Wartości prawidłowe tętna są zależne od wieku. Jaki jest prawidłowy puls?

• prawidłowy puls u płodu: 110-150/min
• prawidłowy puls u niemowląt: 130/min
• prawidłowy puls u dzieci: 100/min
• prawidłowy puls u młodzieży: 85/min
• prawidłowy puls u dorosłego: 70/min
• prawidłowy puls u ludzi starszych: 80/min

Szybkie tętno: przyczyny, patofizjologia

Za częstotliwość bicia serca, a tym samym za ilość wyczuwalnych na naczyniach uderzeń tętna, odpowiada autonomiczny układ nerwowy. Dzieli się on na część przywspółczulną, która zwalnia rytm serca oraz współczulną, która go przyspiesza. W spoczynku przeważa układ przywspółczulny, dlatego w trakcie snu nasze serce bije wolniej, a wyczuwalne tętno jest rzadsze. Podczas wysiłku lub w trakcie dużego stresu emocjonalnego górę bierze układ współczulny, a my wręcz "słyszymy bicie swojego serca", tętno jest wtedy szybkie.

Tętno spoczynkowe zależy również od stopnia wytrenowania i będzie tym niższe, im lepsza jest kondycja naszego organizmu. Spadek ilości skurczów serca, a tym samym również i tętna, może wynosić do 15-20 uderzeń na minutę. Jest to tzw. zjawisko bradykardii spoczynkowej, które u sportowców jest najprawdopodobniej związane z przewagą układu przywspółczulnego, chociaż możliwe, że odpowiadają za nią również inne procesy fizjologiczne, nie do końca jeszcze poznane.

Tętno jest parametrem bardzo chętnie wykorzystywanym przez sportowców. Ważnym elementem treningów jest wyznaczanie tzw. tętna maksymalnego. Istnieje specjalny wzór, dzięki któremu jesteśmy w stanie wyliczyć tętno maksymalne, którego osiągniecie podczas treningu powinno nas skłonić do zmniejszenia intensywności wysiłku lub jego przerwania, w celu ochrony organizmu przed szkodliwym działaniem morderczych treningów. Wyznaczanie tętna maksymalnego pozwala również określać cele treningowe oraz sprawdzać postępy w nabieraniu kondycji .

Za zwiększone wartości pulsu będą odpowiedzialne również wszystkie stany powodujące przyspieszone bicie serca, czyli tzw. tachykardię (ilość skurczów serca przekracza 100/min ). Oprócz stresu czy wysiłku fizycznego prawidłowy puls zaburza:

• nadczynność tarczycy
• gorączkę jako reakcję obronną na stan zapalny w naszym organizmie
• odwodnienie
• masywne krwawienie
• anemię
• choroby serca, włączając w to zaburzenia rytmu serca
• hipoglikemię
• działanie niektórych substancji stymulujących przyspieszone bicie serca, jak kofeina, alkohol czy narkotyki (kokaina, amfetamina)

Wolne tętno: przyczyny

Oprócz wymienionej wcześniej bradykardii spoczynkowej, wynikającej z wytrenowania, do przyczyn wolnego tętna zaliczamy również inne przyczyny bradykardii (częstość akcji serca wynosi poniżej 60 razy na minutę):

• arytmię i bloki przewodzenia
• niedoczynność tarczycy
• zmiany zwyrodnieniowe w układzie bodźcotwórczo-przewodzącym serca, czyli grupie wyspecjalizowanych komórek odpowiadających za wywoływanie skurczów serca
• ciężką hipotermię - temperatura ciała sięgająca poniżej 28 stopni Celsjusza
• przedawkowanie niektórych leków zwłaszcza beta-adrenolityków, glikozydów
• zaburzenia elektrolitowe, a z nich najważniejsza hiperkaliemia – nadmierne stężenie potasu we krwi

Kolejnymi cechami ocenianymi podczas badania tętna są:

Miarowość - o miarowym (regularnym) tętnie mówimy, gdy odstępy pomiędzy uderzeniami są jednakowe, a ich siła jest do siebie zbliżona. Stany związane z niemiarowym tętnem to arytmie tak jak min.:

• migotanie przedsionków
• częstoskurcze nad i komorowe
• bloki przedsionkowo-komorowe

W medycynie znane jest zjawisko tzw. niemiarowości zatokowej oddechowej. Jest to zjawisko fizjologiczne, polegające na zmniejszeniu częstości akcji serca podczas wydechu oraz przyspieszeniu w trakcie wdechu. Przyczną takiego stanu rzeczy jest zmniejszenie tonicznej aktywności nerwów błędnych podczas wdechu. Tym samym przewagę zyskuję układ współczulny, który przyspiesza pracę serca.

Wypełnienie - określa miarę wypełnienia tętnicy krwią, a wynika z amplitudy tętna czyli różnicy między ciśnieniem skurczowym a rozkurczowym. Wyróżnić tu możemy m.in.:

• tętno wysokie (wynikające z nadciśnienia tętniczego, gorączki czy niedomykalności zastawki aortalnej)
• tętno małe (niedoczynność tarczycy, niektóre leki) lub tętno nitkowate (pulsus filiformis)
• tętno nitkowate może być szczególnie niepokojącym znakiem zwiastującym stan stan zagrożenia życia, np. spowodowany wstrząsem.
• tętno dziwaczne (łac. pulsus paradoxus) – wbrew nazwie to również zjawisko fizjologiczne, a jego istotą jest obniżenie ciśnienia skurczowego podczas wdechu, co bezpośrednio wpływa na zmniejszenie wypełnienia tętna, a nawet jego zanik. Jeżeli jednak spadek jaki zaobserwujemy wyniesie powyżej 10 mmHg, mamy do czynienia ze zjawiskiem patologicznym, a jego możliwymi przyczynami mogą być np:
• zaciskające zapalenie osierdzia
• tamponada serca
• zaostrzenie POCHP
• stan astmatyczny
• masywna zatorowość płucna
• wstrząs

Napięcie - to cecha tętna bezpośrednio związana z wielkością ciśnienia tętniczego. Na jej podstawie możemy wyróżnić tętno twarde (pulsus durus) wyraźnie zaznaczone; tętno miękkie (pulsus mollis), gdy fala tętna jest bardzo słabo wyczuwalna, bądź tętno dwubitne czyli z dwiema falami dodatnimi w czasie skurczu.

Chybkość - chybkość tętna oznacza tak na prawdę szybkość, z jaką naczynie wypełnia się krwią i ponownie zapada się w trakcie jednego cyklu pracy serca. Tętno może być chybkie (pulsus celer) w niedomykalności zastawki aortalnej lub leniwe (pulsus tardus) w zwężeniu tej zastawki.

Symetria - ostatnią cechą, którą należy sprawdzić podczas badania tętna jest jego symetryczność na kończynach. Należy o tym pamiętać, gdyż porównanie względem siebie tętna badanego na symetrycznych tętnicach jest badaniem prostym, a pozwala wykryć albo naprowadzić diagnostykę w kierunku takich chorób jak:

• miażdżyca kończyn dolnych, prowadząca z czasem do całkowitej niedrożności naczyń oraz skutkująca niedokrwieniem kończyn
• zatory tętnic, czyli nagłe zamknięcie światła naczynia przez materiał zatorowy
• tętniak rozwarstwiający aorty, którego pękniecie może spowodować śmierć
• rzadziej występującej choroba Takayasu czy zwężenie aorty czyli koarktacja aorty

W powyższym artykule starałem się chociaż w części opisać to jakich informacji dostarcza nam badanie naszego tętna. Ilość ta jest olbrzymia a mając na uwagę prostotę badania, tętno jest zdecydowanie jednym z podstawowych parametrów, który możemy wykorzystać w diagnostyce naszego złego samopoczucia. Musimy również pamiętać, że przy jego ocenie lekarz uwzględnia całościowy obraz kliniczny.

Nadcisnienie tętnicze to choroba cywilizacyjna. Co o nim wiesz?

Pytanie 1 z 7

O jakiej wartości ciśnienia tętniczego mówi się, że jest idealna?

120/80 mm Hg

160/100 mm Hg

100/50 mm Hg

110/70 mm Hg

Następne pytanie