Wazodylatacja i wazodylatory

Wazodylatacja to zjawisko kluczowe w zachowaniu równowagi organizmu, polega ono na rozszerzeniu światła naczyń krwionośnych, szczególnie tętnic. Zachodzi przy udziale różnych substancji – części produkowanych przez sam organizm, a części pochodzenia zewnętrznego. Wazodylatory zaś mają za zadanie rozszerzanie naczyń krwionośnych.

Wazodylatacja to zjawisko rozszerzania światła naczyń krwionośnych, jego efektem jest spadek ciśnienia tętniczego, ponieważ przy stałej objętości krwi krążącej powiększa się objętość układu krążenia - zbiornika, w którym krew się znajduje. Za efekt ten odpowiadają mięśnie gładkie znajdujące się w ścianie naczyń krwionośnych - głównie tętnic.

Rola wazodylatacji

Zmiana średnicy naczynia, a co za tym idzie objętości przepływającej krwi ma bardzo duże znaczenie dla naszego organizmu. Proces ten może zachodzić ogólnoustrojowo lub miejscowo - regulując dopływ krwi do konkretnego narządu, czy tkanki.

Rozkurcz naczyń krwionośnych następuje, gdy wzrasta zapotrzebowanie na tlen i substancje odżywcze w danym obszarze organizmu. Dzięki temu jest on zaopatrywany przez większy strumień krwi. Wazodylatacja odpowiada między innymi za:

• regulację ciśnienia krwi
• regulację temperatury organizmu (rozszerzania naczyń w skórze powoduje oddawanie ciepła)
• regulację przepływu krwi przez narządy - np. rozszerzenie naczyń zaopatrujących mięśnie po wysiłku, czy jelit po posiłku

Wazodylatory - kiedy stosować?

Wazodylatory to substancje, które powodują rozszerzenie naczyń krwionośnych: zarówno żylnych, jak i tętniczych. Działanie takie wykazuje szereg związków, produkowanych przez organizm człowieka, ale i uzyskiwanych laboratoryjnie. Mają one różną siłę i mechanizmy działania. Część z nich pełni zupełnie inną rolę niż rozszerzanie naczyń, a ten efekt w takich przypadkach jest niezbyt silny (np. papaweryna).

Co więcej zdarza się, że jedna substancja rozszerza jedne naczynia, a kurczy inne (np. adrenalina i noradrenalina) lub efekt działania zależy od dawki - niewielkie rozszerzają, a duże kurczą (np. dopamina).

Wykorzystanie wazodylatorów w medycynie to terapia chorób przewlekłych, między innymi leczenie:

• nadciśnienia tętniczego
• chorób tętnic obwodowych
• choroby niedokrwiennej serca – tak zwanej dławicy piersiowej

Stosuje się je także w stanach ostrych:

• niewydolności serca
• obrzęku płuc
• zawale serca
• przełomie nadciśnieniowym
• rzucawce ciężarnych

Wazodylatory - rodzaje

Oczywiście dobór wazodylatorów - ich siły i dynamiki działania jest różny w zależności od stanu pacjenta. Najsilniejsze to:

• nitroprusydek sodu
• nitrogliceryna
• nikarnidypina
• enalaprylat
• fenoldopam
• urapidyl
• labetalol

Słabiej działające stosowane w leczeniu schorzeń kardiologicznych (przede wszystkim nadciśnienia) to między innymi:

• blokery kanałów wapniowych (np. amlodypina)
• inhibitory konwertazy angiotensyny (np. ramipril)
• blokery receptora angiotensyny (np. losartan)
• leki blokujące receptory adrenergiczne - tak zwane nowe beta-blokery (nebiwolol i karwedilol), klonidyna
• niektóre leki moczopędne

Nitroglicerynę stosuje się także w formie aerozolu w chorobie niedokrwienne serca, ponieważ rozszerza ona tętnice wieńcowe. Przykłady substancji wazodylatacyjnych, których zastosowanie praktyczne jest inne niż rozszerzenie naczyń to: adenozyna i papaweryna.

Wazodylatory produkowane przez organizm

Produkowane przez organizm substancje rozszerzające naczynia, których nie używa się na szeroką skalę w medycynie to między innymi:

• bradykinina
• inozyna
• czynnik aktywujący płytki
• prostacyklina i prostaglandyny
• neurotensyna
• histamina
• tlenek azotu

Szczególnym wazodylatorem jest ostatni z wymienionych, ponieważ ma on bardzo różnorodne działania, jak np. wpływ na pamięć, pracę przewodu pokarmowego, czy płytek krwi. Samego tlenku azotu nie stosuje się w medycynie, ale szeroko wykorzystuje się jego prekursory - substancje, które po wchłonięciu do organizmu przekształcają się w NO.

Warto także wspomnieć o histaminie - jest ona stale produkowana przez organizm w niewielkich ilościach i w takim wypadku zupełnie niegroźna. Jednak u osób z reakcjami uczuleniowymi – dochodzi do jej dużej nadprodukcji w odpowiedzi na antygen, co jest jednym z głównych czynników odpowiadających za wstrząs anafilaktyczny.

Poza wymienionymi substancjami napięcie mięśni gładkich naczyń regulowane jest także przez inne czynniki:

1. autonomiczny układ nerwowy - działa on niezależnie od naszej woli i reguluje gospodarkę wewnętrzną organizmu. Część przywspółczulna odpowiada za wazodylatację
2. baroreceptory - zlokalizowane w tętnicy szyjnej, na zasadzie odruchu powodują rozszerzenia naczyń przy zbyt dużym ciśnieniu krwi

Wazodylatacja to rozszerzanie naczyń krwionośnych kluczowe dla zachowania równowagi organizmu i zapewnienia prawidłowej dystrybucji krwi. Jej przeciwieństwem jest wazokonstrykcja, czyli zwężanie światła naczynia.

Poza licznymi substancjami, za wazodylatację odpowiadają baroreceptory i układ nerwowy. Część wazodylatorów udało się wykorzystać w medycynie, stąd wiele leków stosowanych w kardiologii opera swoje działanie na tym właśnie mechanizmie.

Czytaj też: Wazokonstrykcja - skurcz naczyń krwionośnych

O autorze

Lek. Maciej Grymuza

Absolwent Wydziału Lekarskiego na Uniwersytecie Medycznym im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu. Ukończył studia z wynikiem ponad dobrym. Aktualnie jest lekarzem w trakcie specjalizacji z kardiologii oraz student studiów doktoranckich. Interesuje się szczególnie kardiologią inwazyjną oraz urządzeniami wszczepialnymi (stymulatorami).

Czytaj więcej artykułów tego autora

lek. Maciej Grymuza