Atropina - lek i trucizna. Wskazania i przeciwwskazania, interakcje, skutki uboczne

2022-04-12 8:43

Atropina to naturalny alkaloid, występujący między innymi w roślinie takiej jak pokrzyk wilcza jagoda, czyli Atropa belladonna. Atropina, pomimo, że dla większości kojarzona jest z kropelkami do oczu, posiada dosyć szerokie zastosowanie w medycynie. Jakie są właściwości atropiny? Jakie są wskazania i przeciwwskazania do jej stosowania? Na jakie interakcje i skutki uboczne należy uważać, stosując atropinę?

Atropina - lek i trucizna
Autor: Getty Images

Spis treści

  1. Atropina - jak działa?
  2. Atropina - zastosowanie w medycynie
  3. Atropina: przeciwwskazania
  4. Atropina: interakcje
  5. Atropina a alkohol
  6. Atropina: skutki uboczne, działania niepożądane
  7. Ciąża i laktacja, a leczenie atropiną

Atropina jest to naturalny i dosyć powszechnie znany alkaloid tropinowy. W środowisku naturalnym występuje na przykład w roślinach należących do rodziny psiankowatych. Jedną z takich roślin jest pokrzyk wilcza jagoda, czyli Atropa belladonna.

W dawnych czasach alkaloid ten wykorzystywany był do zdecydowanie odmiennych celów, niż obecnie. Rzymianki na przykład stosowały wyciągi z pokrzyku wilczej jagody w celach kosmetycznych. Po wtarciu wyciągu w policzki pojawiały się na nich tak pożądane przez panie rumieńce (na skutek rozszerzenia naczyń krwionośnych).

Atropina była też stosowana niegdyś także do trucia wilków (stąd polska nazwa pokrzyk wilcza jagoda) i nie tylko, a wszystko przez fakt, że w dużych dawkach atropina może powodować zatrzymanie akcji serca.

Drugą dosyć popularną rośliną, zawierającą atropinę, jest lulek czarny (Hyoscyamus niger). Jego trujące właściwości znano już w starożytnym Egipcie i Persji, a wykorzystywano go na przykład do zatruwania strzał. W średniowieczu zaś był uważany za roślinę magiczną. Był jednym ze składników napojów o działaniu miłosnym, a jasnowidze po jego zażyciu wprawiali się w trans, w trakcie to którego przepowiadali przyszłość. Jako trucizna służył do zwalczania wszelkich gryzoni.

Atropina - jak działa?

Atropina poraża zakończenia przywspółczulnego układu nerwowego, blokując receptory muskarynowe (jest to grupa receptorów  zlokalizowanych na błonach komórkowych), a to skutkuje hamowaniem funkcji wydzielniczej gruczołów (nie dotyczy to jedynie gruczołu mlekowego) oraz rozkurczem mięśni gładkich przewodu pokarmowego, oskrzeli i układu moczowego, rozszerzeniem źrenic i przyspieszeniem tętna.

Ponadto w dużych dawkach atropina wywołuje tzw. "śpiączkę atropinową" (jest to dawna metoda leczenia chorób psychicznych - stosowana była w schizofreniach opornych na działanie neuroleptyków, obecnie już się jej nie stosuje).

Atropina, pomimo, że dla większości kojarzona jest z kroplami do oczu, posiada dosyć szerokie zastosowanie w medycynie. Oddziałuje ona nie tylko na oczy gdzie poraża mięsień rzęskowy i rozszerza źrenice, ale także na inne narządy i układy i tak na przykład:

  • gruczoły wydzielania zewnętrznego: tutaj następuje hamowanie wydzielania potu, śliny, enzymów trawiennych, śluzu w oskrzelach
  • mięsień sercowy: następuje zwiększenie częstotliwości pracy serca oraz zwiększenie pojemności minutowej serca
  • układ moczowy: atropina w tym wypadku zmniejsza napięcia mięśni gładkich ścian pęcherza moczowego oraz moczowodów
  • drogi oddechowe: rozkurcza mięśnie gładkie, ogranicza wydzielania śluzu
  • przewód pokarmowy: osłabia napięcie mięśni gładkich ścian przewodu pokarmowego, ogranicza wydzielania soku żołądkowego, spowalnia perystaltykę jelit. Atropina wykazuje również działanie przeciwwymiotnie

Atropina - zastosowanie w medycynie

Atropina to środek, który współcześnie znajduje bardzo szerokie zastosowanie w różnych dziedzinach medycyny.

W okulistyce atropinę zakrapla się do oczu w celu rozszerzenia źrenic, co umożliwia i ułatwia prawidłowe przeprowadzenie badań diagnostycznych. Stosuje się ją także w przypadku niektórych schorzeń okulistycznych, na przykład przy zapaleniu ciała rzęskowego oraz zapaleniu tęczówki, a także w diagnostycznym badaniu refrakcji u dzieci. Środek ten rozszerza źrenice, .

W kardiologii atropinę stosuje się w leczeniu zaburzeń rytmu serca.

Substancja ta jest wykorzystywana również w schorzeniach układu pokarmowego (tj. w stanach spastycznych mięśni gładkich w jamie brzusznej), między innymi w kolce wątrobowej i jelitowej oraz w chorobie wrzodowej.

Istotny jest również fakt, że atropinę stosuje się w leczeniu chorób dróg żółciowych oraz moczowodów, na przykład w przypadku kolki nerkowej.

Substancja ta jest stosowana także w anestezjologii, a dokładniej przed podaniem znieczulenia ogólnego.

Atropina: przeciwwskazania

Jak każdy lek, tak i atropina mimo wskazań nie zawsze może być stosowana. Do głównych przeciwwskazań należą na przykład:

Atropina: interakcje

Przed rozpoczęciem leczenia atropiną, należy powiedzieć lekarzowi o wszystkich przyjmowanych lekach. Lek ten może wchodzić w interakcje, czasem nawet zagrażające zdrowiu lub życiu pacjenta.

Substancje potęgujące działanie atropiny to np.:

Dla odmiany glikozydy naparstnicy – stosowane w niewydolności serca- zmniejszają działanie atropiny.

Atropina a alkohol

Spożywanie alkoholu podczas stosowania atropiny może spowodować:

  • zaburzenia koncentracji
  • opóźnienie refleksu
  • zaburzenia koordynacji ruchowej
  • pogorszenie sprawności psychomotorycznej
  • nadmierną senność
  • znaczne spowolnienie
  • niebezpieczne omdlenia
  • a w skrajnych przypadkach nawet zgon

Atropina: skutki uboczne, działania niepożądane

Jak każdy lek, tak i atropina może powodować działanie niepożądane. Nie u każdego będą one takie same, wszystko zależy od ogólnego stanu chorego, innych współistniejących chorób i przyjmowanych preparatów.Do najczęściej spotykanych skutków ubocznych należą:

Ciąża i laktacja, a leczenie atropiną

Niestety do tej pory nie wiadomo, czy lek ten może powodować zagrożenie dla płodu, ponieważ nie przeprowadzono odpowiednich badań, które przyniosły by odpowiedz w tej kwestii. Podobnie jest jeśli chodzi o leczenie atropiną, a karmienie piersią. Nikt nie przeprowadziła wiarygodnych badań, na których można byłoby się oprzeć.

Dlatego też przyjmuje się, że tek ten może być stosowany w ciąży jedynie w przypadku, gdy według opinii lekarza korzyść dla matki przeważa nad potencjalnym zagrożeniem dla płodu.

O autorze
Karolina Nowak
Karolina Nowak
Z wykształcenia technik farmaceutyczny. Aktualnie zawodowo spełnia się pracując w aptece. Empatyczna, wrażliwa i lubiąca kontakt z drugim człowiekiem. Prywatnie miłośniczka dobrej książki.