Hormony tropowe - rodzaje, działanie, funkcje

Hormony tropowe są to hormony wydzielane przez przedni płat przysadki mózgowej. Wyróżniamy hormony: tyreotropowy (TSH), folikulotropowy (FSH), luteinizujący (LH), adrenokortykotropowy (ACTH). Każdy z nich wpływa pobudzająco na odpowiedni narząd dokrewny, natomiast hamująco (sprzężenie zwrotne ujemne) na podwzgórze, zmniejszając tym samym wydzielanie liberyn (hormonów pobudzających przysadkę do produkcji i wydzielania hormonów tropowych). Niedobór lub nadmiar hormonów tropowych może prowadzić do różnego rodzaju chorób, w tym chorób tarczycy (niedoczynność lub nadczynność), chorób przysadki mózgowej i innych.

Spis treści

1. Hormony tropowe - hormon tyreotropowy (TSH)
2. Hormony tropowe - hormon folikulotropowy (FSH)
3. Hormony tropowe - hormon luteinizujący (LH, lutropi
4. Hormony tropowe - hormon adrenokortykotr
5. Hormony tropowe - niedoczynność przysadki

Hormony tropowe są hormonami wydzielanymi przez przysadkę mózgową pod wpływem działania podwzgórza. Zadaniem hormonów tropowych jest kontrola wydzielania innych hormonów oddziałujących na gruczoły dokrewne, takie jak: jądra, jajniki, tarczycę i korę nadnerczy. 

Hormony tropowe - hormon tyreotropowy (TSH)

Hormon tyreotropowy (TSH) jest to hormon stymulujący tarczycę do produkcji i wydzielania hormonów tarczycy, czyli tyroksyny i trójjodotyroniny (odpowiednio T4 i T3).

W przypadku, gdy stężenie tych hormonów w surowicy jest niskie, przysadka zwiększa wydzielanie TSH, tym samym zwiększając wyrzut hormonów do krwioobiegu.

Istnieje szereg czynników pobudzających tarczycę do produkcji i wyrzutu hormonów, są to np. zimno, działanie niektórych hormonów jak wazopresyna.

W przypadku nadmiaru hormonów tarczycy w surowicy krwi, wydzielanie hormonu TSH z przysadki jest hamowane w mechanizmie tzw. sprzężenia zwrotnego ujemnego.

Badanie stężenia TSH w surowicy wykonuje się z krwi żylnej. Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania. Norma znajduje się pomiędzy 0,4 – 4,0 mU/l dla osoby dorosłej. Wartość ta jest inna dla dzieci i kobiet w ciąży oraz w przypadku niektórych chorób tarczycy.

W przypadku nadczynności tarczycy, obserwuje się obniżony poziom TSH w surowicy, a podwyższone wartości stężeń hormonów T3 i T4.

Niedoczynność tarczycy diagnozuje się analogicznie – poziom wolnych hormonów jest obniżony, TSH oscyluje ponad normą.

Hormony tropowe - hormon folikulotropowy (FSH)

Hormon folikulotropowy (FSH) jest hormonem wpływającym na czynność jajników. Powoduje rozwój i dojrzewanie pęcherzyków Graafa. U kobiet wspomaga produkcję estradiolu i progesteronu.

Jego stężenie wzrasta w okresie owulacji oraz utrzymuje się na wysokim poziomie po menopauzie. U mężczyzn poziom stężenia FSH jest stały, stymuluje produkcję spermy oraz białek transportujących hormony płciowe.

Wartości prawidłowe stężeń FSH u kobiet są zależne od fazy cyklu miesiączkowego. Stężenie hormonu bada się w celu diagnostyki zaburzeń miesiączkowania, chorób przysadki czy jajników, niepłodności, nieprawidłowości dojrzewania u dzieci.

Badanie wykonuje się zwykle z krwi żylnej (można także oznaczyć poziom FSH z dobowej zbiórki moczu – badanie wykonuje się rzadko), nie wymaga ono przygotowania.

Hormony tropowe - hormon luteinizujący (LH, lutropi

Hormon luteinizujący (LH, inaczej lutropina), podobnie jak FSH, hormon ten wpływa na czynność jajników. U kobiet stymuluje owulację oraz pobudza syntezę progesteronu.

U mężczyzn natomiast pobudza syntezę testosteronu w jądrach.

Duże stężenie testosteronu i progesteronu w surowicy powoduje hamowanie zwrotne wydzielania LH, natomiast GnRH – hormon produkowany w podwzgórzu stymuluje wydzielanie LH z przysadki mózgowej.

Najwyższe stężenie tego hormonu obserwuje się w okresie okołoowulacyjnym oraz po menopauzie a także w niektórych jednostkach chorobowych, jak np. zespół policystycznych jajników, zespół Turnera i zespół Klinefeltera, gruczolaku przysadki, braku jąder u chłopców.

Pomiar stężenia tego hormonu wykonuje się w trybie diagnostyki zaburzeń miesiączkowania, dojrzewania, chorób przysadki. Normy stężeń u kobiet są różne w zależności od fazy cyklu miesiączkowego.

Czytaj też: Hormony żeńskie: estrogeny, progesteron, androgeny, prolaktyna, hormony tarczycy

Hormony tropowe - hormon adrenokortykotr

Hormon adrenokortykotropowy (ACTH) to hormon pobudzający korę nadnerczy, stymuluje wydzielanie kortykosteroidów (w największym stopniu), mineralokortykosteroidów oraz androgenów.

Wydzielanie ACTH stymulowane jest hormonem CRH wydzielanym przez podwzgórze, natomiast hamowane na zasadzie sprzężenia zwrotnego ujemnego przez hormony nadnerczy.

Glikokortykosteroidy są niezbędne do życia, zbyt niskie lub zbyt wysokie stężenie tych hormonów niesie ze sobą często groźne konsekwencje.

Nadmierne wydzielanie kortyzolu, może wystąpić na skutek np. guza przysadki wydzielającego nadmiar ACTH (zespół Cushinga), rzadziej z powodu guza wydzielającego ACTH znajdującego się poza przysadką lub guza nadnercza (wydzielającego kortyzol).

Hormony tropowe - niedoczynność przysadki

Niedoczynność przysadki objawiająca się niedoborem hormonów przedniego płata przysadki, stanowi poważne zagrożenie zdrowia i życia człowieka. Określa się to mianem wtórnej niedoczynności gruczołów obwodowych. Do niedoczynności przysadki mogą prowadzić:

• guzy
• zmiany zapalne
• urazy głowy
• uszkodzenia jatrogenne np. operacja
• zaburzenia wrodzone
• udar krwotoczny przysadki, na skutek krwotoku poporodowego i martwicy w przebiegu wstrząsu hipowolemicznego - zespół Sheehana (poporodowa martwica przysadki)

Czytaj też: Nadczynność przysadki mózgowej - przyczyny, objawy i leczenie