Zaburzenia nastroju (afektywne): przyczyny i objawy wahań nastroju

O zaburzeniach nastroju słyszał zapewne każdy – w końcu jednym z problemów zaliczanych do nich jest depresja. Choroby afektywne wiązać się mogą jednak nie tylko ze smutkiem i obniżonym nastrojem, ale i z sytuacją odwrotną, czyli stanami nadmiernej euforii i wyjątkowo podwyższonego nastroju. Problem zaburzeń nastroju jest ważny, ponieważ mimo że dotyczą one coraz większej ilości pacjentów, to jednak wciąż zbyt często nie są one w ogóle rozpoznawane. Jakie dolegliwości u nas samych lub u naszych bliskich powinny wzbudzać niepokój i kiedy trzeba poszukiwać pomocy?

Spis treści

1. Przyczyny zaburzeń nastroju
2. Zaburzenia nastroju (afektywne): obniżony nastrój
3. Sprawdź, jakie są objawy depresji maskowanej [WIDEO]
4. Zaburzenia nastroju (afektywne): podwyższony nastrój
5. Zaburzenia nastroju (afektywne): zmienny nastrój

Nastrój żadnego człowieka nie jest przez cały czas stały. Podlega on wahaniom w zależności od doświadczanych zdarzeń czy pojawiających się, zupełnie naturalnie, refleksji dotyczących świata i własnego życia. Odczuwanie smutku czy wyjątkowo silnej radości jest więc całkowicie normalne – problem pojawia się dopiero, gdy stan obniżonego czy podwyższonego nastroju utrzymuje się przez dłuższy czas (dokładne kryteria czasowe są różne w zależności od typu danego schorzenia) i wtedy można mówić o istnieniu u pacjenta zaburzeń nastroju. Choroby afektywne spotykane są u osób w każdym wieku: wystąpić mogą zarówno u pracującej 30-latki, jak i u gimnazjalisty czy emeryta.

Ocena nastroju należy do podstaw każdego badania stanu psychicznego pacjenta. Jako nastrój określany jest, utrzymujący się przez dłuższy czas, stan uczuciowy związany z odbieraniem świata i jego analizowaniem. Zasadniczo wyróżnia się trzy typy nastroju:

• wyrównany (eutymiczny),
• obniżony,
• podwyższony.

Terminem o węższym znaczeniu niż nastrój jest afekt, czyli stan emocjonalny, który jest doświadczany przez pacjenta w konkretnym, danym momencie. Afekt może być dostosowany lub niedostosowany, ale i osłabiony, labilny czy sztywny.

Przyczyny zaburzeń nastroju

Choć zaburzenia nastroju są problemem częstym (według przypuszczeń Światowej Organizacji Zdrowia w 2020 roku depresja może stać się drugą co do częstości przyczyną zgonów na świecie), to nadal nie udało się jednoznacznie ustalić ich patogenezy.

Współcześnie jako czynniki biorące udział w rozwoju schorzeń afektywnych, brane są pod uwagę aspekty dotyczące neuroprzekaźników, obciążeń rodzinnych oraz problemów natury psychologicznej.

Neuroprzekaźniki są cząsteczkami, dzięki którym zachodzi przekazywanie informacji pomiędzy komórkami układu nerwowego. Jako przykłady takich substancji można wymienić serotoninę, dopaminę czy noradrenalinę. Stany, w których dochodzi do zaburzeń dotyczących stężeń neuroprzekaźników w obrębie układu nerwowego, mogą prowadzić do wystąpienia zaburzeń nastroju. Najogólniej rzecz ujmując, nadmiar neuroprzekaźników wiązany jest z występowaniem podwyższonego nastroju, z kolei ich niedobory mogą skutkować epizodami obniżonego nastroju.

Zauważalny jest związek występowania zaburzeń afektywnych z obciążeniami rodzinnymi. Okazuje się bowiem, że u osób, których bliski krewny cierpiał na depresję czy chorobę afektywną dwubiegunową, ryzyko wystąpienia schorzenia jest większe niż w populacji ogólnej. Z tego względu podejrzewa się, że rolę w rozwoju zaburzeń nastroju odgrywają odziedziczone geny. Potwierdzać taką hipotezę mogą obserwacje prowadzone na bliźniętach monozygotycznych (jednojajowych), u których zauważa się, że gdy jedno z nich cierpi na chorobę afektywną dwubiegunową, to ryzyko wystąpienia tego schorzenia u drugiego sięga nawet 80%.

Wystąpienie zaburzeń afektywnych bywa poprzedzone również różnymi zdarzeniami, które są źródłem silnego stresu. Jako przykłady można tutaj podać śmierć bliskiej osoby, utratę pracy czy zmianę miejsca zamieszkania, ale i rozstanie się z małżonkiem czy zostanie ofiarą napaści.

W grupie zwiększonego ryzyka schorzeń afektywnych znajdują się pacjenci cierpiący na somatyczne schorzenia przewlekłe (np. na cukrzycę, niewydolność serca czy reumatoidalne zapalenie stawów).

Zaburzenia nastroju bywają konsekwencją stosowania leków (tak bywa w przypadku leczenia glikokortykosteroidami, które mogą wyindukować zarówno obniżenie, jak i podwyższenie nastroju).

Zdarza się, że przyczyną problemów z nastrojem są zaburzenia hormonalne – przykładowo obniżenie nastroju może być skutkiem niedoczynności tarczycy.

Zwiększona częstość występowania zaburzeń nastroju obserwowana jest też w grupie osób korzystających ze środków psychoaktywnych.

Przyczyniać się do któregoś z powyżej opisanych problemów może zarówno nadmierne spożywanie alkoholu, leków czy korzystanie z narkotyków, ale i nagłe odstawienie wymienionych substancji.

Zaburzenia nastroju (afektywne): obniżony nastrój

W przebiegu chorób afektywnych to właśnie obniżenie nastroju spotykane jest najczęściej. Według statystyk, ryzyko zachorowania na depresję w ciągu życia wynosi do 25% dla kobiet oraz do 12% dla mężczyzn. Najczęstszym stanem zaliczanym do tej grupy są zaburzenia depresyjne. Wyróżnia się różne odmiany „czystej” depresji, takie jak pojedynczy epizod depresyjny czy zaburzenie depresyjne nawracające.

Klasyfikacja stanów związanych z obniżeniem nastroju jest jednak zdecydowanie bardziej rozbudowana i wyróżnia się w niej również:

• depresję atypową,
• depresję poporodową,
• depresję wieku podeszłego,
• depresję dzieci i młodzieży,
• depresję psychotyczną,
• depresję maskowaną,
• depresję sezonową,
• dystymię.

Objawy związane z poszczególnymi, powyżej wymienionymi jednostkami nieznaczne się od siebie różnią. Ogólnie jednak podczas zaburzeń depresyjnych obserwowane są:

• znacznie obniżony nastrój,
• zaburzenia snu (mogące przybierać postać bezsenności, jak i zwiększenia ilości snu),
• zaburzenia apetytu (jego wzrost, ale i zmniejszenie się),
• anhedonia (utrata możliwości odczuwania szczęścia),
• występowanie u pacjenta poczucia, że świat i życie nie mają sensu,
• przeświadczenie chorego o tym, że nie posiada on żadnej wartości,
• myśli samobójcze (ich obecność może być połączona zarówno z aktami samookaleczenia się, jak i z próbami samobójczymi).

Ważne! Objawy muszą utrzymywać się 2 tygodnie, aby móc postawić rozpoznanie epizodu depresyjnego.

Sprawdź, jakie są objawy depresji maskowanej [WIDEO]

Zaburzenia nastroju (afektywne): podwyższony nastrój

Do grupy zaburzeń nastroju zaliczane są również te stany, podczas których dochodzi do jego podwyższenia. W takiej sytuacji pacjenci mogą:

• mieć zmniejszoną potrzebę snu,
• cechować się znacznie wzmożoną aktywnością,
• podejmować ryzykowne zachowania (np. współżyć z całkowicie obcymi osobami czy uprawiać hazard),
• odczuwać gonitwę myśli i zwiększoną potrzebę mówienia,
• cechować się postaciami wielkościowymi (np. przekonaniem o swojej niezwykłej roli w świecie).

Wymienione objawy pojawiać się mogą w przebiegu hipomanii oraz manii. Zaburzenia te odróżnia od siebie intensywność prezentowanych przez pacjenta dolegliwości (w hipomanii są one znacznie mniej wyrażone). Dodatkowym czynnikiem różnicującym jest czas trwania objawów: hipomanię można rozpoznać, gdy dolegliwości utrzymują się powyżej czterech dni, manię natomiast dopiero po tygodniu występowania jej objawów.

Zaburzenia nastroju (afektywne): zmienny nastrój

Ostatnia grupa zaburzeń nastroju związana jest z obecnością u pacjenta zarówno stanów depresyjnych, jak i maniakalnych. W takim przypadku stawiane jest rozpoznanie choroby afektywnej dwubiegunowej, której wyróżnia się dwa typy:

• typ I, w którym obecne są epizody depresyjne oraz maniakalne,
• typ II, związany z pojawianiem się stanów depresyjnych oraz hipomanii.

Zaburzeniem nastroju o nieco podobnym do choroby afektywnej dwubiegunowej przebiegu, ale związanym z mniejszą intensywnością doświadczanych dolegliwości, jest cyklotymia.

Zobacz galerię 10 zdjęć