Badanie psychiatryczne: jak wygląda i czy należy się go obawiać?

Badanie psychiatryczne to rozmowa koncentrująca się wokół różnych potencjalnych objawów schorzeń i zaburzeń psychiatrycznych. Odwiedzanie psychiatry wciąż jest chyba, choć nie powinno, sprawą wstydliwą i pozostaje tematem tabu. Psychiatra – podobnie jak każdy inny lekarz – ma na uwadze jedynie dobro pacjenta i to, aby właściwie postawić rozpoznanie istniejącego u chorego problemu, a następnie zaproponować mu odpowiednie dla niego leczenie. Jakie pytania padają podczas badania psychiatrycznego i dlaczego pacjenci nie powinni się tego badania obawiać?

Spis treści

1. Badanie psychiatryczne rozpoczyna się już przy wchodzeniu pacjenta do gabinetu
2. Badanie psychiatryczne: ocena orientacji
3. Badanie psychiatryczne: ocena afektu i nastroju
4. Badanie psychiatryczne: ocena zaburzeń spostrzegania
5. Badanie psychiatryczne: ocena zaburzeń myślenia
6. Badanie psychiatryczne: ocena wglądu
7. Badanie psychiatryczne: ocena czynności poznawczych
8. Badanie psychiatryczne: myśli samobójcze
9. Badanie psychiatryczne: przeszłość chorobowa
10. Badanie psychiatryczne: wpływ na psychikę mają wszystkie zdarzenia zachodzące w życiu człowieka
11. Badanie psychiatryczne: uzależnienia
12. Badanie psychiatryczne: konflikty z prawem
13. Badanie psychiatryczne: o co jeszcze pytają psychiatrzy?
14. Badanie psychiatryczne – w całościowej ocenie ma znaczenie nie tylko rozmowa z pacjentem
15. Badanie psychiatryczne jako badanie, które u różnych chorych może wyglądać zupełnie inaczej
16. Czy badania psychiatrycznego można się obawiać?

Badanie psychiatryczne nadal bywa tematem tabu, a część pacjentów po samym tylko usłyszeniu tego zwrotu doświadcza nieprzyjemnych uczuć i skojarzeń. Skąd może wynikać ta postawa? Najczęściej obawy wzbudza w ludziach to, czego po prostu nie znają. Badanie psychiatryczne tak naprawdę jest ukierunkowaną na problemy z funkcjonowaniem psychicznym rozmową. Podstawową ocenę stanu psychicznego jest w stanie przeprowadzić w zasadzie każdy lekarz, pełne badanie psychiatryczne pozostaje zaś już domeną specjalistów psychiatrii i psychiatrii dzieci i młodzieży.

Badanie psychiatryczne rozpoczyna się już przy wchodzeniu pacjenta do gabinetu

Początkiem badania psychiatrycznego jest moment, kiedy pacjent wchodzi do gabinetu lekarskiego. Już wtedy można bowiem zwrócić uwagę na różne zachowania chorego, które będą mogły przybliżyć lekarza do postawienia rozpoznania. Przykładowo, chory z depresją może przybyć do gabinetu lekarskiego ubrany w sposób wyjątkowo niedbały. Inny pacjent – np. taki będący w stanie manii – może prezentować wyjątkowo barwny i krzykliwy styl. Pierwsze skojarzenia, które pojawiają się u lekarza, są bardzo istotne – mogą one bowiem wpływać na dalszy przebieg badania psychiatrycznego.

Psychiatrzy bacznie obserwują swoich pacjentów podczas całego badania psychiatrycznego. Istotne są chociażby takie aspekty, jak np.:

• sposób, w jaki pacjent siedzi;
• wykonywanie przez pacjenta jakichś niespokojnych ruchów, np. drżenie nóg czy ciągłe manipulacje rękoma;
• kontakt wzrokowy z lekarzem;
• tempo wypowiadania się.

Badanie psychiatryczne: ocena orientacji

Podczas badania psychiatrycznego oceniane są dwa rodzaje orientacji: orientacja autopsychiczna oraz orientacja allopsychiczna. Pierwsza z nich dotyczy samego pacjenta – osoba zorientowana autopsychicznie wie, kim jest, jak się nazywa i ile ma lat. Orientacja allopsychiczna dotyczy z kolei otoczenia pacjenta – do jej oceniania konieczne jest zadanie pytań o miejsce, w którym pacjent się znajduje czy o obecną datę lub dzień tygodnia.

Badanie psychiatryczne: ocena afektu i nastroju

Afektem nazywa się aktualny stan uczuciowy prezentowany przez pacjenta (afekt można też określić jako ekspresję emocji pacjenta, którą jest w stanie ocenić lekarz). Podczas badania psychiatrycznego lekarz może stwierdzić u pacjenta afekt dostosowany, niedostosowany, labilny, sztywny lub osłabiony.

Nastrój jest z kolei pojęciem szerszym od afektu i obejmuje dłużej utrzymujące się stany emocjonalne. Nastrój może być podwyższony, obniżony lub wyrównany (eutymiczny). W celu oceny nastroju psychiatra może poprosić pacjenta chociażby o to, aby ten określił swój nastrój według jakiejś skali (np. w skali liczbowej, gdzie 0 to nastrój najgorszy z możliwych, a 10 to nastrój najlepszy, jaki tylko pacjent może sobie wyobrazić). Na ostateczną ocenę nastroju wpływa również prezentowany przez badanego obraz kliniczny. U osoby smutnej, sprawiającej wrażenie rozbitej i niezdolnej do cieszenia się, można wysnuć podejrzenie o obniżeniu nastroju. Odwrotnie u innego człowieka, który wydaje się być pełen energii i pobudzony, niemogący usiedzieć w jednym miejscu – takie zachowania mogą sugerować podwyższenie nastroju u pacjenta.

Badanie psychiatryczne: ocena zaburzeń spostrzegania

W trakcie badania psychiatrycznego w zasadzie każdemu pacjentowi zadawane jest pytanie o to, czy zdarzało mu się widzieć czy słyszeć coś nietypowego lub doświadczać doznań z jakiegokolwiek innego zmysłu, których inni ludzie nie doświadczali. U części badanych wywołuje to oburzenie, nie należy jednak zbyt szybko się denerwować – pytanie o występowanie zaburzeń spostrzegania (przede wszystkim w postaci omamów) stanowi rutynowy element badania psychiatrycznego.

Omamy mogą dotyczyć dowolnego zmysłu, dlatego też – szczególnie, jeżeli psychiatra podejrzewa, że pacjent może ich doświadczać – padać może szereg różnych pytań koncentrujących się wokół zaburzeń spostrzegania. W tym celu chory może być zapytany np. o to, czy słyszy jakieś głosy, czy odczuwał kiedykolwiek jakieś nietypowe doznania, które mogłyby pochodzić z wnętrza jego ciała.

Badanie psychiatryczne: ocena zaburzeń myślenia

Zaburzenia myślenia dzielone są na dwie grupy: zaburzenia tempa myślenia oraz zaburzenia treści myślenia. W ocenie zaburzeń tempa myślenia wykorzystywane są zarówno informacje uzyskiwane od chorego, jak i ocena sposobu, w jaki pacjent mówi. W tej grupie zaburzeń wyróżnia się m.in. przyspieszenie toku myślenia czy jego spowolnienie. Psychiatrzy często po prostu pytają pacjentów, czy odczuwają oni wolniejsze czy też szybsze napływanie myśli. Pod uwagę brane jest również to, jak szybko pacjent odpowiada na pytania – np. przy bardzo długim zastanawianiu się nad odpowiedzią można wysnuć podejrzenie występowania spowolnienia tempa myślenia u badanego.

Drugą grupą zaburzeń psychopatologicznych związanych z myśleniem są zaburzenia treści myślenia. Wśród nich wymienia się z kolei urojenia oraz obsesje. O doświadczaniu przez pacjenta urojeń psychiatra może się przekonać poprzez uważne słuchanie tego, o czym opowiada pacjent – przykładowo, chory z urojeniami prześladowczymi może być przekonany o tym, że wszyscy chcą mu zrobić krzywdę, z kolei pacjent z urojeniami oddziaływania może uparcie twierdzić, że jego zachowaniami czy procesami myślowymi kierują jakieś zewnętrzne siły. Podczas oceny urojeń lekarz musi zachowywać szczególną taktowność – aby bowiem można było mówić o tym, że pacjent doświadcza urojeń, należy stwierdzić, że chory jest bezkrytycznie przekonany o prawdziwości swoich przekonań nawet wtedy, kiedy przedstawione mu zostaną dowody o ich nieprawdziwości.

Obsesjami nazywane są z kolei natrętne myśli. Aby sprawdzić, czy występują one u pacjenta, psychiatra pyta badanego, czy pojawiały się u niego kiedykolwiek jakieś natrętne, nieprzyjemne myśli, których pacjent próbował (bezskutecznie) unikać. Z obsesjami powiązany bywa inny problem – kompulsje, czyli przymus wykonywania pewnych czynności (np. obsesyjne mycie rąk). Psychiatra pyta pacjenta w tym przypadku o to, czy pacjent doświadcza konieczności wykonywania jakichś czynności, które mogą – chociażby czasowo – łagodzić występowanie obsesji.

Badanie psychiatryczne: ocena wglądu

Wglądem określa się świadomość istnienia choroby u pacjenta. Ocena wglądu stanowi jeden z podstawowych elementów badania psychiatrycznego – u pacjenta z zachowanym wglądem najprawdopodobniej łatwiejsze będzie bowiem wdrożenie oddziaływań terapeutycznych niż u takiego chorego, który – mimo obarczenia chorobą - czuje się całkowicie zdrowy.

Badanie psychiatryczne: ocena czynności poznawczych

Podczas badania psychiatrycznego dochodzi też do oceny uwagi, pamięci i koncentracji. Najprościej jest wnioskować o stanie tych czynności poznawczych na drodze zadania pacjentowi pytania, czy odczuwa istnienie u siebie np. osłabionej uwagi czy pamięci. Pamięć można również ocenić podczas samego badania psychiatrycznego, przykładowo psychiatra może poprosić badanego o zapamiętanie kilku podanych mu słów i o ich odtworzenie w wybranym przez lekarza momencie.

Badanie psychiatryczne: myśli samobójcze

Część osób niezwiązanych z psychiatrią uważa, że pytania o myśli samobójcze czy próby pozbawienia się życia nie powinny zostać zadane – to zdecydowany błąd. Nie sprawią one, że pacjent zacznie myśleć o odebraniu sobie życia, a prędzej skłonią chorego ku myślom o tym, że ktoś postanowił naprawdę całościowo ocenić jego stan psychiczny. W badaniu psychiatrycznym istotne jest stwierdzenie zarówno aktualnie, jak i w przeszłości doświadczanych myśli czy prób samobójczych. Psychiatrzy pytają badane osoby również o dokonywanie aktów samookaleczeń.

Badanie psychiatryczne: przeszłość chorobowa

Pacjent może trafić do psychiatry zarówno po raz pierwszy, jak i może to być kolejna już jego wizyta u takiego specjalisty. W przypadku osób, które leczyły się już psychiatrycznie, duże znaczenie mają informacje dotyczące dotychczasowego przebiegu ich choroby. Lekarza interesują wszelkie wdrożone już metody leczenia, hospitalizacje (szczególnie te, do których dochodziło bez zgody pacjenta), a także długość okresów remisji.

Z psychiką bezapelacyjnie powiązane są schorzenia organiczne, dlatego podczas badania psychiatrycznego padają pytania o to, czy pacjent cierpi na jakieś choroby przewlekłe. Ma to bardzo duże znaczenie z kilku różnych względów. Po pierwsze, niektóre jednostki organiczne mogą prowadzić do zaburzeń psychicznych (przykładem może być hiperkortyzolemia, która może wywołać zaburzenia psychotyczne). Innym aspektem jest z kolei ten związany z planowaniem leczenia psychiatrycznego – występowanie u pacjenta pewnych schorzeń może bowiem wykluczać możliwość zastosowania niektórych leków (jak np. u osób z problemami kardiologicznymi, u których nie stosuje się trójcyklicznych preparatów przeciwdepresyjnych). Ważne są również informacje o stosowanych już przez chorego lekach – psychiatra wiedzący o tym, jakie preparaty zażywa jego pacjent, będzie mógł zaproponować mu takie leki psychotropowe, które nie będą wchodziły w interakcje z pozostałymi farmaceutykami.

Badanie psychiatryczne: wpływ na psychikę mają wszystkie zdarzenia zachodzące w życiu człowieka

Pełne badanie psychiatryczne to ocena bardzo kompleksowa. Związane jest to z tym, że na występowanie zaburzeń i chorób psychicznych, np. u osoby czterdziestoletniej mogą mieć wpływ zdarzenia, które zaszły w jej wczesnej młodości. To właśnie dlatego psychiatrzy pytają o przebieg procesu edukacji pacjenta, relacje z rodzicami w okresie dorastania czy o pierwsze związki. Teoretycznie istotne znaczenie mogłyby mieć nawet informacje dotyczące tego, jak przebiegała ciąża u matki pacjenta – w końcu jednym z potencjalnych czynników, który może być związany z etiologią np. schizofrenii, są infekcje doświadczane jeszcze w okresie życia wewnątrzmacicznego. Ważne są również informacje co do przebycia przez pacjenta różnych wypadków (szczególnie, jeżeli towarzyszyły im urazy głowy), a także występowanie kiedykolwiek w przeszłości zaburzeń neurologicznych, takich jak np. napady drgawkowe.

Badanie psychiatryczne: uzależnienia

Standardowym pytaniem, które pada podczas badania psychiatrycznego, jest to dotyczące substancji psychoaktywnych. Najczęściej pacjenci pytani są o stosowanie alkoholu, narkotyków i wyrobów nikotynowych, tak naprawdę powinni oni zostać również zapytani o ewentualne nadużywanie leków oraz o inne uzależnienia (nawet o takie, jak zakupoholizm czy patologiczne uprawianie hazardu).

Badanie psychiatryczne: konflikty z prawem

Psychiatrzy zainteresowani są również tym, czy pacjent wchodził kiedykolwiek w jakiś konflikt z prawem. Tego typu zdarzenia mogą świadczyć chociażby o nadmiernej impulsywności pacjenta, do łamania prawa może również dochodzić podczas doświadczania przez chorych np. epizodów maniakalnych.

Badanie psychiatryczne: o co jeszcze pytają psychiatrzy?

Pacjenci odwiedzający gabinet psychiatryczny zostaną zapewne zapytani też o to, jak śpią (w końcu w przebiegu problemów psychiatrycznych pojawiać się może zarówno bezsenność, jak i nadmierna senność), oraz o swój apetyt (tutaj pytania mają na celu wykluczenie lub potwierdzenie różnych zaburzeń odżywiania, takich jak bulimia czy anoreksja).

Badanie psychiatryczne – w całościowej ocenie ma znaczenie nie tylko rozmowa z pacjentem

Podstawowe wnioski z badania psychiatrycznego zdecydowanie wyciągane są na podstawie uzyskanych od badanego informacji. W całościowej ocenie pacjenta znaczenie mają jednak również dane przekazywane psychiatrze przez jego rodzinę. Rozmowa z najbliższymi może mieć szczególne znaczenie np. wtedy, kiedy do szpitala psychiatrycznego pacjent trafia ze wskazań nagłych w trakcie ostrego epizodu jakiegoś schorzenia psychicznego (np. w fazie znacznie nasilonej manii). W takiej sytuacji rodzina chorego może udzielić lekarzowi informacji o jego funkcjonowaniu w okresie przedchorobowym, a także przekazać specjaliście dane o dotychczasowym przebiegu leczenia czy o zażywanych przez pacjenta lekach.

Badanie psychiatryczne jako badanie, które u różnych chorych może wyglądać zupełnie inaczej

Jak widać, badanie psychiatryczne jest bardzo rozległe – jego przeprowadzenia może zajmować nawet godzinę lub dłużej. Nie wszyscy pacjenci słyszą jednak te same pytania od lekarza – to zrozumiałe, że z chorym z podejrzeniem zespołu urojeniowego psychiatra będzie rozmawiał głównie o jego nieprawidłowych przekonaniach, a z kolei z pacjentem będącym w epizodzie depresyjnym rozmowa będzie przebiegała przede wszystkim wokół zaburzeń nastroju.

Czy badania psychiatrycznego można się obawiać?

Przeprowadzane przez psychiatrów badanie przebiega po prostu jako rozmowa. Szczerość i otwartość w kontakcie z lekarzem z pewnością mogą przynieść korzyści – profesjonalny psychiatra nie ocenia chorego, bo jego zadaniem jest usystematyzowanie przekazanych mu przez pacjenta informacji i postawienie diagnozy, a później zaproponowanie mu odpowiedniego dla niego leczenia. Warto podkreślić, że znanych z kinematografii kozetek w gabinetach psychiatrycznych raczej się nie spotyka – jeśli już, to takowe stanowią raczej wyposażenie gabinetu psychologa czy psychoterapeuty. Pacjentowi odwiedzającemu psychiatrę zostanie zaproponowane prawdopodobnie wygodne krzesło, a sama rozmowa będzie przebiegała w takich warunkach, aby badany nie odczuwał jakiegokolwiek dyskomfortu.