Tyfus plamisty (dur plamisty, dur wysypkowy) – choroba przenoszona przez wszy i pchły
Tyfus plamisty, znany również pod nazwami: dur plamisty, dur wysypkowy, kiedyś zbierał śmiertelne żniwo, dziś jest chorobą występującą rzadko. Pojawia się w ubogich krajach Azji, Afryki i Ameryki Południowej, ale czasem i w tzw. cywilizowanym świecie, w środowiskach, które z higieną nie mają wiele wspólnego. Jak objawia się tyfus plamisty, czy jest to groźna choroba i na czym polega jej leczenie?
![Tyfus plamisty (dur plamisty, dur wysypkowy) – choroba przenoszona przez wszy i pchły](https://cdn.galleries.smcloud.net/t/galleries/gf-UExJ-uxmL-SvoB_tyfus-plamisty-dur-plamisty-dur-wysypkowy-choroba-przenoszona-przez-wszy-i-pchly-664x442.jpg)
Tyfus plamisty, czy inaczej dur plamisty albo dur wysypkowy to zoonoza, czyli odzwierzęca choroba zakaźna, dziś bardzo rzadka. Wywołują ją bakterie Rickettsia prowazekii, czyli riketsje przenoszone przez wszy i pchły. W czasie I wojny światowej epidemia tyfusu plamistego pochłonęła 3 miliony ofiar. Dziś zachorowania są niezwykle rzadkie w krajach cywilizowanych, ale w ubogich rejonach Azji, Ameryki Południowej czy Afryki, nadal występują w liczbie kilku tysięcy przypadków rocznie. W Europie ostatnie zachorowania notowane były w latach 60. XX wieku. W roku 1971 dur wysypkowy został skreślony w Polsce z listy tzw. chorób kwarantannowych.
Wyróżniamy dwie odmiany tyfusu plamistego:
- tyfus plamisty europejski - przenoszony przez wszy ludzkie, a szczególnie wszy odzieżowe (rzadziej głowowe), prowadzący do epidemii, tzw. epidemiczny
- tyfus plamisty szczurzy - przenoszony przez pchły i mający charakter endemiczny (lokalny). W tym przypadku riketsje przenoszone są przez pchły pasożytujące na szczurach i myszach.
Spis treści
- Jak dochodzi do zakażenia tyfusem?
- Tyfus plamisty: objawy
- Tyfus plamisty: diagnoza i leczenie
- Tyfus plamisty: powikłania
Jak dochodzi do zakażenia tyfusem?
Riketsje powodują u wszy i pcheł porowatość ścian przewodu pokarmowego i przyspieszają ich śmierć. Chore insekty wydalają bakterie z kałem oraz wymiocinami. Jeśli człowiek zakażony takimi pasożytami drapie się, zaczyna rozcierać toksyny na skórze, które wnikają do organizmu. Pchły i wszy zakażają człowieka również podczas samego ssania krwi. Znajdujące się nawet na ubraniu riketsje zachowują zdolność zakażania przez 2-3 tygodnie.
Szczepienia na tyfus plamisty
Istnieją szczepienia, które chronią przed zachorowaniem na tyfus plamisty - polecane są szczególnie turystom. Szczepionkę przeciw tyfusowi plamistemu wynalazł polski biolog pochodzący z Lwowa, Rudolf Stefan Weigl, w latach 20. XX wieku, ratując w ten sposób tysiące istnień. Jego praca nad tą szczepionką, przebiegająca w głównej mierze w obozach koncentracyjnych, jest jedną z najciekawszych w historii medycyny.
Tyfus plamisty: objawy
Tyfus plamisty powoduje uszkodzenie drobnych tętnic i naczyń włosowatych, co prowadzi do uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, nerek, nadnerczy, serca. Lekarz może wyczuć wyraźnie powiększoną wątrobę i śledzionę. Okres wylęgania choroby wynosi ok. 1-2 tygodni i po tym czasie pojawiają się:
- gorączka ok. 40 st. C, trudna do zbicia
- dreszcze
- delirium
- bóle głowy
- ogólne rozbicie
- uczucie wyczerpania
- pojawienie się w 5-6 dniu wysypki plamistej, grudkowej, która przechodzi w wysypkę krwotoczną
- zaburzenia przytomności (podniecenie, halucynacje, zamroczenie)
- zaburzenia psychiczne
- nudności
- wymioty (raczej w przypadku tyfusu szczurzego)
- wzmożone pragnienie
- zaburzenia pracy serca
- niskie ciśnienie krwi
- kaszel
- światłowstręt (raczej w przypadku tyfusy epidemicznego)
Zachorowanie na tyfus plamisty daje na przyszłość odporność na tę chorobę, tzw. odporność śródzakaźną. U niektórych osób, które mają z jakiegoś powodu uszkodzony układ immunologiczny, a także u ludzi w podeszłym wieku, mogą pojawić się późne nawroty - kilka, kilkanaście lub nawet kilkadziesiąt lat po przejściu choroby. Nawroty te nie są już jednak tak ciężkie, choroba przebiega o wiele łagodniej, wysypka jest skąpa i rzadko krwotoczna, odurzenie też nieznaczne lub w ogóle nie występuje. Rozpoznanie potwierdza się na podstawie badania krwi. Gorączka utrzymuje się przez około 7-11 dni. Śmiertelność wynosi 1-2%.
Tyfus plamisty: diagnoza i leczenie
Rozpoznanie stawia się na podstawie objawów pacjenta oraz wywiadu środowiskowego (tyfus może pojawić się np. wśród ludzi bezdomnych), a potwierdzenie uzyskujemy na podstawie badania serologicznego. Leczenie musi odbywać się w szpitalu zakaźnym, a polega na izolacji pacjenta oraz chemioterapii antyriketsjowej i antybiotykoterapii, która już po dwóch dniach powoduje spadek gorączki, cofanie się choroby oraz zmniejsza ryzyko powikłań, jak również obniża śmiertelność.
Antybiotyki stosowane w leczeniu tyfusu plamistego to przede wszystkim tetracykliny, np. doksycyklina i chloramfenikol. Chorych wspomaga się także lekami przeciwgorączkowymi i lekami przeciwbólowymi, poprawiającymi krążenie i pracę serca, jak również dietą bogatą w warzywa, owoce, białe mięso i produkty mleczne. Przed i po posiłku wskazane jest płukanie jamy ustnej chlorchinaldinem.
Pomocne są kąpiele chłodzące (ok. 35-36 st. C) z dodatkiem nadmanganianu potasu oraz utrzymywanie w pomieszczeniu chorego temperatury ok. 17 st. C. Pacjent powinien być w izolatce, natomiast równolegle należy zwalczać wszy albo szczury i myszy także w środowisku codziennym chorych (czyli dezynsekcja, dezynfekcja i deratyzacja ognisk epidemicznych). Pacjenci, u których szybko podjęto leczenie, mają dużą szansę na całkowite wyleczenie.
U osób nieleczonych przyczynowo śmiertelność niestety jest wysoka – wynosi 10-60 procent, choć głównie dotyczy to odmiany epidemicznej. Nieleczony tyfus plamisty szczurzy kończy się śmiercią ok. 2 procent chorych. Dzieci znoszą tyfus lepiej, tu odsetek zgonów nie przekracza kilku procent, ale u ludzi starszych i w wieku podeszłym jest to już 25 procent. Najbardziej na śmierć narażeni są chorzy powyżej 60. roku życia.
Tyfus plamisty: powikłania
Na skutek przebiegu duru wysypkowego pojawić się mogą następujące powikłania:
- zgorzel kończyn, powstała na skutek tworzących się w naczyniach zakrzepów
- odleżyny (choremu leżącemu bez sił trzeba zmieniać pozycję)
- zakrzepowe zapalenie tętnic i żył
- wtórne zapalenie płuc
- opadowe zapalenie płuc
- zapalenie opłucnej
- zapalenie nerek
Czytaj też:
- Gorączka Q - objawy i leczenie
- Czym można zarazić się od kota? Jakie choroby przenoszą koty?
- Choroby odkleszczowe: borelioza, babeszjoza, bartonelloza, KZM i inne
Porady eksperta