Lulek czarny - właściwości i zastosowanie

Lulek czarny to roślina lecznicza stosowana od lat w medycynie. Jest silnie trujący, dlatego bardzo rzadko stosowany jest bezpośrednio – częściej wykorzystywany jest jako surowiec w przemyśle farmaceutycznym. Jakie posiada właściwości i czy jest bezpieczny?

Spis treści

1. Lulek czarny: co trzeba o nim wiedzieć
2. Lulek czarny: występowanie
3. Lulek czarny: właściwości
4. Lulek czarny: zastosowanie
5. Lulek czarny: zatrucie

Lulek czarny (Hyoscyamus niger L.) to roślina znana już w starożytności. Według podań jego stosowanie zalecał nawet Hipokrates, który uważał, że nadawał się idealnie do łagodzenia bólu u chorych na tężec bądź mających wysoką gorączkę.

Na przełomie wieków stosowany był zarówno przez lekarzy, jak również osoby trudniące się medycyną ludową, czyli znachorów, zielarki, a także szamanki i kobiety określane przez społeczeństwo mianem czarownic.

Należy podkreślić, że lulek czarny w swoim składzie zawiera mieszankę alkaloidów, które wywierają bardzo silny wpływ na organizm, dlatego też, jeśli zostanie nieodpowiednio zastosowany, może prowadzić nawet do śmierci.

Tym samym, chociaż można spotkać go na łąkach, nieużytkach i w wielu, innych miejscach działalności człowieka, należy zdawać sobie sprawę, że jest w całości toksyczny, dlatego też nie można go stosować samodzielnie, a już z pewnością nie bez odpowiedniej wiedzy i doświadczenia.

Lulek czarny: co trzeba o nim wiedzieć

Lulek czarny (Hyoscyamus niger L.), nazywany także szalejem czarnym, blekotem czarnym, żabim barszczem lub lulkiem jadowitym, to roślina jednoroczna, rzadziej dwuletnia, należąca do rodziny psiankowatych, czyli tej samej co popularne warzywa takie jak pomidor, ziemniak i papryka.

Ma 15-100 cm wysokości, a także słabo rozgałęzioną, owłosioną łodygę i jajowate, ząbkowane liście.

Kwitnie od czerwca do września - w tym okresie łodyga pokryta jest dużymi, jasnożółtymi kwiatami w kształcie dzwonka z ciemnym, wręcz czarnym unerwieniem.

Owoce lulka czarnego to torebki wypełnione małymi, czarnymi nasionami, które wyglądem przypominają ziarenka maku. Pojawiają się na roślinach od sierpnia do listopada, kiedy to także są rozsiewane przez wiatr.

W ciągu roku mogą wytwarzać około 10 tysięcy nasion, jednak z badań wynika, że są okazy, które mogą wytwarzać ich znacznie więcej, nawet ok. 500 tysięcy. Warto wiedzieć, że cechuje je także długa zdolność kiełkowania, którą badacze określają nawet na ponad 110 lat.

Cechą charakterystyczną tej rośliny jest także zapach, określany przez wielu jako nieprzyjemny. Zawarte w roślinie olejki eteryczne powodują, że zarówno kwiaty, jak i liście nie wydzielają zachęcającej woni, a do tego sprawiają, że części te są lepkie w dotyku.

Lulek czarny to roślina, podatna na grzyby i inne szkodniki, które powodują choroby. Można spotkać na nim także larwę oraz dorosłą postać chrząszcza Psylliodesa hyoscyami.

Lulek czarny: występowanie

Chociaż lulek czarny pochodzi z Azji, to obecnie rozprzestrzenił się na wielu kontynentach i bardzo łatwo można go spotkać również w naszym kraju. Można spotkać także inne jego gatunki m.in. lulka białego, egipskiego, złotego i purpurowego.

Najczęściej jednak lulka czarnego spotyka się w przestrzeni zagospodarowanej przez człowieka np. na śmietnikach, wysypiskach, gruzowiskach, nieużytkach itp. Często można zobaczyć go także na polach uprawnych, gdzie traktowana jest jako chwast.

Ciekawostką jest, że w krajach poza Polską (np. w Azji) jest to roślina uprawna, która jest konieczna do wytwarzania niektórych leków. Roślinę można spotkać także w ogrodach, gdzie jest też chętnie uprawiana.

Istotnym jest, że najlepiej rośnie na stanowiskach mocno nasłonecznionych o żyznych glebach. Lulkowi czarnemu nie sprzyja cień i wilgoć.

Lulek czarny: właściwości

Chociaż lulek czarny jest rośliną trującą, to dzięki zawartych w nim substancjach jest także przydatny w medycynie. W swoim składzie zawiera mieszankę alkaloidów, z których najwięcej jest:

• atropiny
• skopolaminy
• hioscyjaminy

Każdy z nich to wysoce toksyczna substancja zaliczana do grupy alkaloidów tropowych.

Warto podkreślić, że atropina to substancja wywołująca miejscowe znieczulenie (dlatego zawierają ją np. leki na wrzody), zwiększa ciśnienie w oku (często stosowana jest podczas badania dna oka), a także pobudza ośrodek oddechowy (jest pomocna u chorych na astmę oskrzelową).

Z kolei skopolamina ma właściwości przeciwne do atropiny - wpływa uspokajająco na układ nerwowy. Dzięki swoim właściwościom hamuje drżenie mięśniowe (dlatego też jest stosowana w preparatach podczas leczenia choroby Parkinsona).

Natomiast hioscyjamina, nazywana także L-atropiną, powoduje zahamowanie wydzielania w gruczołach przewodu pokarmowego, a także w gruczołach potowych i ślinowych. Dodatkowo, ma właściwości powodujące rozszerzenie naczyń krwionośnych, a w dużych dawkach nawet porażenie obwodowego układu nerwowego.

Każdy z tych alkaloidów jest rozpuszczalny w wodzie oraz alkoholu.

Lulek czarny ma właściwości:

• uspokajające
• rozluźniające
• usypiające
• rozkurczowe
• odtruwające
• znieczulające
• przeciwbólowe,
• halucynogenne i odurzające

Lulek czarny: zastosowanie

Lulek czarny to roślina trująca, która spożyta w nadmiarze może prowadzić nawet do śmierci. Warto jednak pamiętać, że bezpieczne dawki tej rośliny przynoszą wiele korzyści leczniczych, dlatego też na przestrzeni lat wytwarzano z niego m.in. olejki, nalewki, napary, wywary, maści, tabletki i czopki.

Lulek czarny znany był już w dawnych czasach, gdzie wykorzystywano go zarówno w postaci nieprzetworzonej, jak i w formie wywaru lub maści.

W średniowieczu stosowany był np. jako popularna trucizna.

Podania donoszą, że stosowały go także czarownice, gdyż tworzyły z niego tzw. "maść na latanie" i pod jego wpływem rzekomo nie tylko latały, ale także miały kontakt z zaświatami (co ewidentnie umożliwiały wywoływane przez niego halucynacje, omamy i zawroty głowy).

Ponadto, w dawnych czasach lulek czarny był też idealną rośliną do walki z gryzoniami oraz barwienia ubrań.

Wierzono także, że lulek czarny pomaga na rozmaite schorzenia, w tym m.in.

• ból zębów i uszu
• reumatyzm
• chorobę morską
• nerwobóle
• hemoroidy
• bolesne miesiączki
• zapalenie oczu
• rwa kulszowa
• zapalenie stawów

Stosowany był także jako środek narkotyczny podczas wykonywania zabiegów chirurgicznych, jako lek nasenny, a także podczas inhalacji u chorych na astmę i w dolegliwościach żołądkowych takich jak biegunka.

Obecnie dzięki swoim właściwościom lulek czarny wykorzystywany jest w farmakologii i w swoim składzie zawierają go leki uspokajające, rozkurczowe, a także preparaty stosowane w okulistyce.

Czasem wykorzystuje się go także jako substancja do odtruwania (u osób, które przedawkowały narkotyki np. morfinę).

Rzadko stosowana jest jako miejscowy środek znieczulający i przeciwbólowy.

Chociaż wiele roślin jest chętnie wykorzystywanych do celów leczniczych, to lulek czarny z czasem stracił na znaczeniu i obecnie znajduje zastosowanie tylko w profesjonalnej produkcji.

Trzeba pamiętać, aby osoby, które go wykorzystują posiadały specjalistyczną wiedzę, a także doświadczenie, które umożliwi umiejętne zastosowanie lulka i wyważenie właściwej, bezpiecznej dawki.

Jeśli chce się go stosować indywidualnie, to należy skonsultować się z lekarzem lub fitoterapeutą.

Lulek czarny: zatrucie

Lulek czarny to roślina trująca, która zastosowana w toksycznej dawce jest niebezpieczna zarówno w postaci wysuszonej, jak i świeżej. Jest to roślina, którą przyjmować należy ostrożnie, gdyż bardzo łatwo można przedawkować, co w konsekwencji może prowadzić nawet do śmierci.

Substancje trujące zawarte są w całej roślinie, jednak najbardziej toksyczny są korzeń i nasiona.

Toksyczność lulka czarnego wynika z zawartych w nim alkaloidów takich jak hioscyjamina i skopolamina, które przyjęte w nadmiarze, wpływają negatywnie na funkcjonowanie ośrodkowego układu nerwowego.

Zatrucie lulkiem czarnym jest niebezpieczne i skutkuje objawami takimi jak:

• pobudzenie psychoruchowe
• niepokój
• drgawki
• halucynacje
• suchość w jamie ustnej
• rozszerzenie źrenic
• zaczerwienienie skóry
• zaburzenia rytmu serca
• kłopoty z oddychaniem
• niedowłady
• wymioty i problemy gastryczne
• utrata świadomości, a w najgorszym wypadku nawet śmierć

Osoba, która zatruła się lulkiem czarnym powinna jak najszybciej trafić do szpitala. Do czasu konsultacji lekarskiej należy próbować prowokować wymioty, które pomogą pozbyć się substancji z organizmu.

Czytaj też:

Berberys: właściwości lecznicze i zastosowanie

Kwiaty czarnego bzu: zbieranie, właściwości i zastosowanie

Męczennica cielista: właściwości lecznicze

O autorze

Sonia Młodzianowska

Dziennikarka, redaktorka, copywriter. Publikuje w czasopismach i na portalach o tematyce zdrowotnej i parentingowej. Należy do Stowarzyszenia Dziennikarze dla Zdrowia.

Sonia Młodzianowska