Żebra - budowa, funkcje, choroby

Żebra to 12 par kości należących do szkieletu osiowego człowieka. Żebra tworzą ściany kostne klatki piersiowej, pełniąc funkcję ochronną dla jej wewnętrznych organów. Dodatkowo, żebra spełniają istotną rolę w procesie oddychania. Urazy żeber są bardzo bolesne, a ich powikłania bywają niebezpieczne. Dowiedz się, jak zbudowane są żebra, jakie są rodzaje żeber, jakie funkcje pełnią żebra oraz jakie choroby mogą dotyczyć żeber.

Żebra to kości o charakterystycznym, półkolistym kształcie, stanowiące kostne rusztowanie klatki piersiowej. Tylne końce żeber są połączone z kręgosłupem, a dokładniej z kręgami piersiowymi. Liczba kręgów piersiowych odpowiada liczbie par żeber (12), a więc każda para żeber jest połączona z odpowiednim kręgiem. Kolejne pary żeber w anatomii oznacza się odpowiednimi cyframi rzymskimi, od I do XII. Końce przednie żeber są natomiast połączone z mostkiem, choć ta zasada nie dotyczy wszystkich żeber.

Spis treści

1. Żebra - budowa
2. Żebra - funkcje
3. Żebra - choroby

Żebra - budowa

Wyróżnia się następujące rodzaje żeber:

• żebra prawdziwe (łac. costae verae) – żebra o numerach I - VII, posiadające bezpośrednie połączenie z mostkiem
• żebra rzekome (łac. costae spuriae) – żebra o numerach VIII - X, łączące się z mostkiem pośrednio za pomocą wspólnej chrząstki
• żebra wolne (łac. costae librae) – żebra o numerach XI i XII, nie posiadające żadnego połączenia z mostkiem, mają swobodne zakończenia w ścianie jamy brzusznej

Ciekawostką jest fakt, że liczba żeber u człowieka może być osobniczo zmienna. Zdarzają się zarówno żebra brakujące, jak i dodatkowe, choć są to stosunkowo rzadkie przypadki. Żebra dodatkowe mogą łączyć się z kręgosłupem poza typową lokalizacją w odcinku piersiowym - zdarzają się dodatkowe żebra szyjne, a także lędźwiowe. Nadmiarowe żebro szyjne może być przyczyną tzw. zespołu żebra szyjnego.

W budowie każdego żebra wyróżniamy głowę i szyjkę (od strony kręgosłupowej) oraz trzon (część główną). Głowa i szyjka żebra posiadają powierzchnie stawowe, które tworzą połączenia z odpowiednimi częściami kręgów (stawy żebrowo-kręgowe).

Żebra prawdziwe (numery I – VII) tworzą dodatkowo stawy mostkowo-żebrowe. Od strony wewnętrznej każdego żebra biegnie tzw. bruzda, w której położone są 3 struktury: tętnica, żyła oraz nerw międzyżebrowy. Wspólnie określa się je mianem pęczka naczyniowo-nerwowego.

Żebra stanowią szkielet kostny, do którego przyczepiają się liczne mięśnie otaczające klatkę piersiową. Warto zwrócić uwagę przede wszystkim na mięśnie oddechowe, biorące udział w rytmicznych ruchach oddechowych klatki piersiowej.

Głównym mięśniem oddechowym człowieka jest przepona, posiadająca swoje przyczepy na żebrach VI - XII. Pomiędzy każdą parą żeber znajdują się również 2 warstwy mięśni międzyżebrowych. Mięśnie międzyżebrowe zewnętrzne, wspólnie z przeponą, biorą udział w wykonywaniu wdechu. Mięśnie międzyżebrowe wewnętrzne pracują natomiast głównie przy intensywnym wydychaniu powietrza.

Żebra - funkcje

Jedną z najważniejszych funkcji żeber jest ochrona ważnych narządów, znajdujących się w klatce piersiowej. Żebra tworzą kostną osłonę dla serca, płuc i dużych naczyń (aorty, tętnic płucnych oraz żył głównych).

Dolne żebra zabezpieczają również częściowo narządy jamy brzusznej, takie jak wątroba i śledziona. Dzięki żebrom powyższe narządy są mniej narażone na bezpośrednie urazy. Z drugiej strony należy pamiętać, że każde uszkodzenie żeber może być powikłane uszkodzeniem sąsiadujących z nimi narządów wewnętrznych.

Kolejną ważną funkcją żeber jest czynność oddechowa. Podczas wdechu żebra rozszerzają się i unoszą, zwiększając objętość klatki piersiowej. Ciśnienie wewnątrz klatki piersiowej zmniejsza się, co powoduje zassanie powietrza atmosferycznego i wykonanie wdechu. Z kolei podczas wydechu żebra opadają i zbliżają się, powodując wzrost ciśnienia wewnątrz klatki piersiowej i przesunięcie powietrza na zewnątrz.

Do żeber przyłączają się liczne mięśnie, spełniające nie tylko funkcję oddechową. Poprzez połączenia z mięśniem zębatym, mięśniami piersiowymi, mięśniem podobojczykowym, mięśniem najszerszym grzbietu oraz mięśniami prostymi i skośnymi brzucha, żebra pełnią istotą rolę dla prawidłowej biomechaniki całej górnej połowy ciała.

Znajomość anatomii żeber odgrywa również istotne znaczenie dla lekarzy podczas wykonywania badania fizykalnego oraz zabiegów w obrębie klatki piersiowej. Osłuchiwanie zastawek serca za pomocą stetoskopu odbywa się w konkretnych przestrzeniach międzyżebrowych (przykładowo – zastawka trójdzielna w czwartej przestrzeni międzyżebrowej po stronie prawej).

Żebra pozwalają się również zorientować w anatomii klatki piersiowej przy wykonywaniu niektórych zabiegów ratujących życie (przykładowo – nakłucie klatki piersiowej w celu odbarczenia odmy prężnej wykonuje się w drugiej przestrzeni międzyżebrowej).

Żebra - choroby

Najczęściej spotykane choroby żeber to oczywiście urazy, powstające w wyniku upadków, podczas uprawiania sportów czy w trakcie wypadków komunikacyjnych. Warto jednak wiedzieć, że żeber mogą również dotyczyć schorzenia zapalne, nowotworowe, a także wady wrodzone.

Urazy żeber

Urazy żeber pod postacią stłuczeń i złamań zdarzają się stosunkowo często. Ponieważ każde żebro posiada "własny" nerw, tego typu urazy są bardzo bolesne. Ból jest dodatkowo nasilany przez ruchy oddechowe klatki piersiowej. Złamane żebra zwykle leczy się zachowawczo - nie ma możliwości ich unieruchomienia, ponieważ wiązałoby się ono ze znacznym utrudnieniem oddychania. Zmniejszona wentylacja określonego obszaru płuca może natomiast przyczynić się do rozwoju zapalenia płuc, które bywa powikłaniem urazów klatki piersiowej.

Niektóre złamania żeber wymagają bardziej specjalistycznego zaopatrzenia. Dotyczy to przede wszystkich urazów powikłanych. Jednym z możliwych powikłań złamania żebra jest odma opłucnowa, czyli przebicie opłucnej (błony otaczającej płuca). Odma opłucnowa może wymagać drenażu klatki piersiowej. Celem drenażu jest usunięcie powietrza wypełniającego jamę opłucnej (to powietrze uciska płuco, uniemożliwiając jego prawidłową wentylację).

Mnogie złamania żeber mogą spowodować powstanie tzw. wiotkiej klatki piersiowej, czyli utraty stabilności ścian kostnych klatki piersiowej. Takie powikłanie uniemożliwia prawidłowe oddychanie i wymaga zaawansowanych zabiegów medycznych. Aby zapobiec niewydolności oddechowej, konieczna jest intubacja dotchawicza i mechaniczna wentylacja pacjenta.

Zapalenie chrząstek żebrowych (choroba Tietz'a)

Zapalenie chrząstek żebrowych, nazywane również chorobą Tietz'a, to schorzenie dotyczące połączeń żeber z mostkiem. Stan zapalny chrząstek żebrowych jest bardzo bolesny i dodatkowo nasila się przy każdym ruchu klatki piersiowej. Podstawą leczenia zapalenia chrząstek żebrowych jest terapia przeciwbólowa - ból musi być opanowany na tyle, by umożliwić pacjentowi swobodne oddychanie. Nie są natomiast konieczne inne interwencje - zapalenie chrząstek żebrowych jest schorzeniem łagodnym i zwykle samoistnie ulega wyleczeniu.

Żebra - zespoły uciskowe

Ucisk niektórych struktur miękkich przez żebra może prowadzić do rozwoju tzw. zespołu górnego otworu klatki piersiowej. Jest to nazwa grupy schorzeń, których istotą jest ucisk naczyń podobojczykowych i splotu ramiennego przez struktury kostne.

Głównym objawem zespołu są dolegliwości bólowe i lokalne zaburzenia krążenia krwi. Do wystąpienia zespołu mogą predysponować wady wrodzone żeber, w tym dodatkowe żebro szyjne (używa się wówczas określenia "zespół żebra szyjnego"). Jeżeli leczenie zachowawcze nie przynosi efektów, konieczne może być operacyjne usunięcie żebra będącego przyczyną objawów.

Wady wrodzone żeber

Wady wrodzone żeber możemy podzielić ogólnie na liczbowe i strukturalne. Wady liczbowe dotyczą liczby żeber innej niż 12 par - mogą pojawić się zarówno żebra dodatkowe, jak i brakujące. W wadach strukturalnych liczba żeber jest prawidłowa, ale ich budowa odbiega od normy. Najczęściej spotykane przykłady wad strukturalnych to żebra zrośnięte (tzw. synostoza) oraz żebra dwudzielne. Mnogie wady żeber mogą być przyczyną znacznych deformacji klatki piersiowej.

Przykładem takiego schorzenia jest zespół Jeune'a, zwany również zaciskową dysplazją klatki piersiowej. Oprócz nieprawidłowego rozwoju licznych żeber, w obrazie klinicznym dominuje niedorozwój płuc i wady innych kości. Tak poważne zespoły wad wrodzonych występują na szczęście stosunkowo rzadko.

Nowotwory żeber

Żebra, podobnie jak inne kości, mogą być miejscem rozwoju procesów nowotworowych. Nowotwory mogą powstawać zarówno w częściach kostnych, jak i chrzęstnych żeber. Niektóre z nich mają charakter łagodny, a inne złośliwy. Przykłady łagodnych nowotworów żeber to kostniaki i chrzęstniaki.

Spośród nowotworów złośliwych, w żebrach może wystąpić mięsak kościopochodny (osteosarcoma), chrzestniakomięsak (chondrosarcoma) oraz mięsak Ewinga. Warto również wiedzieć, że w żebrach mogą lokalizować się przerzuty nowotworowe z innych narządów (np. w przebiegu raka piersi i raka prostaty).

Czytaj też:

• Ból żeber : przyczyny i leczenie

Krzysztofa Białożyt