Badanie TSH - norma. Co oznacza za niskie lub za wysokie TSH?

Tyreotropina, w skrócie TSH jest hormonem produkowanym przez przedni płat przysadki mózgowej. Hormon ten pobudza wytwarzanie przez tarczycę trójjodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Wzrost T3 i T4 hamuje wydzielanie TSH, a spadek T3 i T4 pobudza wydzielanie TSH. Ponadto samo wydzielanie TSH jest regulowane przez tyreoliberynę (TRH) wytwarzaną w podwzgórzu. 

Poziom TSH zmienia się nawet pod wpływem niewielkich wahań stężeń T3 i T4 we krwi, dlatego TSH jest badaniem przesiewowym w ocenie czynności gruczołu jakim jest tarczyca. Obecnie oznaczanie TSH jest najczulszą metodą oceny niedoboru i nadmiaru hormonów tarczycy.

Czułość wynosi powyżej 95% a swoistość około 90%. Przy nieprawidłowym stężeniu TSH powinno się dopiero oznaczyć poziom wolnych hormonów T3 i T4.

Badanie TSH – wskazania 

Badanie TSH koniecznie należy wykonać w przypadku podejrzenia nadczynności tarczycy, która może objawiać się:

• przewlekłym zmęczeniem,
• łatwą męczliwością,
• nadmierną sennością, 
• zaparciami,
• zwiększoną masą ciała,
• chrypką,
• obniżeniem nastroju,
• problemami z pamięcią i koncentracją,
• suchą skórą,
• łamliwością włosów i paznokci.

Wskazaniem do wykonania badania TSH jest także podejrzenie niedoczynności tarczycy, która może objawiać się:

• nadmiernym pobudzeniem i ruchliwością,
• częstymi biegunkami,
• chudnięciem,
• drżeniem rąk,
• bezsennością,
• zwiększoną potliwością,
• kołataniem serca,
• uczuciem gorąca.

Inne wskazania do wykonania badania TSH to:

• monitorowanie skuteczności leczenia w niedoczynności i nadczynności tarczycy,
• badania przesiewowe u noworodków w kierunku niedoczynności tarczycy - badanie TSH to ma ogromne znaczenie w wykrywaniu wrodzonej niedoczynności tarczycy, gdyż wczesne leczenie zapobiega upośledzeniu umysłowemu i zahamowaniu wzrostu,
• diagnostyka niepłodności u kobiet,
• diagnostyka chorób tarczycy u ciężarnych.

Badanie TSH – na czym polega badanie i jak się przygotować?

Do wykonania badania TSH potrzebna jest krew żylna pobrana ze zgięcia łokciowego. Krew jest pobierana na tzw. skrzep, czyli z aktywatorem przyspieszającym proces krzepnięcia krwi. Mimo, że dobowe wahania poziomu TSH są niewielkie i nie mają znaczenia w rutynowej diagnostyce, to badanie TSH powinno być wykonane na czczo, najlepiej pomiędzy godziną 6:30 a 9:00.

Pobrana krew jest następnie transportowana do laboratorium, gdzie TSH powinno zostać oznaczone za pomocą tzw. testów III i IV generacji opartych o metody enzymatyczne (np. ELISA) i chemiluminescencyjne (np. CLIA). Zastosowanie testów III i IV generacji gwarantuje odpowiednią czułość oznaczeń TSH.

Badanie TSH – normy laboratoryjne 

Zakres normy dla TSH jest zależny od różnych czynników m. in. wieku i trymestru ciąży. Ponadto wpływ na poziom TSH ma podaż jodu, a także metody stosowane do oznaczeń w poszczególnych laboratoriach. Zwykle norma TSH zawiera się w zakresie 0,2-5 mIU/l. Dlatego swój wynik zawsze porównuj z normą, która jest podana na wydruku wyniku badania i skontaktuj się z lekarzem.

Dla dzieci normy dla TSH są nieco inne i wynoszą one:

• noworodek: 1,3-19 mIU/l
• dziecko 10 tygodni: 0,6-10 mIU/l
• dziecko 14 miesięcy: 0,4-7 mIU/l
• dziecko 5 lat: 0,4-6 mIU/l
• dziecko 14 lat: 0,3-5 mIU/l

Również u ciężarnych normy dla TSH są odmienne niż dla pozostałych osób. Według Europejskiego Towarzystwa Tyreologicznego (ETA) górne wartości normy dla TSH w poszczególnych trymestrach powinny wynosić dla pierwszego trymestru – 2,5 mIU/l, dla drugiego trymestr – 3,0 mIU/l i dla trzeciego trymestru – 3,5 mIU/l. Natomiast w zaleceniach Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego z 2011 roku podaje się tylko jedną wartość bez względu na okres ciąży – 2,5 mIU/l.

Kładzie się również nacisk na lokalne ustalanie norm dla TSH. Dla populacji polskiej według badań z 2017 roku normy dla kobiet w ciąży są następujące:

• ciężarna w pierwszym trymestrze: 0,009-3,18 mIU/l
• ciężarna w drugim trymestrze: 0,05-3,44 mIU/l
• ciężarna w trzecim trymestrze: 0,11-3,52 mIU/l

Warto zwrócić uwagę, że najniższe prawidłowe stężenie TSH obserwuje się w pierwszym trymestrze ciąży, co wynika z wysokiego stężenia ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej (hCG) przejmującej stymulacyjną funkcję TSH. 

Badanie TSH – kontrowersje 

Norma TSH jest dość szeroka co wynika z faktu, że w populacji jest osobniczo zróżnicowana regulacja wydzielania TSH przez przysadkę w odpowiedzi na T3 i T4. Z tego powodu część klinicystów jest zdania, że powinno się obniżyć górną granicę normy dla TSH.

Postuluje się aby zmniejszyć ją do 2,5 lub 3 mIU/L, co mogłoby pomóc w zdiagnozowaniu przypadków subkliniczej niedoczynności tarczycy (przebiegającej z prawidłowym poziomem T3 i T4). W wielu badaniach wykazano, że u niektórych osób zdrowych, w ciąży i podeszłym wieku, pomimo podwyższonego poziomu TSH hormony tarczycy są prawidłowe. 

Ponadto udokumentowano, że u osób z wartościami TSH blisko górnej normy mogą częściej występować nieprawidłowe parametry profilu lipidowego, wysokie ciśnienie tętnicze, wysoki indeks masy ciała oraz wyższe ryzyko rozwoju zespołu metabolicznego i chorób sercowo-naczyniowych, w porównaniu z osobami z wartościami TSH w niższych granicach normy.

Mimo to, kwestia ta wymaga dalszych badań, gdyż aktualnie brakuje dużych kontrolowanych badań klinicznych potwierdzających korzyści płynące ze stosowania leczenia u osób z prawidłowymi wartościami TSH. 

Badanie TSH – co oznacza za niski lub za wysoki poziom TSH?

Zbyt niski poziom TSH we krwi może wynikać z:

• pierwotnej nadczynności tarczycy, 
• choroby Gravesa-Basedowa,
• podawania hormonów tarczycy,
• uszkodzenia przysadki np. uraz, nowotwór, martwica, stan zapalny.

Za wysoki poziom TSH we krwi może wynikać z:

• pierwotnej niedoczynności tarczycy,
• choroby Hashimoto,
• gruczolaka przysadki,
• tkanki nowotworowej występującej poza przysadką.

Warto wiedzieć, że nadczynność i niedoczynność tarczycy może mieć charakter subkliniczny. Wtedy TSH jest nieprawidłowe (za niskie lub za wysokie), a poziom wolnych T3 i T4 jest prawidłowy.

Badanie TSH – przeciwciała TRAb

W diagnostyce chorób tarczycy przydatna jest ocena we krwi obecności przeciwciał przeciwko receptorowi dla TSH (TRAb). Przeciwciał TRAb pozwalają na diagnostykę różnicową autoimmunologicznych chorób tarczycy (np. choroby Gravesa-Basedowa) i innych rodzajów zapalenia tarczycy.