Kortykotropina (ACTH, hormon adrenokortykotropowy) składa się z 39 aminokwasów, posiada masę cząsteczkową 4500 i należy do grupy peptydów, które powstają z prekursora, tzw. proopiomelanokortyny (POMC), w procesie potranslacyjnej proteolizy wraz z β-endorfiną, lipotropiną (LSH) i melanotropiną (MSH). Stanowi on hormon troficzny dla warstwy pasmowatej i siatkowatej nadnerczy.
Wydzielanie ACTH jest regulowane przez kortykoliberynę (CRH) - podwzgórzowy hormon uwalniający kortykotropinę oraz przez pochodzący z kory nadnerczy kortyzol na zasadzie ujemnego sprzężenia zwrotnego. Jest to równoznaczne z tym, że niedobór kortyzolu pobudza, a nadmiar hamuje wydzielanie CRH i ACTH.
Poza tym, wzrost wydzielania ACTH z przysadki mózgowej obserwuje się w trakcie działania stresu wywołanego przez czynniki emocjonalne, czynniki psychiczne, uraz, infekcje, ciężkie choroby, zabiegi operacyjne czy też hipoglikemię.
Warto wiedzieć, że hormon adrenokortykotropowy wydzielany jest pulsacyjnie, w tzw. rytmie dobowym. Oznacza to, że jego najwyższe stężenie obecne jest w godzinach porannych (tuż przed obudzeniem), a następnie spada wraz z upływem dnia osiągając najniższe stężenie wieczorem.
ACTH reguluje funkcję kory nadnerczy - wpływa na wydzielanie glikokortykosteroidów, androgenów nadnerczowych i w mniejszym stopniu na wydzielanie mineralokortykosteroidów.
Wzrost wydzielania ACTH zachodzi w:
- pierwotnej niedoczynności kory nadnerczy (choroba Addisona)
- chorobie Cushinga (gruczolak adrenokortykotropowy wydzielający autonomicznie nadmierne ilości ACTH)
- zespole Nelsona (powstały po obustronnej adrenalektomii gruczolak adrenokortrykopotropowy wydzielający nadmierne ilości ACTH)
Spadek wydzielania ACTH obserwowany jest:
- u chorych z guzami nadnerczy produkującymi kortyzol (tzw. zespół Cushinga)
- w przebiegu wtórnej (przysadkowej) niedoczynności kory nadnerczy
Na koniec warto wspomnieć, że przewlekła nadmierna stymulacja kory nadnerczy przez ACTH doprowadza do jej przerostu i rozrostu, natomiast niedobór ACTH powoduje zanik kory nadnerczy.
