Niepłodność - przyczyny, diagnostyka, metody leczenia niepłodności

Niepłodność to coraz częstszy problem. Już niemal co piąta para potrzebuje pomocy lekarzy, aby mieć dziecko. Na szczęście medycyna potrafi im pomóc coraz skuteczniej. W Polsce również dostępne są najnowocześniejsze metody diagnostyki i leczenia niepłodności. Zobacz, jakie badania diagnozują niepłodność męską i kobiecą.

Niepłodność to dramat wielu par. Kiedyś pozostawały z tym problemem same, dziś mogą liczyć na pomoc medycyny, która ma w tej dziedzinie ogromne osiągnięcia. O niepłodności lekarze mówią, gdy do ciąży nie dochodzi po roku regularnego współżycia bez stosowania antykoncepcji. W takiej sytuacji jest ok. 20 proc. par.

Czy już wtedy trzeba się wybrać do lekarza? Jeśli oboje partnerzy są bardzo młodzi, można z tym jeszcze poczekać – w ciągu następnego roku dochodzi do poczęcia u kolejnych kilku procent par. Jeżeli jednak oboje, a zwłaszcza kobieta, przekroczyli trzydziestkę, lepiej nie zwlekać tylko zgłosić się do lekarza specjalizującego się w leczeniu niepłodności. W pewnych sytuacjach warto rozpocząć diagnostykę nawet przed upływem roku.

Przyczyny niepłodności

To nieprawda, że za niepłodność zwykle odpowiedzialna jest kobieta. Równie często – i coraz częściej – przyczyną kłopotów jest czynnik męski. Jest on bezpośrednio odpowiedzialny za brak ciąży u ok. 20 proc. par, a współistnieje z innymi przyczynami u kolejnych 30–40 proc.

Przyczyny niepłodności męskiej - coraz gorsza jakość nasienia

Jakość nasienia od lat się pogarsza. W 2010 r. Światowa Organizacja Zdrowia uznała za normalną koncentrację co najmniej 14 mln plemników w 1 ml nasienia, podczas gdy 50 lat temu normą było 40–60 mln plemników w 1 ml nasienia.

Coraz gorsze nasienie to skutek m.in. zanieczyszczenia środowiska, stresującego i niehigienicznego stylu życia (używki), przegrzewania jąder.

Inne przyczyny niepłodności u mężczyzn

Inne przyczyny niepłodności po stronie mężczyzny to:

• obustronne wnętrostwo,
• przebycie ostrych chorób zakaźnych z odczynem w jądrach,
• zabiegi chirurgiczne na jądrach i powrózkach nasiennych,
• zaburzenia erekcji i ejakulacji,
• zaburzenia hormonalne lub genetyczne.

Przyczyny niepłodności u kobiet

U kobiet częstą przyczyną braku ciąży są zaburzenia jajeczkowania. Mogą one być skutkiem zespołu policystycznych jajników, schorzeń tarczycy, niewydolności układu podwzgórzowo-przysadkowego, hiperprolaktynemii czy nadmiernej masy ciała.

Inną częstą przyczyną niepłodności jest niedrożność jajowodów, spowodowana np. zrostami powstałymi po operacjach w jamie brzusznej, endometriozie, przebytych stanach zapalnych. Niekiedy przyczyny braku ciąży w ogóle nie można ustalić – mówi się wtedy o niepłodności idiopatycznej.

Etapy leczenia niepłodności

Niemożność zajścia w ciążę to zawsze problem obojga partnerów, dlatego oboje powinni jednocześnie zgłosić się do lekarza i poddać badaniom. Pierwszym ważnym elementem diagnostyki jest wywiad lekarski. Uzyskane z niego dane pozwalają ustalić szanse na samoistną ciążę lub od razu ukierunkować na leczenie.

Zasadą, którą powinni kierować się lekarze i pacjenci, jest wykonywanie tylko niezbędnych badań. Należy zaniechać uciążliwej, długotrwałej diagnostyki, robienia badań, które niewiele wnoszą do sposobów postępowania.

Badania na płodność mężczyzn

Podstawowym testem diagnostycznym w określeniu płodności mężczyzny jest badanie nasienia (wykonane dwukrotnie). Powinno ono być powiązane z wywiadem. Jeśli z wywiadu wynika, że są jakieś nieprawidłowości, albo nieprawidłowe są wyniki badania nasienia, trzeba przeprowadzić u mężczyzny badanie fizykalne z uwzględnieniem budowy narządów płciowych.

Bardziej szczegółowe badania (zaawansowane metody oceny nasienia, badania hormonalne, genetyczne, USG) należy rozważyć u par z niepłodnością idiopatyczną, a także w przypadkach nieskutecznego leczenia partnerki. W określonych sytuacjach robi się test na przeciwciała przeciwplemnikowe w nasieniu (ASA).

Badania na płodność kobiet

U kobiety diagnostykę również zaczyna się od wywiadu i badania ginekologicznego. Lekarz pyta o wiek, datę pierwszej miesiączki, długość cyklu, objawy towarzyszące owulacji i miesiączce, schorzenia w rodzinie, przebyte stany zapalne, choroby i operacje.

Bardzo ważna jest ocena owulacji, której dokonuje się na podstawie wywiadu, USG jajników oraz badania stężenia progesteronu na 7 dni przed spodziewaną miesiączką.

U kobiet nieregularnie miesiączkujących należy ustalić przyczynę zaburzeń, oceniając w badaniu USG obraz jajników i wykonując dodatkowe badania stężenia progesteronu na 7 dni przed spodziewaną miesiączką. U kobiet nieregularnie miesiączkujących należy ustalić przyczynę zaburzeń, oceniając w badaniu USG obraz jajników i wykonując dodatkowe badania hormonalne.

U pań z brakiem miesiączek sprawdza się stężenie prolaktyny, LH i FSH; w przypadku hiperprolaktynemii wykonuje się rezonans magnetyczny. U kobiet regularnie miesiączkujących, ale w późnym wieku rozrodczym, po operacjach na jajnikach lub zaawansowanej endometriozie bada się stężenie FSH w 3. dniu cyklu, by ocenić rezerwę jajnikową.

Do oceny stanu anatomicznego narządów rodnych służą: USG, histerosalpingografia (HSG), laparoskopia i histeroskopia. HSG pozwala rozpoznać, czy jajowody są drożne lub występują zrosty. Informuje też o kształcie jamy macicy i zmianach w jej obrębie (przegroda, mięśniaki).

Skuteczna jest laparoskopia, ale to badanie drogie i związane z ryzykiem powikłań, wykonuje się je wiec dopiero wtedy, gdy nieprawidłowe są wyniki badan USG lub HSG.

Metody leczenia niepłodności

Spośród wielu proponowanych w przeszłości metod leczenia tylko nieliczne okazały się naprawdę skuteczne.

Metody te to:

• leczenie operacyjne wybranych zmian,
• indukcja owulacji,
• inseminacja domaciczna,
• zapłodnienie pozustrojowe.

miesięcznik "Zdrowie"