Zwyrodnienie stawów czy coś innego? Sprawdź swoje objawy

Zwyrodnienie stawów było kiedyś schorzeniem osób starszych, teraz dotyczy coraz młodszych pacjentów. Choroba zwyrodnieniowa to przede wszystkim ból i ograniczenia ruchomości stawów.  Problem zaczyna się od uszkodzenia chrząstki, a może skończyć się do kalectwa. Jakie są przyczyny i objawy choroby zwyrodnieniowej stawów? Jak przebiega leczenie?

Choroba zwyrodnieniowa stawów czyli popularne zwyrodnienie stawów (łac. arthrosis deformans, morbus degenerativus articulorum, osteoarthrosis, osteoarthritis a po polsku osteoartroza), to choroba przewlekła i nieodwracalna. Nie ma jednej definicji choroby zwyrodnieniowej stawów, ale specjaliści są zgodni, że przyczyną dolegliwości jest brak równowagi między niszczeniem a odbudową w obrębie chrząstki stawowej. Czynnikami, które otwierają drogę zwyrodnieniu stawów są: nadmierne przeciążenie stawu i obniżenie jakości elementów budujących staw. Jeśli do tego dojdzie, kolejne przyczyny wystąpienia choroby zwyrodnieniowej stawów można podzielić na te, na które mamy wpływ i na te, które nie zależą od nas.

Spis treści

1. Zwyrodnienie stawów: objawy
2. Zwyrodnienie stawów: przyczyny
3. Zwyrodnienie stawów: leczenie

Zwyrodnienie stawów: objawy

Przyjmuje się, że pierwsze objawy osteoartrozy pojawiają się między 40. a 60. rokiem życia, ale coraz częściej można je obserwować u ludzi dużo młodszych.

Powinny nas zaniepokoić wszelkiego rodzaju strzykania, trzaski, zgrzytania w stawach, a także silny ból przy obciążeniu, np. przy wchodzeniu po schodach, wstawaniu z krzesła, w czasie stania.

Uszkodzenie chrząstki nie zawsze wiąże się z dolegliwościami (np. wielu sportowców nie odczuwa bólu), dlatego rozpoznanie zwyrodnienia stawów bywa postawione za późno.

Charakterystyczne w przypadku zwyrodnienia stawów jest to, że na początku objawy występują wyłącznie podczas ruchu (ból startowy, sztywność startowa), później pojawiają również w spoczynku i w nocy oraz najczęściej dotyczą jednego lub kilku stawów, choć niektórzy pacjenci cierpią na ból wielostawowy.

Oto cztery charakterystyczne objawy, które wraz z badaniem radiologicznym pozwalają postawić diagnozę:

• ból – w chorobie zwyrodnieniowej stawów ból odczuwany jest zwykle tylko w zajętym stawie (niekiedy chory może go poczuć w pachwinie czy w pobliskim stawie np. ból kolana w przypadku zwyrodnienia stawu biodrowego), występuje na początku ruchu (ból startowy np. przy wstawaniu z łóżka, krzesła) oraz w trakcie ruchu i nasila się pod koniec dnia, a ustępuje w trakcie spoczynku
• sztywność stawów – występuje w dwóch odmianach, jako sztywność poranna, ustępująca w kilka minut po przebudzeniu się oraz sztywność startowa, pojawiająca się w ciągu dnia po okresach bezruchu
• ograniczenie ruchomości – z czasem pogłębiają się problemy związane z ruchomością stawu, coraz trudniej jest np. zgiąć czy wyprostować kolano, co gorsza, może dojść do nagłego zablokowania ruchu w stawie przez fragmenty oderwanej chrząstki lub wyrośla kostne; im bardziej szwankuje staw, tym bardziej słabną mięśnie wokół, a niepełnosprawność się pogłębia
• trzeszczenia – gdy nierówne powierzchnie stawowe trą o siebie podczas ruchu
• zniekształcenie i poszerzenie obrysów – wynika ze zmiany osi ustawienia stawu, a także powstawania wyrośli kostnych (osteofitów) oraz wysięku

Zwyrodnienie stawów: przyczyny

Specjaliści dzielą chorobę zwyrodnieniową stawów na dwie postaci:

• pierwotną (idiopatyczną), której przyczyna nie jest znana, prawdopodobieństwo jej wystąpienia wzrasta wraz z wiekiem
• wtórną, która ma konkretną przyczynę - mogą to być nieprawidłowości w budowie stawu, jego uszkodzenie mechaniczne, choroby przewlekłe, ogólnoustrojowe np. cukrzyca czy inne choroby stawów np. RZS

W przebiegu choroby zwyrodnieniowej można wyróżnić:

• okresy stabilizacji – stałe nasilenie objawów, które występują tylko przy ruchu
• okresy zaostrzeń – ból i sztywność stawów są nasilone i występują również w spoczynku i w nocy; stawy są opuchnięte a w ich wnętrzu gromadzi się w wyniku stanu zapalnego płyn

Istnieje szereg czynników, które powodują zniszczenie chrząstki stawowej i prowadzą do wystąpienia choroby zwyrodnieniowej, na niektóre z nich mamy wpływ, na inne nie. 

Przyczyny pierwotne zwyrodnienia nie są poznane i nie mamy na nie wpływu. Mówi się o:

• skłonnościach genetycznych,
• złym składzie chemicznym mazi stawowej,
• niedostatecznym ukrwieniu stawów,
• wpływie różnych chorób, m.in. cukrzycy i zaburzeń hormonalnych, a zwłaszcza niedoczynności tarczycy.

Wpływu nie mamy również na wiek i płeć - wiadomo bowiem, że prawdopodobieństwo wystąpienia ChZS zwiększa się z wiekiem i wyższe jest u kobiet, szczególnie po menopauzie.

Natomiast niwelując poniższe czynniki, możemy zapobiec rozwojowi choroby lub opóźnić jej wystąpienie:

• nadwaga lub otyłość – redukcja wagi zmniejsza zagrożenie chorobą
• osłabienie mięśni wokół stawu – wyćwiczone mięśnie lepiej stabiluzują staw
• czynniki zawodowe – długotrwałe przeciążanie stawów (klęczenie lub uginanie kolan, podnoszeniem ciężkich przedmiotów, powtarzające się ruchy dłoni), tu jedynym wyjściem może okazać się zmiana pracy, a to nie zawsze jest proste
• uprawianie sportów - niektórych dyscyplin (niekoniecznie wyczynowo) wiąże się się z częstszymi kontuzjami i urazami
• zaburzenia budowy stawu – część zaburzeń budowy stawu można korygować poprzez rehabilitację, leczenie operacyjne i używanie ortez czy wkładek

Zwyrodnienie stawów: leczenie

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów przebiega wielotorowo i zależy w dużej mierze od stopnia zaawansowania choroby.

Leczenie niefarmakologiczne zwyrodnienia stawów

Leczenie niefarmakologiczne odgrywa bardzo istotną rolę w leczeniu choroby zwyrodnieniowej stawów. Nie tylko spowalnia degradację chrząstki stawowej, ale również pozwala w znacznym stopniu zmniejszyć objawy choroby i liczbę zażywanych leków.

Zaliczane są do niego:

• utrzymanie prawidłowej masy ciała - każdy dodatkowy kilogram zwiększa ryzyko wystąpienia choroby, a potem jej późniejszego szybszego i cięższego przebiegu
• fizjoterapia - dobrze dobrane przez fizjoterapeutę ćwiczenia pozwalają zachować sprawność i zmniejszają dolegliwości bólowe
• termoterapia
• krioterapia: zarówno zabiegi fizykoterapeutyczne jak i zwykłe, robione w domu okłady z lodu zmniejszają ból i objawy zapalenia,
• ciepłolecznictwo: ciepłe okłady również zmniejszają ból i rozluźniają mięśnie
• odciążanie stawu - wkładki ortopedyczne, ortezy, laski czy chodziki stabilizują staw
• unieruchomienie - w okresach znacznego zaostrzenia choroby z objawami zapalenia stawu, nie należy jednak przedłużać unieruchomienia ze względu na niebezpieczeństwo zaniku mięśni
• "ułatwiacze" - rozwiązania architektoniczne i urządzenia pozwalające odciążyć stawy w codziennym życiu

Dużą rolę odgrywa także edukacja i wsparcie - zarówno ze strony lekarza, jak organizacji pacjenckich i osób najbliższych.

Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne ma przede wszystkim na celu walkę z bólem. Lekiem doustnym pierwszego wyboru, gdy ból jest łagodny lub umiarkowany, jest paracetamol, który mimo, że działa słabiej od NLPZ, to jest bezpieczniejszy.

Jeśli stosowanie paracetamolu nie przynosi pożądanych efektów lub chory jest w okresie zaostrzenia choroby, podaje się niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. diklofenak, ibuprofen, ketoprofen, naproksen, nimesulid).

Ponieważ mają sporo działań niepożądanych, należy zawsze przestrzegać zalecanych dawek i zawsze stosować tylko jeden lek z tej grupy. W zaostrzeniach choroby może okazać się konieczne podanie opioidów.

Niektóre osoby z różnych powodów nie mogą przyjmować dużych dawek tabletek przeciwbólowych czy przeciwzapalnych. Z tego powodu poleca się im miejscowe preparaty o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym w postaci sprayu czy żelu.

Niekiedy skuteczne mogą okazać się preparaty zawierające glukozaminę i chondroitynę - nie ma dowodów na to, że leczą czy choćby hamują postęp choroby, ale czasami zmniejszają dolegliwości bólowe.

Jeśli ból jest bardzo dokuczliwy, lekarz może zaproponować punkcję stawu, często z jednoczesnym podaniem leku - sterydu lub kwasu hialuronowego (wiskosuplementacja), a od niedawna również komórek macierzystych - do wnętrza stawu. Zwykle po takim zabiegu objawy ustępują na dłuższy czas.

Chirurgiczne metody leczenia zwyrodnienia stawów

Chrząstka wprawdzie się nie regeneruje, ale współczesna chirurgia przywraca prawidłową anatomię stawu, wykorzystując fenomenalne zdolności naprawcze naszego organizmu. Operacyjne leczenie zwyrodnienia stawów zwykle dotyczy stawów kolanowych i biodrowych.

• Większość zabiegów wykonuje się metodą laparoskopową (artroskopia), która w małoinwazyjny sposób pozwala usunąć uszkodzone lub narosłe elementy chrząstki. Pobudza się tkankę do rozrostu metodą punktowych mikrozłamań kości pozbawionej chrząstki. Tam, gdzie wypływa krew, powstaje skrzeplina, która z czasem przekształca się w chrząstkę włóknistą. Ma ona gorsze właściwości niż chrząstka szklista, ale może ją od biedy zastąpić.
• Mozaikoplastyka - zamienia się miejscami dwa fragmenty kości z chrząstką: chory i zdrowy, wycięty z mniej ważnego strategicznie miejsca tego samego stawu; tam, gdzie był ubytek, powstaje chrząstka włóknista, a po kilku miesiącach odbudowuje się prawidłowa powierzchnia chrzęstna.
• Wielkie nadzieje wiąże się z przeszczepami. Ze zdrowego stawu (np. łokcia, gdy leczymy kolano) pobiera się komórki chrząstki i namnaża je w laboratorium. Następnie w miejscu ubytku wszywa się łatę z okostnej wyciętej z piszczeli. Pod łatę wstrzykuje się komórki chrzęstne (chondrocyty), które z czasem stają się prawidłową chrząstką.
• Wszczepia się też całą chrząstkę wyhodowaną poza organizmem z chondrocytów rozmnażanych na specjalnym biologicznym stelażu. Uzyskany w ten sposób materiał lekarz dopasowuje do rozmiaru i kształtu uszkodzenia.
• Gdy chrząstka jest całkiem zniszczona, wstawia się metalowe protezy stawów, a polietylen, ceramika lub metal zastępują chrząstkę.

Czytaj też:

• Stawy - jak zatrzymać degradację stawów?
• Stawy: co robić, by były zawsze sprawne
• Reumatyzm - objawy i leczenie
• Dieta dla stawów pomoże na stany zapalne i bóle stawów
• Dieta na reumatoidalne zapalenie stawów (RZS)
• Bóle mięśni i stawów (mięśniowo-stawowe) - przyczyny

Agnieszka Paculanka

Konsultacja: Krzysztof Kwiatkowski