Leki rozkurczowe - zastosowanie i sposób działania

Leki rozkurczowe (znane również pod nazwą - leki spazmolityczne) wykorzystuje się w medycynie już od wielu lat. Ich szeroki zakres działania pozwala na zastosowanie w terapii wielu niegroźnych dolegliwości, ale także poważnych chorób. Najczęściej zaleca się je osobom cierpiącym z powodu bólu brzucha o różnym nasileniu i różnego pochodzenia, np. wzdęcia, menstruacja, niestrawność.

Spis treści

1. Leki spazmolityczne (rozkurczowe) - działanie i podział
2. Substancje o działaniu rozkurczowym
3. Leki rozkurczowe dla dzieci
4. Zioła o działaniu spazmolitycznym

Niektóre leki rozkurczowe czyli leki spazmolityczne są dostępne bez recepty, inne tylko z przepisu lekarza. Dotyczy to nie tylko leków dla dorosłych, ale także środków rozkurczowych stosowanych u dzieci.

Część z opisanych poniżej substancji dostępna jest tylko na receptę - w ich przypadku należy stosować się do zaleceń lekarza. Pozostałe możemy bez najmniejszego problemu kupić na przykład w aptece lub nawet, jak to jest w przypadku ziół - możemy je sami wyhodować. Jednak ani jednych, ani drugich nie możemy stosować w sposób niekontrolowany. Nawet zioła w połączeniu z innymi lekami mogą dawać skutki uboczne lub wchodzić, w trudne do przewidzenia interakcje. Jeśli pacjent, w czasie przyjmowania danego preparatu, zauważy u siebie jakiekolwiek niepokojące objawy lub uważa, że działanie leku jest zbyt mocne lub przeciwnie zbyt słabe - powinien zgłosić się do specjalisty.

Leki spazmolityczne (rozkurczowe) - działanie i podział

Mechanizm i sposób działania leków rozkurczających wiąże się z ich działaniem zwiotczającym na mięśnie gładkie.

Leki spazmolityczne dzieli się na:

• spazmolityki bezpośrednie - pod względem chemicznym to alkaloidy izochinolinowe lub ich pochodne. Działają rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego oraz układu krążenia. Wskazania do stosowania to kolka nerkowa, kolka wątrobowa, ale także terapia nadciśnienia i  bolesne miesiączki

• spazmolityki o działaniu pośrednim -  oddziałują na receptory autonomiczne, a więc mają wpływ na konkretne grupy mięśni. Stosuje się je w kolkach dróg moczowych, kolkach nerkowych i kolkach dróg żółciowych. Mają też, co ważne, hamujący wpływ na mięśniówkę macicy, więc znalazły zastosowanie jako leki chroniące kobiety w ciąży przed poronieniem, ale także podczas przedwczesnego porodu. U mężczyzn wykorzystuje się je przy dolegliwościach związanych z przerostem gruczołu krokowego.

Mimo popularności leków spazmolitycznych i właściwie nieograniczonej ich dostępności, powinno się je zażywać jedynie w razie konieczności. A jeśli objawy nie ustępują lub wręcz narastają warto skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą, gdyż przewlekły ból może być objawem groźnej i wymagającej leczenia farmakologicznego choroby.

Substancje o działaniu rozkurczowym

Drotaweryna to mało znana nazwa substancji czynnej bardzo znanych i często stosowanych leków rozkurczowych. Drotaweryna i jej pochodna, tj. chlorowodorek drotaweryny (drotaverini hydrochloridum) pomagają w stanach skurczowych mięśni gładkich dróg żółciowych, moczowych i przewodu pokarmowego. Drotawerynę przyjmuje się także bardzo często w przypadku bolesnych miesiączek.

Drotaweryna jest organicznym związkiem chemicznym, pochodną papaweryny, czyli alkaloidu izochinolinowego występującego w opium. Drotaweryna działa w sposób silnie rozkurczający na mięśnie gładkie narządów wewnętrznych.

Drotaweryna - zastosowanie

• stany skurczowe mięśni gładkich związane z chorobami dróg żółciowych, takie jak: kamica pęcherzyka żółciowego, zapalenie pęcherzyka żółciowego, stany zapalne przewodów żółciowych
• stany skurczowe mięśni gładkich dróg moczowych, takie jak: kamica nerkowa, kamica moczowodowa, zapalenie miedniczek nerkowych, zapalenie pęcherza moczowego
• stany skurczowe mięśni gładkich przewodu pokarmowego, takie jak: choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, zapalenie żołądka, zapalenie jelit, zapalenie okrężnicy, zapalenie trzustki, stany skurczowe odźwiernika żołądka, zespół jelita drażliwego, bolesne wzdęcia
• bolesne miesiączkowanie
• ból głowy pochodzenia naczyniowego

Drowarteryna - efekty uboczne

Drowarteryna, będąc pochodną papaweryny, czyli opiatu, może powodować liczne skutki uboczne. Do efektów ubocznych drowarteryny można zaliczyć:

• wiotczenie mięśni całego ciała
• zawroty głowy, nudności
• nadmierną senność
• apatię
• zmniejszenie częstotliwości i głębokości oddechów
• spowolnienie perystaltyki jelit, czyli zaparcia

Jednak powyżej opisane skutki uboczne najczęściej spotykane są w przypadku przedawkowania drotaweryny. W przypadku gdy pacjent stosuje się do zaleceń lekarza lub do zaleceń opisanych w ulotce, skutki uboczne mogą wystąpić jedynie w sporadycznych przypadkach, a ich nasilenie też może się znacząco różnić, w zależności od osobniczych predyspozycji.

Drotaweryna - przeciwwskazania

Jeżeli mówimy o drotawerynie, przeciwwskazania głównie związane są nadwrażliwością na składniki danego preparatu, zarówno substancję czynną, jak i substancje pomocnicze. Drotaweryny nie powinno się przyjmować w przypadku niewydolności serca, niewydolności nerek lub niewydolności wątroby. Jednak wszystko zależy od dawki leku i innych, współistniejących schorzeń, w przypadku jakichkolwiek wątpliwości należy zasięgnąć porady specjalisty.

Butylobromek hioscyny

Jest to kolejna, bardzo popularna substancja o działaniu spazmolitycznym. Przy jej pomocy leczone są między innymi: stany skurczowe dróg żółciowych i pęcherzyka, choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, skurcze żołądka i przewodu pokarmowego, zaparcia spastyczne, a także skurcz odźwiernika.

Butylobromek hioscyny - możliwe skutki uboczne

W czasie terapii butylobromkiem hioscyny mogą wystąpić: przyspieszenie tętna, uczucie suchości w jamie ustnej, w większych dawkach zaburzenia akomodacji. Jednak przy stosowaniu się do zaleceń lekarza lub zaleceń producenta opisanych w ulotce, prawdopodobieństwo wystąpienia skutków ubocznych jest znikome.

Kiedy nie stosować butylobromku hioscyny?

Substancji tej należy unikać gdy pacjent cierpi na: jaskrę, przerost gruczołu krokowego, zaparcia atoniczne, niedrożność porażenną jelit, czy też na nadwrażliwość na alkaloidy tropanowe lub leukopenię.

Ostrożność należy zachować, gdy pacjent przyjmuje leki przeciwhistaminowe, pochodne fenotiazyny, chinidyny. Wtedy najbezpieczniej skonsultować się z lekarzem.

Papaweryna

Papaweryna jest środkiem silnie rozkurczającym mięśnie gładkie narządów wewnętrznych. Substancja ta należy do izochinolinowych alkaloidów opium. Rozkurcza mięśnie gładkie poprzez bezpośredni wpływ na ich komórki. 

Substancję tą stosuje się w stanach spastycznych (skurczach) mięśni gładkich:

• przewodu pokarmowego - kolka żółciowa, stany skurczowe dróg żółciowych, kolka jelitowa
• dróg moczowych - kolka nerkowa, bolesne parcie na mocz

Papaweryna - możliwe działania niepożądane

Jak każdy lek, papaweryna również może powodować działania niepożądane, chociaż nie u każdego one wystąpią. Wszystko zależy od predyspozycji pacjenta, współistniejących chorób i innych przyjmowanych w tym samym czasie leków, także tych dostępnych bez recepty.

Jeśli już jakieś skutki uboczne wystąpią, mogą to być: rumień twarzy, ból i zawroty głowy, dyskomfort w jamie brzusznej, zaparcia lub wręcz przeciwnie - biegunka, złe samopoczucie, brak łaknienia, nudności, wymioty, nadmierna potliwość, senność, niedociśnienie, zaburzenia oddychania, podwyższenie wartości testów wątrobowych.

W przypadku zaobserwowania objawów, takich jak żółtaczka, dolegliwości bólowe ze strony wątroby, należy odstawić lek i natychmiast skontaktować się z lekarzem, w celu dalszej diagnostyki i ewentualnej zmiany leczenia.

Inne substancje o działaniu spazmolitycznymLeki rozkurczowe większości pacjentom kojarzą się z właśnie z wcześniej opisanym działaniem na drogi moczowe lub układ pokarmowy. Jednak istnieją również inne substancje o działaniu spazmolitycznym. I tak na przykład zaliczane do nich są również:

• atropina - stosowana jako lek rozkurczowy i środek rozszerzający źrenice
• teofilina oraz aminofilina - stosowane są w stanach spastycznych oskrzeli, obturacyjnej chorobie płuc i astmie oskrzelowej
• nitrogliceryna - wpływa ona na rozszerzenie naczyń żylnych obwodowych, a także tętnic wieńcowych, co prowadzi do zniesienia bólów wieńcowych
• bencyklan - jest to lek zmniejszający napięcie mięśni gładkich i zwiększający światło naczyń krwionośnych

Leki rozkurczowe dla dzieci

Bóle brzucha i konieczność zastosowania leków rozkurczowych pojawiają się niestety już u małych dzieci, a nawet niemowląt.

Bardzo często jest to spowodowane niewłaściwym rozszerzaniem diety czy też niewłaściwym żywieniem matki karmiącej.

Małym dzieciom z reguły nie podaje się ani papaweryny, ani drotaweryny. W takim przypadku właściwe mogą okazać się preparaty z simetykonem. Leki te można kupić bez recepty i stosować właściwie w każdej grupie wiekowej.

Simetykon jest to pochodna krzemu, która zmniejsza napięcie powierzchniowe gazów w przewodzie pokarmowym i ułatwia ich wydalanie. Nie wchłania się, wobec czego działa przede wszystkim miejscowo na przewód pokarmowy.

Zioła o działaniu spazmolitycznym

Również wszystkim doskonale znane, ale niedocenione zioła wykazują działanie rozkurczowe. Większość z nas zapewne, niektóre ma nawet w domu lub w przydomowym ogródku. Do takich ziół na przykład należą:

• Mięta

Cieszy się niezwykłą i ciągle niesłabnącą popularnością. Mięta pieprzowa przede wszystkim ułatwia trawienie, dlatego warto ją wypić zawsze po obfitym lub ciężkostrawnym posiłku, łagodzi nadmierne skurcze mięśni gładkich i pomaga zwalczać wzdęcia. Działanie przeciwbólowe ma głównie olejek z mięty, zawierający mentol. Jednak zbyt duże ilości mentolu mogą działać drażniąco nie tylko na układ pokarmowy, ale także nerwowy.

• Rumianek

Znany wszystkim rumianek pospolity ma tyle właściwości leczniczych, że nazywany jest też niekiedy rumiankiem lekarskim. Działa wiatropędnie i przeciwskurczowo dzięki zawartym w nim flawonoidom i pochodnym kumaryny. W leczeniu stanów zapalnych żołądka i jelit oraz w łagodzeniu nietolerancji pokarmowej wykorzystywane sa z kolei jego właściwości przeciwzapalne, antybakteryjne i przeciwuczuleniowe. Rumianek działa łagodnie - mogą go pić nawet niemowlęta i kobiety w ciąży, jest przy tym bardzo skuteczny.

• Melisa

Jest znana ze swoich właściwości uspokajających - niejednokrotnie skuteczniejszych od wielu leków. Wykorzystuje się ją przy zaburzeniach trawienia o podłożu stresowym, jakimi są wrzody dwunastnicy, zespół jelita drażliwego, wrzody żołądka. Wyciągi z melisy - do kupienia w aptekach - mają także właściwości bakteriobójcze i przeciwskurczowe.

• Dziurawiec

Dzięki zawartości flawonoidów stymuluje drogi żółciowe - dlatego polecany jest w chorobach, w których zmniejsza się wydzielanie żółci. Działa także rozkurczająco na przewód pokarmowy - niweluje kolki i bóle. Jednak dziurawiec może powodować uczulenie na słońce, zwłaszcza w nadmiarze. Dlatego nie należy go zażywać, gdy czeka nas ekspozycja na słońce.

• Koper włoski

Zawiera olejek lotny, w którego skład wchodzi m.in. rozkurczający anetol. Nasiona kopru uważane są za najskuteczniejszy ziołowy specyfik na wzdęcia. Pijąc napar z kopru możemy też liczyć na zniesienie skurczu jelit oraz pobudzenie pracy układu trawiennego. Bardzo często zalecają go pediatrzy przy niemowlęcych kolkach, gdyż koper nie ma właściwie działań ubocznych.