Jak starzeje się tarczyca

Choć zapadalność na choroby tarczycy zwiększa się z wiekiem, podobieństwo objawów tych chorób do symptomów starzenia się powoduje, że są one rozpoznawane rzadziej, niż występują. Wypadanie włosów, zmęczenie lub problemy z pamięcią i koncentracją nie wydają nam się aż tak bardzo podejrzane u osoby w sędziwym wieku. A powinny!

Spis treści:

1. Starzenie się tarczycy - zmiany strukturalne tarczycy
2. Starzenie się tarczycy - poziomy TSH, T3 i T4 u osób starszych
3. Starzenie się tarczycy - niedoczynność tarczycy u osób starszych
4. Starzenie się tarczycy - nadczynność tarczycy u osób starszych
5. Starzenie się tarczycy - zmiany nowotworowe u osób starszych
6. Starzenie się tarczycy - jakie badania?
7. Starzenie się tarczycy - rozwój tarczycy

Starzenie się tarczycy nie daje często objawów, które łatwo skojarzyć z niedoczynnością tarczycy lub nadczynnością tarczycy w wieku podeszłym. Zwłaszcza, że zaburzenia hormonów tarczycy u osób starszych mogą przebiegać nietypowo pod względem klinicznym. Często występują postaci subkliniczne niedoczynności lub nadczynności tarczycy. 

Tymczasem żyjemy coraz dłużej. I choć mamy dostęp do nowoczesnych technologii i leków, musimy pogodzić się z tym, że wszystkie komórki organizmu starzeją się. Z tego powodu pogarsza się wzrok, czasem pobolewają stawy, częściej zawodzi pamięć. Starzejąca się tarczyca wysyła bardziej subtelne sygnały kliniczne, które łatwo przeoczyć, szczególnie gdy z racji starszego wieku ktoś ma inne współistniejące choroby i przyjmuje dużo leków

Starzenie się tarczycy - zmiany strukturalne tarczycy

Płaty tarczycy podzielone są na płaciki, a te z kolei na pęcherzyki zbudowane z komórek nabłonkowych. W ścianach pęcherzyków lub między nimi kryją się komórki C. Z wiekiem nabłonek pęcherzykowy ulega spłaszczeniu i zmianom wstecznym, przez to pęcherzyki tarczycowe zmniejszają się. Co ciekawe, liczba komórek C jest podobna u mężczyzn i kobiet do 30. r.ż., a w kolejnych latach wzrasta u mężczyzn, a maleje u kobiet.

Z wiekiem zmniejsza się ilość tkanki gruczołowej w tarczycy, przybywa natomiast tkanki włóknistej i elementów limfatycznych (nacieki), mogą pojawiać się guzki. Wykrywa się je w badaniu USG u 50% pacjentów po 60. r.ż. Włoscy naukowcy wykazali guzki tarczycy u blisko aż 75% kobiet w wieku 55-74 lat, zamieszkujących rejony z niedoborem jodu.

Czytaj też: Choroby tarczycy: objawy u kobiet w zależności od wieku

Starzenie się tarczycy - poziomy TSH, T3 i T4 u osób starszych

U osób w podeszłym wieku dobowa produkcja T4 w gruczole tarczowym zmniejsza się o ok. 20 µg. Natomiast T3 zmniejsza się o ok. 20 µg u mężczyzn i o ok. 10 µg u kobiet. Tylko część T3 (około 20%) uwalniana jest bezpośrednio z tarczycy, większość powstaje w wyniku konwersji T4 w wątrobie, nerkach, mózgu i mięśniach szkieletowych.

Przedłużone niedożywienie organizmu czy choroby o ciężkim przebiegu (np. zawał mięśnia serca lub infekcje) hamują konwersję obwodową T4, obniżając poziom T3. Podobny wpływ mają niektóre leki, często przyjmowane przez osoby w sędziwym wieku, np. propranolol, amiodaron, glikokortykoidy oraz jodowe środki cieniujące (kontrastowe).

Poziom tyreotropiny (TSH) w surowicy krwi ludzi starych był przedmiotem licznych badań. TSH, czyli tyreotropina to hormon wytwarzany przez przedni płat przysadki, jednak jego poziom jest wskaźnikiem tego, jak funkcjonuje tarczyca. Wydaje się, że nie ma żadnych istotnych fizjologicznych zmian stężenia TSH związanych z wiekiem, jego poziom ulega modyfikacjom, ale zwykle wynik utrzymuje się w normie, tj. w przedziale 0,4-4,3 µIU/ml. W jednym z badań wykazano, że w grupie między 18. a 24. r.ż. średnie stężenie TSH wynosi 1,47 mIU/l, a u osób po osiemdziesiątce – 1,07 mIU/l.

W wieku starszym maleje natomiast jodowychwytność. Z wiekiem tarczyca wychwytuje coraz mniej jodu (dostarczanego z jedzeniem, piciem). U osób między 80. a 90. r.ż. ta zdolność gruczołu jest ok. 40% niższa niż u trzydziestolatków. Na szczęście naturalne rezerwy hormonalne są zwykle wystarczające do utrzymania prawidłowej pracy tarczycy.

Czytaj też: Hormony tarczycy: tyroksyna, trójjodotyronina, kalcytonina

Starzenie się tarczycy - niedoczynność tarczycy u osób starszych

Częstość występowania niedoczynności gruczołu tarczowego rośnie wraz z wiekiem. Występuje około 5 razy częściej u kobiet niż u mężczyzn, stwierdza się ją u 1-6 % osób do 60. r.ż.

Główną przyczyną niedoczynności tarczycy jest przewlekłe limfocytowe zapalenie tego gruczołu, czyli choroba Hashimoto. Ma ją nawet 20-30% kobiet po 80. r.ż. (dane różnią się w poszczególnych rejonach świata, znaczenie ma spożycie jodu). Ważną przyczyną niedomagań tarczycy i niedostatku hormonów jest też leczenie związane z innymi chorobami, np.

• terapia jodem promieniotwórczym,
• radioterapia nowotworów okolicy głowy i klatki piersiowej,
• podawanie soli litu lub interferonu,
• przyjmowanie środków przeciwkaszlowych i antyseptycznych opartych na związkach jodu.

U ludzi w starszym wieku zaleca się, zwłaszcza początkowo, stosowanie mniejszych dawek hormonów tarczycy, co jest wynikiem zmniejszonego zapotrzebowania i zwiększonej wrażliwości tkanek na te hormony, jednak po 6-8 tygodniach powinno się powtórzyć badania i zweryfikować dawkę.

Ze względu na spadek szybkości procesów metabolicznych wraz z wiekiem, dawka ostateczna lewotyroksyny jest zwykle ok. 40% niższa niż u ludzi młodych. Bywa też czasem tak, że dawka jest odpowiednio dobrana, ale równolegle stosowane są leki utrudniające wchłanianie hormonu.

Wiele objawów niedoczynności pokrywa się z tymi, które są charakterystyczne dla procesu starzenia się. To np.

• osłabienie pamięci
• apatia
• spowolnienie psychofizyczne
• suchość skóry
• nietolerancja zimna
• zaparcia
• wypadanie włosów.

Z tego powodu chorzy często nie wiedzą nawet, że ich tarczyca nie funkcjonuje właściwie. W dłuższym okresie może to mieć negatywny wpływ na organizm, jak choćby powodować:

• zwolnienie akcji serca
• zwiększenie ryzyka miażdżycy
• sztywności tętnic.

Zdaniem niektórych ekspertów za możliwą obecnością niedoczynności tarczycy w starszym wieku przemawia z dużym prawdopodobieństwem współwystępowanie u tej samej osoby

• hipercholesterolemii
• niedokrwistości makrocytarnej (megaloblastycznej, gdzie zaburzone jest dojrzewanie komórek krwi)
• zaparć
• cech zastoinowej niewydolności serca.

Starzenie się tarczycy - nadczynność tarczycy u osób starszych

Częstość występowania hipertyreozy (nadczynności) jest wyższa u kobiet niż mężczyzn, zwłaszcza po 70. r.ż.

Przyczyną choroby są (częściej niż u młodych ludzi)

• wole wieloguzkowe
• pojedynczy guz tarczycy
• choroba Gravesa-Basedowa.
• Sporadycznie przyczyną hipertyreozy może być rak tarczycy czy nadmierne wydzielanie TSH przez gruczolak przysadki.
• Niejednokrotnie nadczynność w starszych grupach wiekowych rozwija się w następstwie podawania zbyt dużych dawek lewotyroksyny w terapii niedoczynności gruczołu lub terapii wola obojętnego.

I w tym wypadku łatwo przeoczyć objawy choroby, bowiem są mniej nasilone. Nietolerancja ciepła, drżenie mięśni czy zwiększona pobudliwość nerwowa występują znacznie rzadziej niż u młodych osób z nadczynnością tarczycy. Za to może ona manifestować się objawami ze strony układu pokarmowego (biegunka, wymioty) lub nerwowego (depresja, stany maniakalne, demencja).

Zawsze należy podejrzewać i wykluczyć nadczynność tarczycy w przypadku nasilających się zaburzeń otępiennych, zachowań agresywnych, omamów. U ludzi starszych nadczynność tarczycy szczególnie niekorzystnie wpływa na ośrodkowy układ nerwowy. U osób po 55. r.ż., z obniżonym stężeniem TSH wykazano 2-3-krotny wzrost ryzyka choroby Alzheimera, zaś u osób między 60. a 90. r.ż., z podwyższonym stężeniem FT4 – zwiększone ryzyko atrofii mózgu w rejonie hipokampu i ciała migdałowatego.

U osób w podeszłym wieku nadczynność tarczycy zwiększa ryzyko osteoporozy i złamań.

Najlepiej udokumentowany jest związek nadczynności tarczycy z migotaniem przedsionków. Jest ono obecne u 20-35% chorych na nadczynność tarczycy w zaawansowanym wieku, przy czym ryzyko jest szczególnie wysokie w przypadkach nadczynności na tle zmian guzkowych.

Starzenie się tarczycy - zmiany nowotworowe u osób starszych

Wiele osób po 50. r.ż. ma w tarczycy zmiany łagodne, które nie wymagają dalszej diagnostyki i leczenia. Polska należy do krajów o niskiej zapadalności na raka tarczycy. Częściej chorują kobiety.

Ryzyko zachorowania wzrasta też z wiekiem. Należy pamiętać, że jest ono większe szczególnie w przypadku:

• dodatniego wywiadu w kierunku radioterapii (głowy, szyi, całego ciała),
• wcześniejszego występowania raka tarczycy w rodzinie,
• obecności twardego i nieprzesuwalnego względem podłoża guza,
• chrypki,
• trudności przy przełykaniu,
• powiększenia węzłów chłonnych
• wszelkich zmian budzących podejrzenie złośliwości w badaniu ultrasonograficznym.

Podstawowym badaniem umożliwiającym różnicowanie zmian łagodnych z nowotworami tarczycy jest biopsja cienkoigłowa. U osób po 40. r.ż. rak tarczycy, zwłaszcza zróżnicowany, jest bardziej agresywny, ma większą tendencję do rozszerzania się poza tarczycę i tworzenia odległych przerzutów. Na szczęście wykrywalność tego typu nowotworu rośnie i dzięki temu można zacząć leczenie we wczesnym stadium.

Starzenie się tarczycy - jakie badania?

Choroby tarczycy to obecnie problem 30-40% Polaków. Kiedy ten gruczoł choruje, nie boli i zwykle długo nie daje o sobie znać. Ale skutki zaburzeń w jego pracy mają wpływ na cały organizm.

Każdy dla bezpieczeństwa powinien raz na jakiś czas, optymalnie raz na 12 miesięcy, zbadać poziom TSH, aby sprawdzić, czy jego tarczyca jest w dobrej kondycji i czy nic złego się w niej nie dzieje.

Przy nadczynności gruczołu poziom TSH jest niski (poniżej 0,1 µIU/ml), przy niedoczynności – wysoki (powyżej 4,3 µIU/ml). Z surowicy krwi oznacza się również wolne hormony, czyli fT3 i fT4. W diagnostyce autoimmunologicznych chorób tarczycy (w tym choroby Hashimoto, Gravesa-Basedowa) oznacza się też przeciwciała przeciwko peroksydazie tarczycowej (anty-TPO), przeciwciała przeciwko tyreoglobulinie (anty-TG) oraz przeciwciała przeciw receptorowi TSH – hTRAb.

Badanie USG wykrywa nawet 2-milimetrowe zmiany, ale nie pozwala stwierdzić, czy są łagodne, czy złośliwe. Jeżeli USG wykaże znaczne powiększenie tarczycy, lekarz może zlecić wykonanie RTG klatki piersiowej, aby stwierdzić, czy gruczoł rozrasta się do wewnątrz i tworzy wole zamostkowe. Badanie to dostarcza też informacji, czy wole uciska tchawicę oraz przełyk.

Starzenie się tarczycy - rozwój tarczycy

Rozwój tarczycy rozpoczyna się w 4. tygodniu ciąży. Wędruje ona, by ok. 7. tygodnia osiągnąć pozycję ostateczną – na przedniej powierzchni tchawicy. Zbudowana jest z dwóch płatów połączonych wąską cieśnią (węziną). Czasami występuje także trzeci płat – piramidowy. Objętość tarczycy w warunkach fizjologicznych nie przekracza 18 ml u kobiet i 25 ml u mężczyzn.

Tarczyca może powiększać się w trakcie ciąży, jej rozmiar zmienia się także w zależności od fazy cyklu miesięcznego kobiety. Powinna być w dotyku miękka, a jej powierzchnia gładka.

Z jodu i aminokwasów tarczyca wytwarza hormony: trójjodotyroninę (T3), tyroksynę (T4). Mają one istotne znaczenie dla rozwoju i pracy ośrodkowego układu nerwowego, serca, układu rozrodczego. Produkowane przez tarczycę hormony stoją na straży prawidłowego metabolizmu, szczupłej sylwetki, dbają o dobry nastrój, skórę, włosy. W tarczycy znajdują się też komórki wytwarzające kalcytoninę. 

O autorze

Joanna Karwat

Dziennikarka specjalizująca się w tematyce zdrowotnej. Od ponad 25 lat śledzi trendy w medycynie i spotyka się z lekarzami, by rozmawiać o nowych metodach leczenia. Otrzymała dwa wyróżnienia w konkursie "Dziennikarz Medyczny Roku 2018" w kategorii publicystyki prasowej. Każdą wolną chwilę poświęca na grę w siatkówkę. Zdobyła złoto w Mistrzostwach Dziennikarzy w Siatkówce Plażowej w 2016 r.

Czytaj więcej artykułów tej autorki

Joanna Karwat