Cyjanek - legalna trucizna. Zatrucie cyjankiem: objawy, odtrutka

Zatrucie cyjankiem większości z nas kojarzy się z filmami szpiegowskich lub kryminałami Agaty Christie. Niestety, ta śmiertelna trucizna jest stale obecna w naszym życiu, a co najbardziej ciekawe, w Polsce można cyjanek kupić nawet przez Internet. Jakie są objawy zatrucia cyjankiem? czy istnieje odtrutka? Czy pierwsza pomoc jest skuteczna? Jak przebiega leczenie zatrucia cyjankiem?

Spis treści

1. Zatrucie cyjankiem: przyczyny
2. Cyjanek: legalna trucizna
3. Cyjanek potasu: mechanizm działania
4. Zatrucie cyjankiem: jaka substancja, taka reakcja
5. Zatrucie cyjankiem: przebieg
6. Zatrucie cyjankiem: objawy
7. Kiedy podejrzewać zatrucie cyjankiem
8. Zatrucie cyjankiem: jak to się leczy?
9. Zatrucie cyjankiem: zanim nadejdzie pomoc

Zatrucie cyjankiem zdarza się rzadko, ale przebiegają gwałtownie i bardzo często kończy się śmiercią. Ofiary takich zatruć zazwyczaj umierają na miejscu zdarzenia bez uzyskania jakiejkolwiek pomocy medycznej.

Dawka śmiertelna cyjanku wynosi 150-500 mg.

Zatrucie cyjankami to wyjątkowo groźne zdarzenie, w którym o losie poszkodowanego decyduje szybkie podanie odtrutki. Niestety, nie zawsze jest to możliwe. Stąd bardzo wysoka śmiertelność, którą szacuje się na od 11 do 95%.

Zatrucie cyjankiem: przyczyny

Najczęstszą przyczyną zatruć jest cyjanowodór, który odpowiada za większość śmiertelnych zatruć w trakcie pożarów, ale nieczęsto się o tym mówi.

Zazwyczaj słyszymy, że przyczyną zgonów ofiar pożarów było zatrucie tlenkiem węgla. Specjaliści uważają jednak, że obie te substancje równie skutecznie odbierają życie ofiarom.

Cyjanowodór powstaje w wyniku pyrolizy (to proces degradacji zachodzący pod wpływem wysokiej temperatury i przebiegający bez udziału tlenu) wełny, bawełny, jedwabiu, nylonu, poliuretanów, gumy, styropianu, papieru oraz innych produktów zawierających węgiel i azot. A więc materiałów, których nie brakuje w każdym domu czy przedsiębiorstwie.

Największe stężenia cyjanowodoru powstają, gdy pożar obejmuje małe i zamknięte pomieszczeniach. Prędkość wydzielania się gazu zależy od wysokości temperatury i przepływu tlenu.

Cyjanki są powszechnie stosowane w przemyśle. Wykorzystuje się je do wytwarzania nylonu, polichlorku winylu, pianki poliuretanowej, poliestru, pianki neoprenowej, gumy i innych syntetyków.

Są stosowane w galwanoplastyce, do czyszczenia i hartowania metali, w przemyśle farmaceutycznym i fotograficznym.

Cyjanek: legalna trucizna

W ostatnich latach wielu ekspertów zwraca uwagę na to, że cyjanek może być wykorzystywany przez terrorystów, ponieważ ma on ogromny potencjał zabójczy, a jego użycie nie wymaga specjalistycznej wiedzy. A co najgorsze, w Polsce cyjanek można legalnie kupić.

Ustawa z 1967 roku zezwalała na posiadanie cyjanku tylko osobom posiadającym specjalne zezwolenia.

W 2002 r. zakazano sprzedaży cyjanku osobom prywatnym.

Regulację tę zakwestionowała w 2010 r. Komisja Europejska.

Stało się tak, ponieważ przepisy wspólnotowe nie ograniczają sprzedaży tej substancji.

Cyjanek potasu: mechanizm działania

Podstawowe działanie cyjanków polega na łączeniu się ich z trójwartościowym żelazem oksydazy cytochromowej, która jest kluczowym enzymem łańcucha oddechowego.

Połączenie to skutkuje blokowaniem oddychania wewnątrzkomórkowego i wzrostem syntezy kwasu mlekowego.

W efekcie dochodzi do silnego niedotlenienia komórek i ich obumierania.

Cyjanki hamują także aktywność innych enzymów, np.:

• dekarboksylazy glutaminianowej
• dehydrogenzay bursztynianowej
• katalazy
• peroksydazy
• oksydazy ksantynowej
• anhydrazy weglanowej

powodując dodatkowe zaburzenia metabolizmu komórek.

Pocieszające jest to, że połączenie jonów cyjankowych z oksydazą cytochromową jest odwracalne.

Dlatego właśnie dla przyszłości poszkodowanych ogromne znaczenie ma czas. Im szybciej rozpocznie się leczenie, czyli podanie odtrutki, tym większe są szanse na wyjście poszkodowanego nawet z ciężkiego zatrucia.

Zatrucie cyjankiem: jaka substancja, taka reakcja

Przebieg zatrucia jonami cyjankowymi zależny jest od budowy związku macierzystego, z którego są uwalniane.

Cyjanowodór jest lotną cieczą, o charakterystycznym zapachu gorzkich migdałów. Objawy zatrucia cyjanowodorem pojawiają się niemal natychmiast po narażeniu na kontakt z tą substancją.

Sole dobrze rozpuszczalne w wodzie (cyjanek sodu, cyjanek potasu, cyjanek wapnia, cyjanek amonu) powodują bardzo szybkie wystąpienie objawów, nawet po przyjęciu małych dawek.

Do zatrucia solami trudno rozpuszczalnymi w wodzie (cyjankiem i oksycyjankiem rtęci, cyjankiem miedzi, cyjankiem srebra, cyjankiem kobaltu i cyjankiem złota) dochodzi po spożyciu wysokich dawek substancji.

Stosowane jako rozpuszczalniki nitryle (np. acetonitryl) działają z kilkugodzinnym opóźnieniem, ponieważ jony cyjankowe uwalniane są z nich dopiero w wyniku metabolizmu wątrobowego.

Najbardziej wrażliwe na toksyczne działanie cyjanków są tkanki o najszybszym metabolizmie tlenowym, czyli mózg i serce, ale niedotlenienie powoduje zaburzenie funkcjonowania wszystkich komórek organizmu.

Zatrucie cyjankiem: przebieg

Przebieg zatrucia może być lekki, ciężki lub piorunujący, co zależy od stopnia narażenia na kontakt z toksycznym związkiem.

Przy lekkim zatruciu pojawia się oszołomienie, zawroty głowy, splątanie, niewielka duszność.

Gdy zatrucie jest ciężkie bardzo szybko pojawia się ból i gwałtowne zawroty głowy, splątanie, utrata przytomności z zaburzeniami oddechu i drgawkami.

Piorunujące zatrucie cyjankiem prowadzi do nagłej utraty przytomności, wystąpienia drgawek. Śmierć następuje w ciągu kilku minut.

Warto zapamiętać, że przy zatruciu cyjankami, skóra poszkodowanego nie sinieje, pomimo niewydolności krążeniowo-oddechowej.

Dzieje się tak, ponieważ z powodu zahamowania metabolizmu tlenowego komórek, krew zostaje wysycona tlenem pochodzącym z krwi żylnej.

Zatrucie cyjankiem: objawy

Cyjankiem można się zatruć połykając tę substancję, wdychając toksyczne opary lub poprzez kontakt ze skórą.

Reakcje na zatrucie, a także objawy zależą nie tylko od przyjętej dawki, ale także od pH żołądka oraz indywidualnej wrażliwości.

Przy wziewnym zatruciu pojawia się:

• ból głowy
• szum w uszach
• duszność z uczuciem ściskania w klatce piersiowej
• wymioty
• przyśpieszenie i osłabienie tętna
• obniżenie ciśnienia krwi
• śpiączka

Do mniej specyficznych objawów należą:

• podrażnienie błon śluzowych
• uczucie drapania w gardle
• pieczenie języka
• zapalenie spojówek
• stany pobudzenia
• arytmia serca
• rozszerzenie źrenic

W późniejszym okresie występuje duszność oraz lęk przed uduszeniem się, szybkość oddechów znacznie wzrasta, dochodzi do zaburzenia świadomości oraz utraty przytomności. Zauważyć można również drgawki toniczno-kloniczne. Skóra ma szare zabarwienie.

Kiedy podejrzewać zatrucie cyjankiem

Niestety, takich sytuacji może być bardzo wiele. Powinniśmy zawsze mieć na uwadze, że powodem złego samopoczucia, dziwnego zachowania lub nagłej utraty przytomności może być zatrucie cyjankiem. Zazwyczaj do zatrucia dochodzi, gdy:

• do pożaru doszło w zamkniętym pomieszczeniu
• paliła się pianka poliuretanowa, bawełna, jedwab, wełna, styropian lub inne tworzywa sztuczne
• stwierdzono obecność sadzy w przedsionku nosa lub jamie ustnej poszkodowanego
• wystąpiły zaburzenia świadomości (niepokój, pobudzenie, spowolnienie, splątanie, śpiączka)
• wystąpiły objawy neurologiczne np. drgawki
• stwierdzono hipotonię
• utrzymuje się różowe zabarwienie skóry (nawet u chorych niewydolnych krążeniowo i oddechowo)

O zatruciu cyjankiem należy pomyśleć także wtedy, gdy:

• pracownik laboratorium lub zakładu przemysłowego, w którym wykorzystuje się lub produkuje związki cyjanowe nagle stracił przytomność
  
  
• doszło do wypadku podczas transportu cyjanowodoru lub innych związków cyjanowych
  
  
• ktoś wypił płyn do usuwania lakieru z paznokci (acetonitryl) - tu uwaga na małe dzieci i pozostawianie zmywacza do paznokci w łatwo dostępnych miejscach
  
  
• glikozydy cyjanogenne znajdują się w miąższu pestek owoców (pestki moreli - przez niektórych uważane za lek na raka, brzoskwini, śliwy, wiśni i czereśni, jabłek, owoce czarnego bzu), jest wiele osób, które mają w zwyczaju zjadanie miąższu - przy dużej ilości spożytych pestek mogą pojawić się kłopoty ze zdrowiem; poza tym cyjanek zawierają także gorzkie migdały
  
  
• pacjent jest leczony wysokimi dawkami nitroprusydku sodu
  
  
• przy próbach samobójczych przebiegających ze śpiączką, drgawkami i kwasicą mleczanową

Zatrucie cyjankiem: jak to się leczy?

Osobę, u której podejrzewa się zatrucie cyjankami, należy jak najszybciej przenieść lub wyprowadzić z miejsca skażonego oparami, a następnie zabezpieczyć podstawowe czynności życiowe organizmu.

Osób, które straciły przytomność nie wolno reanimować metoda usta-usta, ponieważ w ten sposób sam ratownik ulegnie zatruciu.

Bezzwłocznie trzeba wezwać pogotowie ratunkowe i poinformować dyspozytora o podejrzeniu zatrucia cyjankiem.

Jeżeli do zatrucia cyjankiem doszło poprzez połknięcie trucizny, postępujemy podobnie.

Poszkodowanego przenosimy w bezpieczne miejsce, a następnie przystępujemy do udzielania pierwszej pomocy.

Jeśli chory jest przytomny podajemy mu węgiel leczniczy (nawet 10 tabletek jednorazowo), można sprowokować wymioty i podać środki przeczyszczające.

Konieczny jest także bardzo szybki kontakt z ośrodkiem zatruć, gdzie można pacjentowi podać odtrutkę.

Główną odtrutką przy zatruciach cyjankami jest hydroksykobalamina, która wypiera cyjanki z połączeń z oksydazą chromową.

Poszkodowany musi dostawać tlen. Jego strumień powinien dość szybko przepływać przez drogi oddechowe, aby wentylacja była, jak największa.

Innymi środkami pomocnymi w przypadku zatruć cyjankiem są tiosiarczan sodowy oraz związki tworzące kompleksy z toksynami, które przedostały się do organizmu.

Ogólne rokowania dla osób, które uległy zatruciom są dobre, natomiast niebezpieczne są przypadki, kiedy poszkodowani zapadają w śpiączkę.

Zatrucie cyjankiem: zanim nadejdzie pomoc

Na przyjazd zespołu ratowniczego trzeba zaczekać kilka lub kilkanaście minut (czasem niestety dłużej). Ale czekając na przyjazd ratowników można zrobić wiele dobrego dla poszkodowanego.

Jeżeli wyprowadziliśmy chorego z pożaru lub z miejsca, gdzie ulatniał się cyjanek należy zdjąć z niego ubranie i spakować je do dwóch worków na śmieci.

Skórę należy spłukać wodą lub woda z mydłem.

Trzeba też przepłukać oczy i założyć na nie suchy, jałowy opatrunek.

Poszkodowany nie powinien być aktywny, czyli nie powinien chodzić. Najlepiej aby pozostał w spokojnym i bezpiecznym miejscu.

Jeżeli dysponujemy odpowiednim sprzętem, natychmiast należy założyć maskę tlenową i ustawić aparat na szybki przepływ gazu.

Przeczytaj również:

• Zatrucie arszenikiem
• Zatrucie metalami ciężkimi
• Zatrucie ołowiem (ołowica)
• Zatrucie srebrem
• Zatrucie nikotyną
• Zatrucie alkoholem

O autorze

Anna Jarosz

Dziennikarka od ponad 40 lat zaangażowana w popularyzację edukacji zdrowotnej. Laureatka wielu konkursów dla dziennikarzy zajmujących się medycyną i zdrowiem. Otrzymała m. in. Nagrodę Zaufania „Złoty OTIS” w kategorii „Media i Zdrowie”, Wyróżnienie Św. Kamila przyznawane z okazji Światowego Dnia Chorego, dwukrotnie „Kryształowe Pióro” w ogólnopolskim konkursie dla dziennikarzy promujących zdrowie oraz wiele nagród i wyróżnień w konkursach na „Dziennikarza Medycznego Roku” organizowanego przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia.

Czytaj więcej artykułów tego autora

Anna Jarosz