Nagłe zatrzymanie krążenia (NZK): przyczyny, objawy, leczenie

Nagłe zatrzymanie krążenia (w skrócie NZK) to stan, w którym dochodzi do zatrzymania efektywnej pracy serca. Ustanie krążenia krwi nieuchronnie prowadzi do uszkodzenia mózgu i innych narządów na skutek niedotlenienia, a w konsekwencji do śmierci. Jedynie szybkie podjęcie czynności ratunkowych, czyli tzw. resuscytacji krążeniowo-oddechowej (RKO) daje szansę na przeżycie.

Spis treści

1. Przyczyny nagłego zatrzymania krążenia
2. Objawy nagłego zatrzymania krążenia
3. Mechanizmy nagłego zatrzymania krążenia
4. Zasady udzielania pierwszej pomocy w NZK - algorytm BLS
5. Prawidłowa technika uciśnięć klatki piersiowej
6. BLS u dzieci - różnice

Nagłe zatrzymanie krążenia wiąże się z dużą śmiertelnością. Nawet jeśli uda się przywrócić prawidłową czynność serca, długotrwałe niedokrwienie może prowadzić do nieodwracalnych uszkodzeń w obrębie tkanek.

Najbardziej wrażliwym na niedotlenienie i niedożywienie narządem jest mózg. Przyjmuje się, że do trwałych zmian w ośrodkowym układzie nerwowym dochodzi już po 4 minutach od ustania przepływu krwi. To pokazuje jak ważne jest szybkie podjęcie podstawowych czynności resuscytacyjnych, by zwiększyć szanse na przeżycie.

Szczególne znaczenie ma zachowanie najbliższych świadków zdarzenia. Warto brać udział w praktycznych szkoleniach z zakresu BLS, propagować wiedzę, a także dążyć do zwiększania dostępu do AED, które umożliwia wykonanie defibrylacji jeszcze przed przybycie specjalistycznej pomocy.

Należy zwiększać świadomość społeczną co do tego, jak kilka prostych czynności może pomóc uratować życie.

Przyczyny nagłego zatrzymania krążenia

Przyczyn NZK może być bardzo wiele. Można podzielić je na pierwotne i wtórne.

Pierwotne przyczyny NZK

Do przyczyn pierwotnych zalicza się wszystkie stany, w których dochodzi do bezpośredniego uszkodzenia mieśnia sercowego. Należą do nich przede wszystkim ostre zespoły wieńcowe (OZW), w tym zawał serca. Są one najczęstszą, pierwotną przyczyną zatrzymania krążenia.

Wtórne przyczyny NZK

Do wtórnego NZK dochodzi z przyczyn pozasercowych. Są one potencjalnie odwracalne . To oznacza, że poza przeprowadzeniem resuscytacji niebagatelne znaczenie ma podjęcie działań mających na celu usunięcie wyjściowej przyczyny. Wówczas, szanse na przeżycie pacjenta wzrastają.

Do przyczyn wtórnych należą m.in.:

• hipowolemia - czyli zmniejszenie objętości krwi krążącej np. na skutek krwotoku pourazowego
• hipoksja - deficyt tlenu w tkankach spowodowany zaburzeniami oddychania
• hipotermia - spadek temperatury głębokiej ciała poniżej 35 stopni
• zaburzenia równowagi elektrolitowej (np. znaczny niedobór potasu) lub zaburzenia metaboliczne - w tym zbyt niski poziom glukozy we krwi, czyli hipoglikemia
• zatrucia
• powikłania zakrzepowo-zatorowe np. zator tętnicy płucnej
• tamponada serca 
• odma opłucnowa - najgroźniejsza typem jest odma o charakterze prężnym, spowodowana najczęściej urazem penetrującym klatki piersiowej

Powyższe przyczyny wymieniane są w algorytmach medycyny ratunkowej jako łatwy do zapamiętania mnemotechniczny skrót (4H i 4T - z ang. hypoxia, hypovolaemia, hypothermia, hypo/hipercalaemia/metabolic disorders & toxins, thrombosis, tamponade, tension pneumothorax).

Warto zaznaczyć, że nagłe zatrzymanie krążenia w populacji dziecięcej ma najczęściej charakter pozasercowy. Do ustania czynności serca dochodzi zwykle wtórnie do zatrzymania oddechu. Wyjściową przyczyną może być niewydolność oddechowa spowodowana np. obecnością ciała obcego w drogach oddechowych.

Objawy nagłego zatrzymania krążenia

W przebiegu nagłego zatrzymania krążenia dochodzi do:

• utraty świadomości i brak reakcji na bodźce (skutek ustania przepływu mózgowego krwi)
• brak wyczuwalnego oddechu lub tzw. oddech agonalny
• brak wyczuwalnej fali tętna na dużych naczyniach tętniczych

Stwierdzenie powyższych symptomów obliguje do podjęcia natychmiastowej pierwszej pomocy i rozpoczęcia czynności resuscytacyjnych.

Mechanizmy nagłego zatrzymania krążenia

Fakt wystąpienia zatrzymania krążenia nie oznacza, że w sercu zawsze dochodzi do całkowitego ustania czynności elektrycznej i mechanicznej. Podłożem NZK prowadzącym do śmierci jest bowiem arytmia. Rytmy związane z zatrzymaniem krążenia dzielą się na 2 zasadnicze grupy, w zależności od występowania wskazań do wykonania defibrylacji:

• rytmy do defibrylacji

- migotanie komór (VF) - częstoskurcz komorowy bez tętna (pVT)

• rytmy niedefibrylacyjne (gorzej rokują)

- asystolia - czynność elektryczna bez tętna (PEA)

Defibrylacja elektryczna to zabieg wykonywany w trakcie resuscytacji, polegający na dostarczeniu impulsu elektrycznego prądu stałego przepływającego przez serce. Wyładowanie defibrylatora ma na celu "uporządkowanie" rytmu serca. W czasie RKO defibrylacji dokonuje się na powierzchni klatki piersiowej za pomocą tzw. łyżek.

Szybka defibrylacja wykonana w ciągu 3-5 minut od utraty przytomności zwiększa szanse na przeżycie nawet o 50-70%. Każda minuta opóźnienia zmniejsza prawdopodobieństwo przeżycia o 10-12%.

Zasady udzielania pierwszej pomocy w NZK - algorytm BLS

Każdy człowiek może być świadkiem nagłego zatrzymania krążenia - zarówno w domu, jak i w miejscu publicznym czy podczas uczestniczenia w ruchu drogowym. Nie należy zapominać, że obowiązek udzielania pierwszej pomocy jest regulowany prawnie.

Nie ulega zatem wątpliwości, że podstawowe zasady udzielania pierwszej pomocy w przypadku NZK powinien znać każdy z nas.

Warto zaznajomić się z algorytmem BLS (ang. basic life support). Stanowi on zbiór podstawowych czynności resuscytacyjnych przeznaczony dla osób bez wykształcenia medycznego, które są świadkami zdarzenia. Szybko podjęta resuscytacja krążeniowo-oddechowa znacząco zwiększa szanse przeżycia.

Do podstawowych kroków BLS u dorosłych należą:

1. OCENA I ZAPEWNIENIE BEZPIECZEŃSTWA SOBIE, POSZKODOWANEMU I ŚWIADKOM ZDARZENIA

2.OCENA PRZYTOMNOŚCI

Delikatnie potrząśnij poszkodowanego za ramiona i zapytaj głośno: "Czy wszystko w porządku?"

Gdy brak reakcji:

3.UDROŻNIENIE DRÓG ODDECHOWYCH

Ułóż poszkodowanego na plecach, umieść dłoń na jego czole i delikatnie odegnij głowę do tyłu; opuszki palców drugiej dłoni umieść pod żuchwą i delikatnie ją unieś

4.OCENA ODDECHU

Przytrzymując wyżej opisany rękoczyn udrożnienia dróg oddechowych postaraj się sprawdzić czy poszkodowany oddycha; skorzystaj z zasady "patrz, słuchaj i wyczuj" - pochyl się policzkiem nad okolicę ust równocześnie obserwując ruchy klatki piersiowej i nasłuchując; ocena nie powinna trwać dłużej niż 10 sekund

UWAGA: W trakcie pierwszych kilku minut zatrzymania krążenia chory może prezentować tzw. oddech agonalny, głośne, powolne, nieregularne westchnienia. Przy wystąpieniu nieprawidłowego oddechu lub wątpliwościach w jego ocenie należy wdrożyć czynności resuscytacyjne.

Gdy chory nie reaguje i nie oddycha prawidłowo - wezwij ZESPÓŁ RATOWNICTWA MEDYCZNEGO (999 lub 112). Jeśli świadków NZK jest więcej, należy poprosić kogoś o wezwanie pomocy, by nie przerywać RKO.

Dyspozytor medyczny odbierający zgłoszenie nie jest odpowiedzialny jedynie za wysłanie karetki pogotowia. Odgrywa istotną rolę w rozpoznaniu NZK, instruowaniu świadków zdarzenia w zakresie udzielania pomocy oraz zlokalizowaniu najbliższego punktu z AED.

5.ROZPOCZĘCIE RKO - zasada 30:2

• rozpocznij uciskanie klatki piersiowej
• po wykonaniu 30 uciśnięć wykonaj 2 oddechy ratownicze metodą usta-usta (jeśli nie potrafisz/ nie jesteś przeszkolony w wykonywaniu efektywnych oddechów ratowniczych wykonuj wyłączne uciskanie klatki piersiowej)
• kontynuuj naprzemienne uciskanie klatki piersiowej i wykonywanie oddechów w stosunku 30:2

Nie przerywaj resuscytacji do momentu, gdy :

• przybędzie profesjonalna pomoc
• będziesz miał pewność, że poszkodowany wykazuje oznaki życia: takie jak: poruszanie się, otwieranie oczu, prawidłowy oddech, powrót przytomności
• ulegniesz wyczerpaniu

Należy wspomnieć, że w kwestii podstawowych czynności resuscytacyjnych coraz większe znaczenie zyskuje AED, czyli tzw. automatyczny defibrylator zewnętrzny.

AED to proste i intuicyjne urządzenie, które wydając polecenia głosowe instruuje jak prowadzić RKO, a za pomocą elektrod samoprzylepnych przyklejonych na klatkę piersiową poszkodowanego może analizować rytm i zalecić wykonanie defibrylacji.

Użycie AED przez osoby przeszkolone, jak i laików znacząco zwiększa szanase chorego na przeżycie. Choć cieszy fakt, że zwiększa się ilość AED w miejscach publicznych, należy dążyć do zwiększenia świadomości społeczeństwa i dostępności urządzeń.

Prawidłowa technika uciśnięć klatki piersiowej

Wysokiej jakości uciskanie klatki piersiowej ma zasadnicze znaczenie podczas resuscytacji. Szybko podjęta RKO pozwala zachować minimalny przepływ krwi przez najistotniejsze życiowo narządy.

Zwiększa to szansę na przywrócenie prawidłowego rytmu serca poprzez skuteczną defibrylację. Poniżej podstawowe zasady dotyczące prawidłowej techniki uciśnieć:

• należy uklęknąć z boku poszkodowanego
• przyłożyć nadgarstek na środku klatki piersiowej (dolna połowa mostka- trzeba uważać by nie uciskać żeber, brzucha lub wyrostka mieczykowatego)
• na ręce ułożyć nadgarstek drugiej ręki i spleść palce
• ramiona muszą być wyprostowane w stawach łokciowych i ułożone prostopadle do klatki piersiowej
• mostek uciska się na głębokość ok. 5 cm z częstością 100-120/min

BLS u dzieci - różnice

Ze względu na oczywiste różnice w budowie anatomicznej dziecka oraz najczęściej odmienny mechanizm zatrzymania krążenia - podstawowe zabiegi resuscytacyjne u dzieci są nieco inne.

Podstawowe różnice w algorytmie BLS u dzieci:

• w przypadku stwierdzenia braku oddechu lub oddechu nieprawidłowego, należy rozpocząć RKO od 5 oddechów ratowniczych (do NZK u dzieci dochodzi najczęściej w mechanizmie oddechowym)
• po wykonaniu 5 oddechów kontyunuujemy RKO w stosunku 15 uciśnięć klatki: 2 oddechy
• w przypadku, gdy RKO prowadzona jest przez osamotnionego ratownika - należy ją kontynuować przez okres ok. 1 minuty zanim odstąpi od poszkodowanego dziecka, aby wezwać pomoc
• w zależności od wieku dziecka możemy zastosować inną technikę ucisków dolnej połowy mostka; w przypadku niemowląt wykorzystujemy opuszki dwóch palców lub kciuki obu dłoni obejmujących klatkę piersiową niemowlęcia; u starszego dziecka w zależności od jego wzrostu możemy uciskać klatkę za pomocą jednej, lub analogicznie jak u dorosłych - dwóch dłoni ze splecionymi palcami.

Pierwsza pomoc - czy wiesz, jak jej udzielić?

Pytanie 1 z 10

Wypadek samochodowy

Robię zdjęcie telefonem i umieszczam na stronie społecznościowej.

Dzwonię na numer alarmowy 999 lub 112, podaję dokładne miejsce, rodzaj i opis wypadku, kto został poszkodowany i ile osób potrzebuje pomocy medycznej.

Dalej