Rak odbytnicy: przyczyny, objawy, leczenie

Rak odbytnicy stanowi 25% przypadków raka jelita grubego, który jest drugą przyczyną zgonów nowotworowych w Polsce. Guz ten rozwija się przez wiele lat, mimo to często wykrywany jest zbyt późno, by podjąć skuteczne leczenie. Warto dowiedzieć się, jakie są metody profilaktyki, przyczyny, objawy oraz sposoby leczenia raka odbytnicy.

Spis treści

1. Rak odbytnicy: czynniki ryzyka
2. Rak odbytnicy: objawy
3. Rak odbytnicy: rozpoznanie
4. Rak odbytnicy: leczenie
5. Rak odbytnicy: profilaktyka

Rak odbytnicy najczęściej dotyka mężczyzn po 60. roku życia. Metody leczenia wczesnych stadiów są skuteczne, a badania przesiewowe pewne, dlatego warto odpowiednio często się kontrolować.

Niemniej istotne od kolonoskopii, w wykrywaniu raka odbytnicy, jest badanie per rectum. Nowotwór jelita grubego, w tym odbytnicy, jest bardzo powszechny, a w zaawansowanym stadium groźny, dlatego nie można lekceważyć objawów, jakie może on powodować, a w razie ich wystąpienia zgłosić się po poradę lekarską.

Warto pamiętać, że rak odbytnicy i rak odbytu to dwie zupełnie inne choroby – nowotwory te, mimo że umiejscowione blisko siebie, mają różne czynniki ryzyka powstawania, budowę mikroskopową, a co za tym idzie sposoby leczenia.

Rak odbytnicy oraz rak okrężnicy są chorobą nowotworową jelita grubego. Pojawiają się one w konsekwencji niekontrolowanego, szybkiego namnażania komórek tego organu, najczęściej punktem wyjścia jest błona śluzowa - nabłonek, dlatego nowotwory te pod względem budowy histologicznej nazywane są gruczolakorakami.

Rak odbytnicy: czynniki ryzyka

Przyczyny wystąpienia raka odbytnicy są różnorodne, należą do nich między innymi:

• skłonność genetyczna i występowanie tego nowotworu u krewnych, zwłaszcza w młodym wieku, na nowotwory szczególnie narażone są osoby chorujące na tak zwaną polipowatość rodzinną, charakteryzującą się występowaniem wielu polipów w całym jelicie grubym; ryzyko związane jest z tym, że niektóre z nich mogą przekształcić się w nowotwór; ponadto znane są mutacje upośledzające naprawę komórek, które są w trakcie transformacji nowotworowej, czy promujące ich namnażanie, one także znacznie przyczyniają się do wystąpienia choroby, w takich przypadkach mówimy o tak zwanych zachorowaniach rodzinnych;

• występowanie zespołu genetycznego związanego z nowotworzeniem, np. zespół Turcota, zespół Gardnera;

• chorowanie na tak zwane nieswoiste zapalenia jelit – chorobę Leśniowskiego-Crohna i wrzodziejące zapalenie jelita grubego;

• styl życia: palenie papierosów, otyłość, nieprawidłowa dieta - uborogresztkowa, wysokokaloryczna, zawierającą dużo przetworzonej żywności i tłuszczy trans oraz brak aktywności fizycznej;

• występowanie polipów, w tym wypadku ryzyko zależy od ich liczby, wielkości i budowy histologicznej;

• wcześniejsze zachorowanie na raka;

• niektórzy także przyczyn raka odbytnicy upatrują w nieregularnym wypróżnianiu (zaparciach), udowadniając, że pewne toksyny zawarte w kale przez długi czas działają na śluzówkę, sprzyjając transformacji nowotworowej, nie jest to jednak całkowicie potwierdzona teoria.

Rak odbytnicy: objawy

Część objawów tego nowotworu jest podobna do dolegliwości spowodowanych przez raka innych części jelita grubego, są to:

• obecność krwi w stolcu,
• zmiana rytmu wypróżnień - naprzemienne zaparcia i biegunki lub długotrwałe występowanie jednego z nich,
• bóle brzucha,
• wzdęcia.

Do późnych objawów należą:

• spadek masy ciała,
• brak apetytu,
• niedokrwistość,
• nietrzymanie stolca.

Objawy bardziej typowe dla raka odbytnicy to:

• krwawienie z odbytnicy,
• zmiana w kształtu i wielkości stolca (tzw. "stolec ołówkowaty"),
• parcie na stolec, po którym nie udaje się go oddać.

Należy pamiętać, że nasilenie, a także występowanie pojedynczych objawów zależy przede wszystkim od zaawansowania nowotworu, ale także od chorób towarzyszących.

Jeśli nowotwór jest na tyle zaawansowany, że powoduje wystąpienie przerzutów, najczęściej stwierdza się je w węzłach chłonnych - krzyżowych, biodrowych wewnętrznych oraz pachwinowych powierzchownych, następnie w innych narządach, w pierwszej kolejności w wątrobie, później w kościach, płucach i mózgu.

Czytaj też:

Zespół dźwigaczy odbytu: przyczyny, objawy i leczenie

Proktolog: czym się zajmuje proktologia?

Co oznacza ból odbytu?

Rak odbytnicy: rozpoznanie

Istnieje wiele badań pozwalających wstępnie stwierdzić występowanie nowotworu, w zależności od zgłaszanych dolegliwości lekarz decyduje, które są niezbędne i kiedy je wykonać.

Część z badań należy do tak zwanych badań przesiewowych przeprowadzanych u osób zdrowych, bezobjawowych celem wczesnego wykrycia nowotworu.

Podstawą diagnostyki jest badanie palcem (per rectum), umożliwia ono palpacyjną ocenę odbytnicy, jest o tyle istotne, że dzięki niemu wykrywa się większość nowotworów tego odcinka jelita grubego.

Do badań laboratoryjnych należą:

• badanie w na krew utajoną w kale (stwierdza ona niewielkie krwawienie w obrębie jelita grubego)
• badanie CEA we krwi, stosowane raczej w monitorowaniu choroby niż do diagnostyki

W zakresie badań endoskopowych celem wykrycia nowotworu odbytnicy stosuje się rektoskopię, dzięki której można obejrzeć wnętrze całej odbytnicy, a także części esicy.

Kolonoskopia z kolei umożliwia wizualizację całego jelita grubego, a więc wykrycie ewentualnego nowotworu również w innych odcinkach tego narządu i jest podstawową metodą skriningową (przesiewową).

Obie wspomniane metody umożliwiają pobranie wycinków z podejrzanej zmiany.

Badania obrazowe to przede wszystkim wlew kontrastowy, polega on na podaniu do jelita grubego środka cieniującego i wykonaniu serii zdjęć rentgenowskich, a także tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny brzucha i miednicy służące do oceny zaawansowania nowotworu – ewentualnego naciekania innych narządów i występowania przerzutów.

Rzadziej stosowana jest endoskopowa ultrasonografia, dzięki której można sprawdzić jak głęboko w ścianę odbytnicy nacieka nowotwór. Warto pamiętać, że potwierdzenie rozpoznania możliwe jest tylko po ocenie histopatologicznej pobranych wycinków.

Rak odbytnicy: leczenie

Sposób leczenia zależy od stopnia zaawansowania nowotworu. Jeśli jest on niewielki, ograniczony do polipa w świetle narządu można ograniczyć się do usunięcia go (samego lub z niewielkim fragmentem błony śluzowej) w trakcie rektoskopii, kolonoskopii (ta zarezerwowana jest dla dalszych odcinków jelita grubego) czy operacji otwartej.

Najczęściej jednak konieczne jest usunięcie większego odcinka, całej odbytnicy lub nawet z częścią esicy (tak zwana przednia lub brzuszno-kroczowa amputacja odbytnicy), zabieg poszerza się o usunięcie węzłów chłonnych.

Operację tę przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym i najczęściej kończy się ona wyłonieniem stomii, czyli "sztucznego odbytu" na skórze brzucha. Jest to miejsce, do którego doprowadzony jest końcowy odcinek jelita grubego, przez niego do worka zostaje odprowadzony stolec.

W zależności od rozległości operacji i dalszych planów terapeutycznych stomia może być czasowa lub stała.

Mimo że podstawą leczenia raka odbytnicy jest zabieg operacyjny, nierzadko stosuje się także chemioterapię i radioterapię, druga z tych metod jest szczególnie często stosowana w tym nowotworze.

Terapie te można wykorzystywać zarówno przed zabiegiem celem zmniejszenia wielkości raka i ułatwienia przeprowadzenia skutecznej operacji, jak i po nim, aby usunąć pozostałe komórki nowotworowe, jest to tak zwana terapia skojarzona.

W najbardziej zaawansowanych przypadkach - rozległym naciekaniu sąsiednich narządów i obecności licznych przerzutów stosuje się leczenie paliatywne mające na celu nie wyleczenie, a tylko przyniesienie ulgi osobie chorej.

W ostatnich latach coraz częściej stosuje się nowe metody leczenia chirurgicznego, jest to stosowanie laparoskopii w zabiegach operacyjnych, co zmniejsza czas rekonwalescencji, ale zarezerwowane jest dla niewielkich, łatwo dostępnych nowotworów, ponieważ w przypadku raka priorytetem jest usunięcie maksymalnej ilości tkanek, w których może toczyć się proces nowotworowy.

W przypadku farmakoterapii nowością jest terapia molekularna, przeciwciała monoklonalne, czyli preparaty działające na receptory obecne wyłącznie na komórkach guza powodujące ich niszczenie z maksymalną ochroną zdrowych tkanek.

Czytaj też:

Kolostomia: kiedy trzeba zrobić sztuczny odbyt?

Szczelina odbytu: czym jest i jak ją się leczy?

Anoskopia: badanie proktologiczne kanału odbytu

Rak odbytnicy: profilaktyka

Niestety częstość zachorowania na raka jelita grubego, w tym raka odbytnicy rośnie, dlatego ważne jest poznanie i wprowadzenie zasad profilaktyki. Metody uniknięcia zachorowania na ten nowotwór wynikają z czynników ryzyka jego wystąpienia. Najprostszymi do zastosowania są:

• odpowiednia dieta oparta na owocach i warzywach (pokarmach zawierających błonnik), chudym mięsie i nabiale;
• regularna aktywność fizyczna;
• ograniczenia palenia papierosów i picia alkoholu;
• unikanie zaparć.

Sposoby te zmniejszają ryzyko choroby, ale nie dają pewności, że się ona nie rozwinie, dlatego należy odpowiednio często przechodzić badania przesiewowe.

Należy do nich kolonoskopia, którą zaleca się wszystkim osobom po 55. roku życia przynajmniej raz na 10 lat.

Obecnie Program Badań Przesiewowych finansuje wykonanie kolonoskopii raz w życiu u osób między 55. a 64. rokiem życia. Badanie to wykrywa raka oraz polipy jelita grubego, w tym odbytnicy.

W zakresie profilaktyki sprawdza się także rektoskopia, jednak nie ma ona tak ważnej pozycji w skriningu nowotworowym, jak kolonoskopia (ponieważ obserwujemy w niej jedynie końcowy odcinek jelita grubego).

Niekiedy stosuje się także testy wykrywające krew utajoną w kale (najlepiej wykonywać je co roku) oraz wspomnianą rektoskopię (co około 5 lat).

Warto podkreślić, że w skirningu nowotworowym jelita grubego żadna z metod nie jest tak skuteczna i pewna jak kolonoskopia.

W przypadku członków rodzin chorujących na zespoły genetyczne związane z występowaniem nowotworów, badania przesiewowe zaczyna się wcześniej, kontrole są częstsze, a niekiedy konieczne jest nawet prewencyjne usunięcie całego jelita grubego.

Podobnie wzmożony nadzór onkologiczny stosuje się u osób chorych na nieswoiste zapalenia jelit, tych, którzy wcześniej chorowali na nowotwór oraz u chorych, którym usunięto polipy z jelita grubego.

Rak odbytnicy najczęściej dotyka mężczyzn po 60. roku życia. Metody leczenia wczesnych stadiów są skuteczne, a badania przesiewowe pewne, dlatego warto odpowiednio często się kontrolować. Niemniej istotne od kolonoskopii, w wykrywaniu raka odbytnicy, jest badanie per rectum.

Nowotwór jelita grubego, w tym odbytnicy, jest bardzo powszechny, a w zaawansowanym stadium groźny, dlatego nie można lekceważyć objawów, jakie może on powodować, a w razie ich wystąpienia zgłosić się po poradę lekarską.

lek. Maciej Grymuza, absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu.