Mukormykoza może być śmiertelna. Sprawdź, jakie są objawy tej choroby grzybicznej

Weryfikacja

Autor: lek. Katarzyna Banaszczyk

Mukormykoza należy do chorób grzybiczych. Choć grzybice większości z nas wydają się być mało groźnymi schorzeniami, to u osób z obniżoną odpornością mogą one prowadzić nawet do zgonu chorego. Jak objawia się mukormykoza i jakie postaci tego schorzenia wyróżniamy? Jakie jest rokowanie i sposoby leczenia mukormykozy?

Spis treści

1. Drogi zakażenia
2. Mukormykoza - czynniki ryzyka
3. Objawy mukormykozy
4. Diagnostyka mukormykozy
5. Leczenie mukormykozy
6. Mukormykoza - rokownie

Mukormykoza, nazywana również zygomykozą, to inwazyjna choroba o etiologii grzybiczej. Grzyby odpowiedzialne za rozwój mukormykozy (czyli przede wszystkim grzyby z rodzaju Mucorales, najczęściej Rhizopus spp., Lichtheimia spp., Mucor spp.) znajdują się głównie w ziemi i rozkładającej się materii organicznej. Pierwszy opisany przypadek tego schorzenia dotyczył pacjenta z cukrzycą niekontrolowaną i pochodzi z 1885 roku.

Drogi zakażenia

Do zakażenia może dojść poprzez inhalację zarodników grzybów (predysponuje to do rozwoju postaci płucnej oraz postaci zatokowo-mózgowej), ale również poprzez ich połknięcie (wówczas dochodzi do zakażenia przewodu pokarmowego) i przezskórnie (poprzez urazy i skaleczenia, wtedy rozwija się forma skórna tej choroby).

Możliwe jest również zakażenie drogą szpitalną - typowo poprzez zanieczyszczony zarodnikami grzybów sprzęt medyczny. Nie opisywano dotychczas możliwości szerzenia się zakażenia między ludźmi.

Mukormykoza - czynniki ryzyka

Istnieją pewne czynniki, które predysponują do rozwoju mukormykozy. Pierwsza grupa tych czynników związana jest ze stanami, powodującymi obniżenia odporności organizmu. Możemy tutaj zaliczyć:

• nieprawidłowo leczoną, niewyrównaną cukrzycę,
• obecność schorzeń nowotworowych,
• przeszczepienie komórek krwiotwórczych,
• neutropenię - czyli obniżoną ilość neutrocytów, należących do krwinek białych, które odgrywają bardzo istotną rolę w prawidłowym przebiegu procesów immunologicznych,
• monocytopenię - spadek liczby monocytów, które również należą do krwinek białych,
• leczenie immunosupresyjne - czyli hamujące czynność układu odpornościowego - do leków immunosupresyjnych zaliczmy między innymi sterydy, cyklosporynę, metotreksat, czy też niektóre leki biologiczne,
• współistnienie zakażeń oportunistycznych - czyli takich, które typowo występują u osób z obniżoną odpornością - na przykład pacjentów z HIV,
• wyniszczenie, niedobory pierwiastków i witamin,
• przebycie choroby COVID-19.

Inne czynniki ryzyk rozwoju mukormykozy to przede wszystkim:

• przyjmowanie narkotyków, urazy, oparzenia - co predysponuje do mukormykozy skóry,
• leczenie deferoksaminą - lek stosowany typowo przy nadmiarze żelaza w organizmie,
• spożywanie sfermentowanej owsianki, która zawiera zarodniki grzyba,
• picie napojów alkoholowych produkowanych z kukurydzy,
• stosowanie zanieczyszczonych zarodnikami roślin, ziół,
• stosowanie zanieczyszczonych zarodnikami narzędzi do badania jamy ustnej (zakażenia możliwe m.in. w stomatologii).

Objawy mukormykozy

Objawy, jakie towarzyszą temu schorzeniu grzybiczemu zależą przede wszystkim od postaci choroby. Warto w tym miejscu wspomnieć, że wyróżniamy mukormykozę:

• zatokowo-mózgową,
• płucną,
• skórną,
• przewodu pokarmowego,
• rozsianą.

Mukormykoza zatokowo-mózgowa

Do rozwoju tej postaci choroby prowadzi wdychanie zarodników, które dostają się następnie do zatok obocznych nosa. Grzybnia powstająca w zatokach rozrasta się, niszczy nie tylko tkani zatok, ale i przylegające obszary, w tym oczodół. Dochodzi również do zajęcia ośrodkowego układu nerwowego (mózgu).

Pierwsze objawy mogą przypominać zapalenie zatok, występuje bowiem ból w rzucie zatok, gorączka, a także wzbudzający już niepokój obrzęk oczodołu. Objawy, które wskazują na zajęcie układu nerwowego to:

• porażenia nerwów czaszkowych,
• opadanie powieki,
• wytrzeszcz oczu,
• zaburzenia ruchomości gałki ocznej,
• ślepota.

Mukormykoza płucna

Symptomy jakie towarzyszą zajęciu płuc przez mukormykozę nie są zbyt swoiste i pomocne w postawieniu rozpoznania. Najczęstsze objawy tego schorzenia to:

• gorączka,
• kaszel, raczej suchy,
• czasami duszność, krwioplucie,
• ból w klatce piersiowej.

Pacjenci z takimi objawami często leczeni są w kierunku aspergilozy, jednak nie przynosi to oczekiwanej poprawy. Warto wspomnieć, że zajęte mogą być też oskrzela i tchawica, może dojść do rozwoju niedodmy, czyli stanu zmniejszenia powietrzności płuc.

Grzybnia może rozrastać się drogą ciągłości i zajmować naczynia w klatce piersiowej, ściany klatki piersiowej, śródpiersie, a nawet osierdzie serca.

Mukormykoza przewodu pokarmowego

Bardzo często prowadzi do zgonu. Grzybnia nacieka bowiem między innymi ścianę przewodu pokarmowego i niszczy ją, doprowadzając do perforacji. Co więcej, zajęte i zniszczone zostają także naczynia krwionośne, co prowadzi do krwotoków wewnątrzbrzusznych.

Ponadto, grzybnia może zajmować trzustkę, wątrobę i śledzionę.

Mukormykoza skutkuje zapaleniem otrzewnej, sepsą i ostrym brzuchem, co jest bardzo poważnym stanem klinicznym.

Mukormykoza skóry

Skórna postać mukormykozy objawia się przede wszystkim obecnością stwardniałej, martwicy ze strupem, który otoczonym jest rumieniem. Zajęta może być nie tylko skóra, ale i tkanka podskórna.

Zakażenie może szerzyć się na ścięgna, mięśnie, a także kości i prowadzić do rozwoju postaci rozsianej choroby.

Mukormykoza rozsiana

Rozsiana postać tej infekcji grzybiczej wiąże się z rozsiewem grzybni drogą naczyń krwionośnych do wielu narządów organizmu. Niestety, ta postać mukormykozy związana jest ze 100% śmiertelnością.

Warto zaznaczyć, że obraz kliniczny tego schorzenia przypomina inne grzybicze zakażenie inwazyjne - nazywane aspergilozą.

Diagnostyka mukormykozy

W odniesieniu do badania krwi - w morfologii krwi obwodowej można zauważyć leukocytozę, czyli wzrost liczby białych krwinek, jednak nie jest to objaw swoisty, bowiem typowo towarzyszy chorobom infekcyjnym.

Przy podejrzeniu mukormykozy zatokowo-mózgowej wykonuje się takie badania obrazowe, jak tomografia komputerowa z kontrastem albo rezonans magnetyczny (MR). Badania te pozwalają na ocenę zaawansowania procesów destrukcyjnych tkanek. Monitorowanie skuteczności zastosowanego leczenia również jest możliwe dzięki wykonywaniu badań obrazowych.

W odniesieniu do mukormykozy płucnej, badania obrazowe mogą uwidocznić takie zmiany jak:

• nacieczenia, zagęszczenia,
• guzki, obecność jam, niedodmy,
• wysięk w opłucnej,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• pogrubienie ściany tchawicy.

W niektórych sytuacjach obraz RTG płuc jest jednak prawidłowy, co nie wyklucza mukormykozy.

W celu potwierdzenia choroby, konieczne jest pobranie materiału do badania histologicznego (pod mikroskopem). W badaniu tym poszukuje się obecności grubej strzępki grzyba, która cechuje się tym, że jej odgałęzienia odchodzą pod kątem prostym. Materiał do badania pobiera się najczęściej drogą biopsji.

Leczenie mukormykozy

W przypadku podejrzenia i potwierdzenia tego schorzenia ważne jest jak najszybsze rozpoczęcie terapii. Typowo stosuje się:

• amfoterycynę B - dożylnie, od razu należy zastosować pełną dawkę leku (5–10 mg/kg/dobę). Substancja ta ma działanie przeciwgrzybicze, działa poprzez zmienianie przepuszczalności błony komórkowej grzybów, co powoduje wypływanie zawartości komórki i w następstwie jej śmierć,
• pozakonazol, isawukonazol - są to substancje stosowane, jako leki alternatywne, gdy nie można zastosować amfoterycyny B,
• isawukonazol - tę substancję przeciwgrzybiczą stosuje się w przypadku progresji choroby.

Mukormykoza powoduje martwicę tkanek, dlatego w wielu przypadkach konieczne jest leczenie chirurgiczne i wycięcie zmienionych martwiczo fragmentów. Leczenie tego schorzenia grzybiczego z pewnością nie jest łatwe, wymaga czasu oraz dużego doświadczenia lekarskiego.

Początkowo odbywa się to w warunkach szpitalnych. Czas leczenia jest indywidualny, zależny od stanu układu odpornościowego danego pacjenta, w niektórych sytuacjach terapia może trwać nawet kilka lat.

Należy podkreślić, że niezwykle ważne jest również leczenie choroby podstawowej (cukrzycy, nowotworu, niedoboru odporności), gdyż to właśnie ten stan predysponował do rozwoju mukormykozy.

Warto wspomnieć, że u niektórych pacjentów z obniżoną odpornością (na przykład pacjenci z neutropenią) stosuje się profilaktycznie leki (np. pozakonazol), które zapobiegają rozwojowi mukormykozy. Niestety, nie istnieje szczepienie ochronne, które chroniłoby przed zachorowaniem i skutkami mukormykozy.

Mukormykoza - rokownie

Niestety schorzenie to charakteryzuje się szybkich przebiegiem i dość dużą śmiertelnością. Jak już wspomniano, w postaci rozsianej jest to 100% przypadków. Z kolei postać zatokowo-mózgowa cechuje się śmiertelnością na poziomie 50–70%, postać płucna około 75%, zaś skórna – 15%.

Przebieg choroby zależy przede wszystkim od funkcjonowania układu immunologicznego (odpornościowego) danego pacjenta i towarzyszących chorób współistniejących.

Podsumowując, schorzenie to występuje rzadko, lecz osoby z obniżoną odpornością, po przeszczepach, czy w trakcie leczenia onkologicznego są na nie narażone. Mukormykoza to choroba, o której najwięcej wiedzą lekarza chorób zakaźnych, a także onkolodzy, zajmujący się pacjentami w stanie immunosupresji (z obniżoną odpornością).

Jeżeli osoby z czynnikami ryzyka rozwoju tej grzybicy chcą zapobiegać zachorowaniu, to powinny przede wszystkim unikać kontaktu z rozkładającą się materią biologiczną (roślinną, jak i materią zwierzęcą), ponieważ jest to typowe miejsce bytowania grzybów, powodujących mukormykozę. Należy podkreślić, że szybkie rozpoczęcie odpowiedniego leczenia zwiększa szanse na przeżycie z około 40% do 80%.

lek. Katarzyna Banaszczyk