Wodorowęglan sodu - działanie, wskazania, dawkowanie, przeciwwskazania, środki ostrożności

Wodorowęglan sodu w lecznictwie ma zastosowanie wielokierunkowe. Wykorzystuje się cechę tego związku, jaką jest dysocjacja w środowisku wodnym na jon sodu i jon wodorowęglanowy. Ten ostatni jest wykorzystywany przez bufor wodorowęglanowy w organizmie. Jest to najważniejszy pozakomórkowy układ buforowy u człowieka. Jakie działanie wykazuje wodorowęglan sodu?

Spis treści

1. Wodorowęglan sodu - działanie
2. Wodorowęglan sodu - wskazania
3. Wodorowęglan sodu - dawkowanie
4. Wodorowęglan sodu - przeciwwskazania
5. Wodorowęglan sodu - środki ostrożności
6. Wodorowęglan sodu - działania niepożądane
7. Wodorowęglan sodu a ciąża i karmienie piersią 

Wodorowęglan sodu - działanie

Jak już wspomniano, cząsteczka wodorowęglanu sodu rozkłada się w określonych warunkach na jon sodu i jon wodorowęglanowy. Jon wodorowęglanowy jest rezerwą alkaliczną organizmu.  

Przez zwiększenie stężenia wodorowęglanu we krwi, wzrasta jej pH. Jon wodorowęglanowy wiąże nadmiar jonów wodorowych we krwi  odpowiedzialnych za zakwaszenie organizmu. Przez takie działanie wodorowęglan sodu zmniejsza objawy kwasicy u pacjenta. 

Wodorowęglan sodu jest także wykorzystywany do alkalizacji moczu.  Zwiększone wydalanie wolnych jonów wodorowęglanowych w moczu powoduje zwiększenie jego pH. Przy zasadowym odczynie pH dochodzi do zwiększonego rozpuszczania kamieni nerkowych. 

W żołądku wodorowęglan sodu neutralizuje nadmierne wydzielanie kwasu. Związek ten przynosi ulgę pacjentom cierpiącym na zgagę lub nadkwasowość żołądka ale leczy on tylko objawy choroby nie ich przyczynę dlatego powinien być stosowany w terapii jako środek doraźny nie jako lek bazowy. 

Wodorowęglan sodu - wskazania

Wodorowęglan sodu jest stosowany do leczenia kwasicy metabolicznej która może być spowodowana ciężkimi zaburzeniami pracy nerek, niekontrolowanej cukrzycy, zastoinowej niewydolności krążenia spowodowanej ciężkim odwodnieniem lub wstrząsem, zatrzymaniem pracy serca, w przebiegu kwasicy mleczanowej. 

Wodorowęglan sodu może zostać zaordynowany  przez lekarza podczas leczenia choroby alkoholowej. 

Przyjmowanie wodorowęglanu sodu jest zalecane także podczas ciężkich biegunek, w trakcie których często dochodzi do nadmiernej utraty jonów wodorowęglanowych. Zwykle w takiej sytuacji substancja ta jest częścią preparatu złożonego w którego skład wchodzą inne elektrolity.

Kolejnym wskazaniem do podania wodorowęglanu jest zatrucie pewnymi związkami takimi jak: barbiturany (gdzie rozdzielenie kompleksu barbituranu z białkami krwi jest pożądane), salicylany.

Wodorowęglan sodu jest stosowany w nerczycy sulfonamidowej.

Wodorowęglan stosowany jest w objawowym leczeniu zgagi, niestrawności, nadkwasocie żołądka. Zwykle jest on składnikiem preparatu złożonego w którym pełni funkcję alkalizującą kwaśny sok żołądkowy. 

Na polskim rynku możemy znaleźć także wodorowęglan w postaci proszku do sporządzania roztworu. Taka forma przeznaczona do stosowania zewnętrznego zalecana jest do przemywania skóry, płukania błon śluzowych i do nasączania okładów. Związek ten wykazuje łagodne działanie przeciwzapalne na skórę i błony śluzowe. 

Wodorowęglan sodu można zakupić w aptece także w postaci czopków musujących doodbytniczych. Są to czopki przeznaczone dla pacjentów z zaparciami. Czopki te pomagają odblokować nagromadzony w bańce odbytu kał który jest przyczyną cierpienia i uczucia parcia przez pacjenta.  Po rozpuszczeniu się w odbytnicy czopki te wydzielają gaz który powoduje zwiększenie ciśnienia na ścianki odbytu.

Stymuluje to ruchy perystaltyczne i ułatwia wypróżnienie. Ponieważ czopki te działają miejscowo w przeciwieństwie do większości preparatów z wodorowęglanem sodu mogą być stosowane przez kobiety w ciąży bez konsultacji z lekarzem.

Wodorowęglan sodu jest podawany także przy leczeniu kaszlu mokrego. Związek ten działa wykrztuśnie. Zwiększa płynność wydzieliny i ułatwia odkrztuszanie. Jest to jeden ze sposobów zalecany przy kaszlu mokrym u kobiet w ciąży. 

Wodorowęglan sodu - dawkowanie

Proszek do sporządzania roztworu do stosowania zewnętrznie: od 5 do 20 g wodorowęglanu sodu rozpuścić w 0,5 l wody. Roztwór stosować do przemywania skóry.

W postaci iniekcji lub wlewów roztwór wodorowęglanu sodu zwykle mieszany jest z glukozą 5% w stosunku 1:1.  

Dawka takiego preparatu jest ustalana przez lekarza na podstawie stanu pacjenta, jego stanu równowagi kwasowo-zasadowej i masy ciała. Ta forma leku podawana jest zazwyczaj w lecznictwie zamkniętym oraz podczas akcji ratunkowych przez ratowników medycznych.

Jako składnik elektrolitów podawanych w razie biegunki, zwykle jest to proszek który należy rozpuścić w wodzie. Instrukcje dotyczące dawkowania pacjent powinien znaleźć na opakowaniu preparatu.

W postaci preparatów złożonych do leczenia zgagi przyjmuje się zwykle od 1 do 4 razy dziennie w zależności od nasilenia objawów i formy preparatu. Należy zapoznać się z ulotką dołączoną do preparatu i nie przekraczać zalecanych dawek.

Wodorowęglan sodu - przeciwwskazania

Przeciwwskazaniem do stosowania wodorowęglanu sodu jest:

• nadwrażliwość na substancję: wodorowęglan sodu
• alkaloza metaboliczna, alkaloza oddechowa, hipowentylacja, hipernatremia i stany w których przyjmowanie sodu jest przeciwwskazane np. obrzęki, choroba nadciśnieniowa, rzucawka, niewydolność nerek
• hipokaliemia, w której alkaloza może wywołać tężyczkę
• nadmierna utrata chlorków wywołana m.in. wymiotami
• u pacjentów z ryzykiem rozwoju alkalozy indukowanej lekami moczopędnymi

Wodorowęglan sodu - środki ostrożności

Przed przyjęciem leku bądź suplementu zawierającego wodorowęglan sodu powinno poinformować się lekarza lub farmaceutę o lekach, które pacjent przyjmuje, a w szczególności:

• inne leki alkalizujące,
• aspiryna lub jej pochodne,
• benzodiazepiny,
• żelazo,
• ketokonazol,
• leki zawierające lit,
• metotreksat,
• antybiotyki np. tetracykliny.

Powinno zachować się ostrożność podczas leczenia osób u których może dojść do hipokaliemii.

Jeśli pacjent jest na diecie ubogiej w sód z zaleceń lekarza powinien skonsultować się z nim, zanim przyjmie wodorowęglan sodu.

Wodorowęglan sodu - działania niepożądane

Powinno poinformować się lekarza jeśli następujące objawy będą się powtarzać:

• zwiększone pragnienie,
• skurcze żołądka,
• gazy.

Jeśli wystąpią wymienione objawy natychmiast należy przerwać przyjmowanie leku i zadzwonić do lekarza:

• ból głowy,
• nudności,
• wymioty,
• utrata apetytu,
• osłabienie,
• częstomocz,
• spowolniony oddech,
• obrzęk stóp lub dolnych części nóg,
• czarny stolec z krwią,
• krew w moczu.

Do działań niepożądanych należą także: hipokaliemia, owrzodzenie i martwica tkanek (po nieprawidłowym podaniu dożylnym).

Wodorowęglan sodu a ciąża i karmienie piersią 

Wodorowęglan sodu nie został dokładnie przebadany u kobiet w ciąży i karmiących. FDA zaklasyfikowało ten związek do kategorii C bezpieczeństwa dla kobiet ciężarnych. 

W żadnym wypadku kobieta ciężarna lub karmiąca nie powinna sięgać po preparaty z wodorowęglanem samodzielnie. Należy skonsultować się z lekarzem który określi stopień korzyści do zagrożenia terapią wodorowęglanem sodu.