Łuszczyca - przyczyny, objawy i leczenie łuszczycy

Weryfikacja

Konsultacja: prof. dr hab. n. med. Barbara Zegarska

Łuszczyca skóry, łuszczyca plackowata, łuszczyca paznokci, łuszczyca głowy, łuszczyca krostkowa, łuszczyca stawowa... każdy, kto kiedykolwiek zetknął się z którąś z odmian łuszczycy wie, jak uciążliwa i niewdzięczna może być ta choroba. Czym jest łuszczyca? Jakie są objawy łuszczycy, jakie są jej przyczyny i rodzaje, i czy łuszczyca jest zaraźliwa?

Czym jest łuszczyca?

Łuszczyca jest ciężką i przewlekłą chorobą skóry. Jest to choroba nawracająca – u wielu chorych skóra wygląda względnie dobrze jedynie latem, gdyż korzystnie działa na nią słońce.

Warto wiedzieć, że w Polsce łuszczyca jest jedną z najczęstszych chorób skóry – wedle danych z 2019 r., na łuszczycę w Polsce choruje ok. 1 mln osób, a aż 80 proc. z nich jest w wieku 20-40 lat.

Zmiany łuszczycowe mogą pojawić się w zasadzie na całym ciele – na tułowiu i na kończynach, na skórze głowy, w okolicach intymnych, a  także na paznokciach (w postaci tzw. plam olejowych lub bielactwa paznokci). U około 40 proc. chorych dochodzi też do rozwoju łuszczycowego zapalenia stawów.

Czy łuszczyca jest zaraźliwa? Odpowiedź na to pytanie brzmi: zdecydowanie nie. Łuszczyca skóry nie jest zaraźliwa – nie sposób się nią zarazić podając choremu rękę, używając tych samych ręczników czy śpiąc w jednym łóżku.

Łuszczyca - przyczyny

Przyczyny łuszczycy nadal nie zostały dostatecznie wyjaśnione. Rolę w patogenezie tej choroby odgrywają czynniki genetyczne, w tym polimorfizm genu HLA-Cw6 (udział czynników genetycznych w powstawaniu choroby szacowany jest nawet na ¾ wszystkich przypadków), a także nieprawidłowa praca układu odpornościowego. Organizm wytwarza przeciwciała, rozpoznające własne tkanki jako obce. Dochodzi wówczas do stanu zapalnego skóry właściwej.

Skóra chorych na łuszczycę nadmiernie się złuszcza. Charakterystyczną cechą łuszczycy jest bowiem to, że cykl komórkowy skóry skraca się ośmiokrotnie - w zdrowym naskórku komórki z warstwy podstawnej do rogowej przemieszczają się w ciągu 28 dni, w łuszczycy trwa to zaś 3-4 dni.

Naskórek jest od 4 do 6 razy grubszy niż u osoby zdrowej, większa jest liczba keratynocytów i poszczególne komórki.

Typy łuszczycy

Obecnie wyróżnia się dwa typy łuszczycy:

• łuszczyca typu I – uwarunkowana dziedzicznie. Zazwyczaj rozpoczyna się wcześnie – początki łuszczycy występują w wieku 10-40 lat. Ten typ łuszczycy bywa również określany jako łuszczyca młodzieńcza.
• łuszczyca typu II – objawia się u osób w wieku 50-70 lat i nie wykazuje cech rodzinnego występowania.

Jakie są pierwsze objawy łuszczycy?

Łuszczyca daje charakterystyczne objawy:

1. na skórze pojawiają się charakterystyczne skupiska czerwonobrunatnych grudek, wyraźnie odgraniczone od reszty skóry i pokryte suchymi, srebrzystymi łuskami, które umiejscowione są w okolicach narażonych na mikrourazy  m.in. na łokciach, kolanach, czy na owłosionej skórze głowy (to typowe lokalizacje tych zmian). Niekiedy zmiany łuszczycowe występują również na twarzy (w jej centralnej części, ale też na policzkach), a także na dłoniach lub w okolicach intymnych. Zmiany wczesne są niewielkie, osiągają rozmiar łebka od szpilki, te w pełni rozwinięte (określane jako blaszki łuszczycowe) osiągają rozmiar nawet kilku centymetrów. Po zdrapaniu łuski pojawia się niewielkie krwawienie, skóra pod nimi jest bowiem cienka i płytko unaczyniona.
2. w przypadku łuszczycy paznokcia zmiany łuszczycowe w obrębie płytki paznokciowej mogą przypominać naparstek.
3. w przypadku łuszczycy wysiękowej sączące się zmiany pojawiają się w fałdach i zgięciach skóry, z kolei w przypadku łuszczycy krostkowej wykwity mają charakter krost i grudek.
4. zmiany łuszczycowe mogą być rozległe (to tzw. łuszczyca plackowata), niekiedy mogą obejmować całą powierzchnię ciała (to łuszczyca uogólniona, tzw. erytrodermia). Zdarza się, że wykwitom skórnym towarzyszą zmiany w okolicach stawów - ból, obrzęk i zniekształcenie stawów (łuszczyca stawowa).
5. charakterystyczny dla aktywnej łuszczycy skóry jest tzw. objaw Köbnera – po miejscowym urazie naskórka (np., zadrapaniu) w ciągu 8-14 dni pojawiają się na nim zmiany łuszczycowe. Objaw ten nie występuje, gdy choroba jest w okresie remisji.

Łuszczycy może towarzyszyć wiele chorób o charakterze ogólnoustrojowym. Osoby chore na łuszczycę często cierpią na liczne schorzenia pozornie z łuszczycą skóry niezwiązane, takie jak zaburzenia metaboliczne, choroby reumatologiczne, choroby serca.

Chorobie towarzyszą również dolegliwości takie jak świąd (obecny u 60-90 proc. chorych), przeczulica i ból skóry (43 proc. chorych), a także zaburzenia seksualne (odczuwa je 35-71 proc. chorych) oraz depresja – ciężka jej postać występuje aż u 28 proc. chorych. 

Zmiany łuszczycowe mają charakterystyczny wygląd:

Co nasila objawy łuszczycy? Czego nie lubi łuszczyca?

Wysiewy zmian łuszczycowych mogą prowokować różne czynniki. Objawy łuszczycy nasilają:

• urazy skóry
• papierosy
• stres
• alkohol
• zakażenia drobnoustrojami, przede wszystkim paciorkowcami i gronkowcami
• stosowanie pewnych leków - w tym niesteroidowych leków zapalnych, beta-blokerów, progesteronu, cymetydyny, amiodaronu.
• ciąża i poród
• menopauza
• hipokalcemia.

Odmiany łuszczycy

Istnieje kilka rodzajów łuszczycy. Najczęstsze postacie łuszczycy to:

• łuszczyca zwyczajna (zwykła)
• łuszczyca kropelkowata – wykwity kształtem przypominają kroplę, a ta odmiana łuszczycy najczęściej występuje u dzieci
• łuszczyca plackowata – wykwity zlewają się w duże plamy, osiągając wielkość nawet kilkunastu cm
• łuszczyca uogólniona (erytrodermia łuszczycowa) – obejmuje skórę niemal całego ciała (miejsca wolne od zmian są nieliczne)
• łuszczyca krostkowa – obok grudek i łusek na skórze pojawiają się dodatkowo krostki. W postaci uogólnionej jest to jedna z najczęstszych odmian łuszczycy. W postaci miejscowej zmiany lokują się w okolicach dłoni i stóp.
• łuszczyca paznokci (łuszczyca paznokcia) – często jest mylona z grzybicą paznokcia. Pod płytką paznokcia pojawiają się plamy (plama olejowa lub bielactwo), paznokcie stają się łamliwe i kruche, a na powierzchni występują drobne zagłębienia przypominające naparstek
• łuszczyca stawowa (łuszczyca stawów, łuszczycowe zapalenie stawów)
• łuszczyca odwrócona – stanowi przeciwieństwo klasycznej łuszczycy plackowatej, gdyż zmiany łuszczycowe pojawiają się między fałdami skórnymi – w pachwinach, pachach, między pośladkami czy pod piersiami. Naskórek minimalnie się złuszcza, ale zmiany skórne są silnie zaczerwienione, łatwo ulegają podrażnieniom,
• łuszczyca u dzieci.

Czytaj też: 

• Łuszczyca skóry głowy
• Łuszczyca krostkowa
• Łuszczyca paznokci

Łuszczyca – jak lekarz stawia diagnozę?

Jeśli na skórze zauważysz objawy łuszczycy, zgłoś się do lekarza dermatologa lub POZ. Lekarz POZ na podstawie objawów oraz stopnia ich nasilenia zdecyduje, czy będzie cię leczył samodzielnie, czy skieruje do specjalisty dermatologa.

Nie próbuj stawiać diagnozy na podstawie objawów porównywanych z tymi opisanymi w internecie - tylko lekarz jest w stanie ocenić, czy zmiany na skórze mogą być objawem łuszczycy, czy są związane z inną chorobą – np. z atopowym zapaleniem skóry.

Rozpoznanie łuszczycy zazwyczaj nie jest skomplikowane – lekarzowi wystarczy stwierdzenie obecności charakterystycznych dla tej choroby wykwitów skórnych, ulokowanych w typowych lokalizacjach, a więc na łokciach, kolanach oraz na owłosionej skórze głowy.

W niektórych przypadkach – np. jeśli zmiany lokują się na dłoniach, stopach czy na paznokciach - konieczne jest różnicowanie z grzybicą, alergią, wypryskiem czy infekcją. W takim przypadku konieczna jest wizyta u dermatologa. Niekiedy niezbędne jest również wykonanie biopsji zmiany w celu jej oceny histopatologicznej.

Łuszczyca – leczenie. Ogólne zasady

Leczenie łuszczycy zawsze powinno być konsultowane  ze specjalistą dermatologiem. Łuszczycy nie można trwale i całkowicie wyleczyć m.in. ze względu na uwarunkowania genetyczne tej choroby. Dlatego regułą są jej nawroty.

W leczeniu łuszczycy dostępnych jest szereg leków, które można stosować zarówno miejscowo, jak i doustnie, a które usuwają łuski, hamują nadmierny rozrost naskórka i procesy zapalne, a także wpływają na reakcje układu odpornościowego.

To, które wybierze lekarz, zależy m.in. od stopnia nasilenia objawów.  Celem leczenia jest zarówno złagodzenie choroby i jej negatywnego wpływu na codzienne życie pacjenta, jak i osiągnięcie możliwie najdłuższego okresu jej remisji.

Osoby, u których łuszczyca obejmuje do 25 proc. powierzchni skóry leczone są miejscowo.

Chorzy z łuszczycą zajmującą większy obszar skóry wymagają już leczenia skojarzonego, czyli leczenia miejscowego i leczenia ogólnego, a także fototerapii. Wskazaniem do leczenia ogólnego łuszczycy jest również sytuacja, kiedy choroba znacząco obciąża chorego psychicznie lub uniemożliwia mu wykonywanie obowiązków zawodowych, a także łuszczyca stawowa, łuszczyca krostkowa oraz erytrodermia łuszczycowa.

Zobacz: w czym pomoże dermatolog?

Zobacz galerię 4 zdjęcia

Jak wyleczyć łuszczycę? Miejscowe leczenie łuszczycy

Leczenie miejscowe zaczyna się od oczyszczenia chorej skóry z  nawarstwionych łusek. Następnie konieczne jest stosowanie leków, które hamują proces nadmiernego złuszczania się naskórka.

W miejscowym leczeniu łuszczycy stosowane są:

• maści i kremy na łuszczycę z kwasem salicylowym, retinoidami, mocznikiem, działające ketatolitycznie, czyli rozluźniające połączenia keratynowe w skórze, co umożliwia innym lekom wniknięcie w głębsze warstwy skóry.
• preparaty z glikokortykosteroidami - działają przeciwzapalnie, hamują  nadmierne namnażanie się komórek skóry.
• preparaty z pochodnymi witaminy D3 (kalcytriol, kalcypotriol i takalcytol). Związki te mają działanie przeciwzapalne i hamują zbyt szybki rozrost naskórka. Mogą jednak zaburzać gospodarkę wapniowo-fosforanową dlatego stosując maść na łuszczycę z pochodną wit. D3 należy ściśle przestrzegać dawki zaleconej przez lekarza.
• dziegcie - czyli pochodne węgla kamiennego. Maści i pasty zawierające dziegcie mają działanie antyproliferacyjne (hamują szybki rozrost komórek naskórka). Mogą dawać efekty uboczne - podrażnienia, alergie, zapalenie mieszków włosowych, reakcje fototoksyczne.
• inhibitory kalcyneuryny - to lek stosowany w miejscowym leczeniu atopowego zapalenia skóry: w łuszczycy stosuje się go do miejscowego leczenia łuszczycy twarzy i fałdów skórnych.

Jak pozbyć się łuszczycy? Leczenie ogólne łuszczycy

W terapii ogólnej stosuje się szereg metod i leków, które lekarz dobiera indywidualnie,  kierując się stanem chorego, przebiegiem choroby i stopniem nasilenia objawów, wiekiem, płcią, czy chorobami towarzyszącymi.

Sposoby leczenia stosowane w terapii ogólnej łuszczycy to:

• fototerapia UVB 311 - to naświetlanie promieniami UVB o wąskim zakresie (spektrum 311nm) emitowanymi przez specjalne lampy. Fototerapia m.in. redukuje komórki proliferujące w naskórku, ma działanie przeciwbakteryjne, korzystnie modyfikuje florę bakteryjną skóry, zmniejsza zmiany chorobowe.
• fotochemoterapia - metoda ta polega na połączeniu leku uwrażliwiającego skórę na światło (fototoksycznych pochodnych furokumaryn – psoralenów), a po dwóch godzinach naświetlaniem promieniami UVA. Terapia ta jest bardzo skuteczna w ciężkich postaciach łuszczycy. Jej odmianą jest PUVA kąpielowa, która polega na kąpieli w roztworze psoralenów, a następnie naświetlaniu. 
• retinoidy stosowane doustnie. Syntetyczne pochodne witaminy A ograniczają stan zapalny i normalizują złuszczanie się skóry. Stosuje się je w łuszczycy krostkowej, niekiedy także w łuszczycowym zapaleniu stawów, łuszczycy dłoni i stóp, w erytrodermii łuszczycowej.
• metotreksat - lek cytostatyczny, antagonista kwasu foliowego. Stosuje się go w ciężkich postaciach łuszczycy,  najczęściej w łuszczycy stawowej i erytrodermii łuszczycowej
• cyklosporyna A - to lek immunosupresyjny, hamujący aktywność limfocytów T. Jest skuteczny we wszystkich postaciach łuszczycy.
• antybiotyki - pochodne penicyliny. Są przepisywane wówczas, kiedy choroba wywołana jest infekcją (łuszczyca wysiewna).
• leki biologiczne - to białka o działaniu leczniczym, uzyskane z żywych komórek lub metodą rekombinacji genów. Są zarezerwowane dla pacjentów z ciężką postacią łuszczycy, u których zawiodły inne metody leczenia. Są skuteczne - już po 3 miesiącach terapii obserwuje się zmniejszenie zmian łuszczycowych o 75 proc., a u części pacjentów nawet całkowitą remisję. Obecnie w terapii łuszczycy stosuje się trzy grupy leków biologicznych: przeciwciała monoklonalne  MCA, białka fuzyjne FP oraz rekombinowane białka ludzkie. Leki te podaje się w zastrzykach podskórnych lub dożylnych są stosowane w programach leczenia i wymagają ścisłej współpracy pacjenta z lekarzem dermatologiem.

Łuszczyca - pielęgnacja skóry

W łuszczycy bardzo ważna jest odpowiednia pielęgnacja skóry, która wspomaga leczenie, a w fazie remisji może opóźnić nawrót objawów choroby. Skórę trzeba regularnie oczyszczać, nawilżać i natłuszczać, a kiedy to konieczne, łagodzić również uczucie świądu.

Zasady pielęgnacji skóry z łuszczycą:

• Do codziennej higieny wybieraj preparaty o działaniu łagodzącym, antygrzybiczym i antybakteryjnym - najlepsze będą specjalistyczne preparaty stworzone z myślą o osobach z łuszczycą. Lepszy będzie prysznic, niż kąpiel (woda bardzo wysusza skórę) -  ale jeśli wolisz kąpać się w wannie, dolej do wody natłuszczający emolient.
• Po myciu szybko natłuść skórę - wówczas lepiej wchłonie składniki zawarte w kosmetykach.  
• W okresach zaostrzenia choroby, jeśli skóra swędzi, stosuj kosmetyki przeciwświądowe (dostępne w aptekach) np. zawierające jasny ichtiol, który zmniejsza swędzenie i reguluje proces podziału komórek naskórka.
• Zmiany łuszczycowe na twarzy warto codziennie przemywać płynami micelarnymi lub roztworem soli fizjologicznej, a następnie nawilżać i natłuszczać skórę kremem zaleconym przez dermatologa (często polecane są kosmetyki zawierające w składzie oleje roślinne, czy ektoinę).
• Nie stosuj peelingów domowych - do złuszczania łuszczącej się skóry dermatolog zaleci konkretną maść, np. z mocznikiem, który dodatkowo poprawia wchłanialność składników zawartych w kremach oraz lekach.
• Skórę trzeba dodatkowo chronić kremem z filtrem UV. Nie wolno się opalać, zwłaszcza stosując leki doustne - chyba że lekarz wyraźnie to zaleci. 
• W okresie remisji przy braku zmian skórnych można wykonywać zabiegi z zakresu dermatologii estetycznej (toksynę botulinową, kwas hialuronowy), delikatne peelingi a w gabinecie kosmetologicznym zabiegi nawilżające i relaksujące.  

Katarzyna Hubicz

Konsultacja: prof. dr hab. n. med. Barbara Zegarska