Nietolerancja glutenu - objawy, badania, dieta

Nietolerancja glutenu może dawać objawy skórne, takie jak wysypka. Jednak zarówno u dzieci, jak i u dorosłych objaw ten może występować w przebiegu wielu chorób. Dlatego przy podejrzeniu nietolerancji glutenu należy wykonać badania, które ostatecznie potwierdzą diagnozę. Wówczas konieczna jest odpowiednia dieta - to jedyna forma leczenia nietolerancji glutenu. Jakie są objawy nietolerancji glutenu? Jakie testy należy wykonać? Co można jeść przy nietolerancji glutenu? Czy nietolerancja glutenu i celiakia jest tym samym?

Spis treści

1. Nietolerancja glutenu - celiakia i nie tylko
2. Nietolerancja glutenu - objawy
3. Nietolerancja glutenu - badania
4. Nietolerancja glutenu - dieta

Nietolerancja glutenu to coraz powszechniejszy problem. Szacuje się, że nawet 10% populacji może nie tolerować glutenu - białka znajdującego się w zbożach, takich jak pszenica, żyto i jęczmień (w rzeczywistości gluten jest mieszaniną różnych białek, głównie gliadyny i gluteiny, a za objawy nietolerancji glutenu odpowiada przede wszystkim gliadyna).

W ostatnim czasie nagromadziło się wiele mitów dotyczących glutenu i jego szkodliwości na zdrowie. Konsekwencją tego jest moda na eliminację glutenu z diety bez wcześniejszej diagnostyki i wskazań medycznych.

Do tej pory opisano trzy jednostki chorobowe związane z nietolerancją glutenu:

• celiakię
• alergię na pszenicę
• nieceliakalną nadwrażliwość na gluten

Nietolerancja glutenu - celiakia i nie tylko

1. Celiakia

Celiakia (inaczej choroba trzewna) jest chorobą wynikającą z autoagresji układu odpornościowego indukowaną przez gluten.

Osoby z celiakią są również nosicielami specyficznych zmian genetycznych (polimorfizmów genów kodujących białka układu zgodności tkankowej HLA-DQ2 i HLA-DQ8), które predysponują ich układ odpornościowy do rozpoznawania glutenu jako coś obcego.

W następstwie dochodzi do aktywacji limfocytów T, limfocytów B (które wytwarzają przeciwciała) i powstawania przewlekłego stanu zapalnego. Konsekwencja są charakterystyczne dla chorych na celiakię zmiany histopatologiczne w obrębie błony śluzowej jelita.

Przeciwciała IgG i IgA są wytwarzane przeciwko białkom glutenu (konkretnie gliadynie) oraz przeciwko własnym tkankom (enzymowi transglutaminazie tkankowej). Ich oznaczanie we krwi stanowi kluczowy element diagnostyki laboratoryjnej celiakii.

Celiakia występuje u 1 na 3345 osób, jednak biorąc pod uwagę, że choroba może występować w postaci utajonej, nie dającej żadnych objawów, szacuje się, że taka sytuacja może mieć miejsce nawet u 1 na 100-300 osób.

Należy też podkreślić, że błędne jest przekonanie, że jeśli choroba nie ujawni się w dzieciństwie to w wieku dorosłym już nam nie grozi. Obecnie na całym świecie notuje się wzrost zachorowania na celiakie właśnie w grupie dorosłych.

2. Alergia na pszenicę

Alergia na pszenicę, podobnie jak celiakia, jest reakcją zachodzącą z udziałem układu odpornościowego. Jednak w przypadku alergii na pszenicę dochodzi do wytwarzania przeciwciał charakterystycznych dla chorób alergicznych, czyli IgE.

Alergia na białka pszenicy, w tym gluten, występuje u 2-9% dzieci i u 0,5-3% dorosłych. To co odróżnia alergie na białka pszenicy od pozostałych nietolerancji glutenu to, to że objawy pojawiają się sekundy, minuty po kontakcie z glutenem.

3. Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NNG)

Nieceliakalna nadwrażliwość na gluten (NCGS, ang. non-celiac gluten sensitivity) jest stosunkowo niedawno opisaną choroba związaną z nietolerancją glutenu.

Objawy NCGS są podobne do objawów celiakii, ale występują szybciej bo godziny-dni po spożyciu glutenu. W przeciwieństwie do celiakii nie stwierdza się również uszkodzeń błony śluzowej w biopsji jelita.

Polecamy

Autor: Time S.A

Indywidualnie dobrana dieta pozwoli Ci z łatwością wyeliminować gluten z menu, a przy tym jeść zdrowo, smacznie i bez wyrzeczeń. Skorzystaj z JeszCoLubisz, innowacyjnego systemu dietetycznego online od Poradnika Zdrowie i zadbaj o swoje zdrowie i dobre samopoczucie. Ciesz się świetnie dobranym menu i stałym wsparciem dietetyka już dziś!

Dowiedz się więcej

Nietolerancja glutenu - objawy

Objawy nietolerancji glutenu mogą różnic się w zależności od rodzaju jednostki chorobowej. W przypadku alergii na pszenicę objawy pojawiają się bardzo szybko (sekundy, minuty po spożyciu pszenicy) i obejmują:

• układ pokarmowy (biegunki, wzdęcia, wymioty)
• układ oddechowy (obrzęk dróg oddechowych, duszności)
• skórę (pokrzywka, atopowe zapalenie skóry, swędzenie)
• w rzadkich przypadkach alergia może prowadzić do wstrząsu anafilaktycznego, który może zagrażać życiu

Objawy celiakii i NCGS są bardzo podobne i obejmują:

• bóle brzucha
• wzdęcia
• biegunki

Warto też podkreślić, że u osób z NCGS objawy pojawiają się godziny-dni po kontakcie z glutenem. Natomiast w celiakii okres ten jest znaczne dłuższy i wynosi tygodnie, a nawet lata od momentu spożycia glutenu.

• nudności i wymioty
• niedobory witamin i minerałów z powodu zaburzeń wchłaniania (częstsze w celiakii)
• anemię
• utratę masy ciała lub zahamowanie wzrostu u dzieci
• bóle głowy
• depresję
• przewlekle zmęczenie
• osłabienie mięśniowe
• zaburzenia równowagi i koordynacji (tzw. ataksja glutenowa)
• zaburzenia płodności
• osteoporozę
• zapalenie stawów
• problemy skórne (skórna postać celiakii jest nazywana opryszczkowatym zapaleniem skóry lub chorobą Duhringa)
• bezsenność

Nietolerancja glutenu - badania

Diagnostyka chorób glutenozależnych nie jest prosta z uwagi na wielonarządową manifestację choroby oraz złożone patomechanizmy.

Najrzadziej występuje alergia na pszenicę, jednak diagnostyka tej choroby jest dosyć prosta z uwagi na szybkość wystąpienia objawów po kontakcie z glutenem lub innymi białkami pszenicy.

W diagnostyce laboratoryjnej alergii wykorzystuje się oznaczanie specyficznych pokarmowo IgE we krwi (sIgE), testy skórne punktowe (ang. prick tests) oraz płatkowe (ang. patch tests).

Choć nie istnieje pojedyncze badanie, które jednoznacznie potwierdza lub wyklucza celiakię, w jej diagnostyce stosuje się:

• badania genetyczne, gdzie badane są geny kodujące białka układu zgodności tkankowej HLA-DQ2 i DQ8 pod kątem wariantów predysponujących do celiakii. Ich obecność stwierdza się u 98-99% chorych, jednak trzeba mieć na uwadze, że 30-40% zdrowych osób również posiada ryzykowne warianty HLA-DQ2 i DQ8, a mimo to choroba nie musi sie u nich nigdy rozwinąć, ponieważ w rozwoju celiakii duże znaczenie mają czynniki środowiskowe. Badania genetyczne mogą ewentualnie wykluczyć celiakię
• badania serologiczne - obecnie rekomendowanym badaniem przez ESPGHAN (ang. European Society for Paediatric Gastroenterology, Hepatology and Nutrition) jest oznaczanie stężenia przeciwciał IgG i IgA przeciwko transglutaminazie 2 (anty-tTG2) z jednoczesnym pomiarem całkowitego IgA w surowicy, w celu wykluczenia jego niedoborów. Badanie przeciwciał anty-tTG2 ma wysoką czułość i specyficzność, dlatego to badanie powinno być stosowane jako badanie skriningowe
• badania histopatologiczne - polega na ocenie wycinka jelita pod kątem zmian histologicznych według skali Marsha. Zmiany typu 2 lub 3 potwierdzają celiakię. Badania te ciągle pozostają “złotym standardem” diagnostycznym, pozwalającym na potwierdzenie celiakii

Należy mieć na uwadze, że wytwarzanie przeciwciał w celiakii jest zależne od spożycia glutenu, dlatego jeśli ktoś jest na diecie bezglutenowej, to wyniki badań serologicznych mogą być fałszywie ujemne.

Podobne wyniki można uzyskać u osób przyjmujących leki obniżające odporność. Celiakia powinna być również różnicowana z innymi chorobami układu pokarmowego, takimi jak zespół jelita nadwrażliwego (IBS) czy choroby zapalne jelit (IBD).

Najwięcej problemów diagnostycznych przysparza rozpoznanie NCGS, ponieważ obecnie brak specyficznych markerów diagnostycznych dla tej choroby. Dlatego diagnostyka NCGS polega przede wszystkim na wykluczeniu celiakii i alergii na pszenicę.

Po wykluczeniu tych chorób u pacjenta stosuje się testy prowokacji. Po eliminacji glutenu na co najmniej 6 tygodni, monitoruje się objawy pacjenta i jeśli pacjent nie odpowiada na dietę bezglutenową, NCGS zostaje wykluczona.

Nietolerancja glutenu - dieta

W przypadku stwierdzenia jakiejkolwiek nietolerancji glutenu, jedyną metodą „leczenia” jest jego eliminacja z diety. Gluten występuje w pszenicy, życie i jęczmieniu oraz wszystkich odmianach tych zbóż.

Zbożem kontrowersyjnym jeśli chodzi o postać glutenu, który może wywoływać objawy u osób z nietolerancją glutenu, jest owies. Dlatego najlepiej jest spożywać tzw. owies certyfikowany.

Gluten może znajdować się w wielu produktach niezbożowych. Jest on dodawany do żywności, takiej jak wędliny, konserwy mięsne i rybne, jogurty, serki topione czy śmietana.

• MĄKA BEZGLUTENOWA - rodzaje mąki bez glutenu [LISTA]
• Pyszne kasze bez glutenu

Aby mieć pewność, że dany produkt nie zawiera glutenu, należy szukać produktów ze znakiem tzw. przekreślonego kłosa. Trzeba jednak pamiętać, ze zwykle gotowe produkty bezglutenowe są wysoce przetworzone, zawierają niezdrowy tłuszcz palmowy, konserwanty i spulchniacze oraz niewiele błonnika pokarmowego.

Istnieje spora grupa zbóż „naturalnie” bezglutenowych, które są bogate w składniki odżywcze i błonnik. Należą do nich m. in.:

• ryż
• gryka
• amarantus
• komosa ryżowa
• proso (kasza jaglana)

Jeśli została u ciebie zdiagnozowana którakolwiek choroba glutenozależna, najlepiej skontaktować się z wykwalifikowanym doradcą żywieniowym, który pomoże skomponować zdrową i zbilansowaną dietę bezglutenową.

Zobacz galerię 5 zdjęć

Piśmiennictwo:

1. Karabin K. Diagnostyka chorób glutenozależnych „Współczesna dietetyka” 16/20182. Choroby wewnętrzne, pod red. Szczeklik A., Medycyna Praktyczna Kraków 2005.3. Leonard M. M. et al. Celiac Disease and Nonceliac Gluten Sensitivity: A Review. “JAMA” 2017, 15, 318(7), 647-656.4. Husby S i wsp. European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition guidelines for the diagnosis of coeliac disease. “J Pediatr Gastroenterol Nutr.” 2012, 54(1), 136-60.5. Elli L. Diagnosis of gluten related disorders: Celiac disease, wheat allergy and non-celiac gluten sensitivity. “World J Gastroenterol.” 2015, 21, 21(23), 71106. Igbinedion S.O. i wsp. Non-celiac gluten sensitivity: All wheat attack is not celiac. “World J Gastroenterol.” 2017, 28, 23(40), 7201-7210.

O autorze

dr n. med. Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny, Cambridge Diagnostics Polska

Z wykształcenia biolog ze specjalizacją mikrobiologia i diagnosta laboratoryjny z ponad 10-letnim stażem w pracy laboratoryjnej. Absolwentka Studium Medycyny Molekularnej oraz członek Polskiego Towarzystwa Genetyki Człowieka.Kierownik grantów naukowych realizowanych w Pracowni Diagnostyki Molekularnej przy Klinice Hematologii, Onkologii i Chorób Wewnętrznych WUM. Tytuł doktora nauk medycznych w zakresie biologii medycznej obroniła na I Wydziale Lekarskim WUM. Autorka wielu prac naukowych i popularnonaukowych z zakresu diagnostyki laboratoryjnej, biologii molekularnej i żywienia. Na co dzień jako specjalista w zakresie diagnostyki laboratoryjnej prowadzi dział merytoryczny w Cambridge Diagnostics Polska oraz współpracuje z zespołem dietetyków w Poradni Dietetycznej CD. Ze specjalistami dzieli się praktyczną wiedzą dotyczącą diagnostyki i dietoterapii chorób na konferencjach, szkoleniach oraz na łamach czasopism i portali internetowych. Szczególnie zainteresowana wpływem współczesnego stylu życia na procesy molekularne w organizmie.

dr n. med. Karolina Karabin, biolog molekularny, diagnosta laboratoryjny, konsultant ds. żywienia i stylu życia