Mikroudar - przyczyny, objawy, leczenie

Mikroudar (mały udar, mini udar) to problem zasadniczo mniej poważny od "klasycznego" udaru, pomimo to nigdy nie wolno go jednak bagatelizować - u dużej liczby pacjentów wystąpienie mikroudaru poprzedza pełnoobjawowy udar mózgu. Jakie są przyczyny mikroudaru i czym się on objawia? Na czym polega diagnostyka i leczenie mikroudaru oraz - co może najbardziej interesować pacjentów - jakie są różnice pomiędzy typowym udarem mózgu a małym udarem?

Spis treści

1. Mikroudar - przyczyny
2. Mikroudar - czynniki ryzyka
3. Mikroudar - objawy
4. Mikroudar - diagnostyka
5. Mikroudar - szacowanie ryzyka wystąpienia u chorego udaru mózgu
6. Mikroudar - leczenie
7. Mikroudar - zapobieganie

Mikroudar (inaczej mały udar, mini udar, przemijające niedokrwienie mózgu - w skrócie TIA) to schorzenie związane z nagłym zaburzeniem dostarczania krwi do mózgu.

Charakterystycznymi cechami mikroudaru są jego nagłe wystąpienie, to, że objawy mini udaru ustępują całkowicie samoistnie oraz to, że maksymalny czas utrzymywania się dolegliwości u pacjentów nie przekracza 24 godzin.

Z powodu tego, że objawy małego udaru po pewnym czasie - czasami jest to kilka minut, a czasami kilka godzin - samoistnie ustępują, pacjenci całkowicie bagatelizują ten stan i wcale nie odwiedzają lekarza. Taka sytuacja jest skrajnie wręcz niebezpieczna - wystąpienie mikroudaru nierzadko poprzedza bowiem pełnoobjawowy udar mózgu.

Przez to, że część chorych po mikroudarze nie zgłasza się do lekarza, ciężko jest dokładnie ocenić częstość występowania tego problemu.

Ogólnie szacuje się jednak, że u 1 na 3 osób, które doświadczyły małego udaru, w zdecydowanie niedalekiej przyszłości dochodzi do udaru mózgu.

Biorąc więc tutaj pod uwagę to, że w ciągu roku w Polsce udar mózgu występuje u nawet 70 tysięcy osób, dość łatwo można oszacować, iż rocznie nawet powyżej 20 tysięcy Polaków może doświadczać mikroudaru.

Mikroudar - przyczyny

Bezpośrednią przyczyną mikroudaru są przejściowe zaburzenia dopływu krwi do mózgowia. Mogą one wynikać z różnych problemów - do upośledzenia mózgowego krążenia krwi mogą doprowadzić zaburzenia należące do trzech różnych grup.

Przede wszystkim przyczyniać się do wystąpienia mini udaru może miażdżyca w naczyniach zaopatrujących mózgowie (np. zmiany miażdżycowe w obrębie tętnic szyjnych wewnętrznych).

Problemem, przez który dochodzić może do nieprawidłowego zaopatrzenia mózgu w krew jest również zakrzepica - ryzykiem wystąpienia takowej są obarczeni przede wszystkim pacjenci cierpiący na schorzenia kardiologiczne (takie jak zastoinowa niewydolność krążenia czy migotanie przedsionków), ale i osoby chorujące na białaczkę oraz anemię sierpowatą.

Jeszcze innym możliwym mechanizmem, w którym może dochodzić do małego udaru, jest krwawienie wewnątrzczaszkowe - tego rodzaju zaburzenia stanowią jednak najrzadszą spośród wymienionych przyczynę mikroudarów.

Mikroudar - czynniki ryzyka

Wyróżnia się szereg rozmaitych czynników, którymi obarczenie zwiększa ryzyko tego, że u pacjenta dojdzie do wystąpienia małego udaru. Dzieli się je dwojako na modyfikowalne oraz niemodyfikowalne czynniki ryzyka mikroudaru. Do pierwszych z wymienionych - czyli do modyfikowalnych czynników ryzyka omawianej choroby - zaliczane są:

• nadciśnienie tętnicze,
• choroby kardiologiczne (takie jak wspominane już niewydolność krążenia i migotanie przedsionków, ale i różne wady serca),
• choroby tętnic szyjnych (przede wszystkim miażdżyca),
• palenie papierosów,
• choroba tętnic obwodowych,
• cukrzyca,
• siedzący tryb życia,
• duży udział w diecie tłuszczów nasyconych oraz soli,
• podwyższony poziom homocysteiny,
• hipercholesterolemia,
• nadmierna masa ciała (zarówno nadwaga, jak i otyłość),
• nadmierne spożywanie alkoholu.

Powyższe czynniki określane są jako modyfikowalne, ponieważ możliwe jest wpływanie na nie - nadmierną masę ciała można przecież obniżyć, dietę zmienić, a poziom cholesterolu zmniejszyć poprzez ingerencje dietetyczne i ewentualną farmakoterapię.

Istnieją jednak pewne czynniki ryzyka mikroudaru, na które pacjenci wpływu niestety nie mają - takowymi niemodyfikowalnymi czynnikami ryzyka mini udaru są:

• wiek (ryzyko małego udaru znacząco zwiększa się po przekroczeniu 55. roku życia),
• płeć (mężczyźni są bardziej zagrożeni wystąpieniem mini udaru),
• wywiad rodzinny (wtedy, gdy u któregoś członka rodziny wystąpił mikroudar lub udar mózgu, ryzyko tego, że problem pojawi się również i u innych osób z tej samej rodziny, jest znacząco zwiększone).

Mikroudar - objawy

Objawy mikroudaru mogą być bardzo różne - wszystko zależne jest w tym wypadku od tego, w której dokładnie części mózgowia dojdzie do wystąpienia przejściowego niedokrwienia. Typowo w przebiegu tej jednostki zaburzenia dotyczą części mózgu zaopatrywanych przez przednią część tzw. koła tętniczego mózgowia.

Objawy małego udaru mają charakter ogniskowy i - szczególnie w piśmiennictwie anglojęzycznym - w skrócie określa się je mianem FAST (od Face, Arms, Speech i Time). Często spotykanymi objawami schorzenia są:

• paraliż połowiczy twarzy (dochodzić może np. do opadnięcia powieki czy kącika ust po jednej stronie twarzy, chorzy z mini udarem mogą mieć też trudności z uśmiechnięciem się),
• porażenie, a czasami niedowład mięśni kończyny górnej (prowadzące do trudności chociażby z uniesieniem kończyny, chorzy z mikroudarem mogą odczuwać również drętwienie i inne zaburzenia czucia),
• zaburzenia mowy (chory może bełkotać, przez co jego mowa bywa całkowicie niezrozumiała, ale i może on mieć trudności z rozumieniem mowy innych),
• zawroty głowy,
• zaburzenia równowagi,
• zaburzenia widzenia (np. w postaci odbierania zdwojonego obrazu, a czasami w postaci przemijającej ślepoty jednoocznej, co określa się terminem amaurosis fugax).

Podkreślenia tutaj wymaga to, że jeżeli u pacjenta objawy dotyczą jednej strony jego ciała - np. zmaga się on z opadnięciem lewej powieki i osłabieniem siły mięśniowej lewej kończyny górnej - to niedokrwienie wystąpiło w obrębie prawej półkuli mózgu.

Warto tutaj również dodać, że objawy mikroudaru mają charakter ogniskowy - w jego przebiegu nie pojawia się znaczna ilość zaburzeń, np. paraliż prawej nogi i porażenie lewej ręki z towarzyszącym omdleniem, do tego dolegliwości u chorego utrzymują się maksymalnie przez jedną dobę.

Mikroudar - diagnostyka

Nagłe wystąpienie objawów, które mogą sugerować właśnie mikroudar, z całą pewnością stanowi wskazanie do pilnego odwiedzenia lekarza. Nawet wtedy, gdy dolegliwości u pacjenta całkowicie samoistnie ustąpią, nigdy nie wolno ich zbagatelizować: przebycie małego udaru znacząco zwiększa ryzyko doświadczenia udaru mózgu, co więcej - dojść do niego może w bardzo krótkim czasie (nawet w ciągu kolejnych kilkudziesięciu godzin).

W rozpoznawaniu mini udaru znaczenie ma głównie wywiad lekarski oraz badanie neurologiczne. Lekarz koncentruje się na tym, jakie dokładnie dolegliwości wystąpiły u pacjenta, później przeprowadza on badanie neurologiczne w celu sprawdzenia, czy różne objawy neurologiczne (np. zaburzenia czucia czy osłabienie siły mięśniowej) nadal są u chorego obecne.

Później zlecane jest zwykle wykonanie różnych badań. Obejmują one m.in. badania laboratoryjne (takie jak morfologia krwi, stężenie glukozy we krwi czy poziomy wykładników stanu zapalnego), a także badania obrazowe.

W przypadku tych ostatnich mowa o tomografii komputerowej czy o rezonansie magnetycznym głowy - oba z wymienionych pozwalają nie tylko wykluczyć ewentualne krwawienie mózgowe, ale i dzięki nim możliwe jest zaobserwowanie, czy niedokrwienie doprowadziło do jakichś utrwalonych zmian w mózgowiu.

Badania obrazowe głowy umożliwiają również wykluczenie innych możliwych przyczyn objawów, które wystąpiły u pacjenta (takich jak np. ropień mózgu czy guz mózgu).

Ważnym badaniem bywa także USG Doppler tętnic szyjnych - pozwala ono ocenić, czy możliwą przyczyną wystąpienia małego udaru były zmiany miażdżycowe, doprowadzające do znacznego zwężenia światła tychże naczyń.

Wspominane powyżej badania wykonywane są z kilku różnych powodów - jednym z nich jest konieczność przeprowadzenia diagnostyki różnicowej. Po to właśnie oznacza się u pacjentów chociażby poziom glukozy we krwi - wykluczyć trzeba m.in. hipoglikemię.

Jeszcze innym problemem, który brany jest pod uwagę w diagnostyce różnicowej mini udaru, są ogniskowe napady padaczkowe.

Mikroudar - szacowanie ryzyka wystąpienia u chorego udaru mózgu

Jak już kilkukrotnie wspomniano, mikroudar znacząco zwiększa zagrożenie wystąpieniem u pacjenta "pełnego" udaru mózgu. Z tego powodu u osoby, która doświadczyła małego udaru, konieczne jest oszacowanie tego, jak duże jest ryzyko pojawienia się u niej poważniejszych zaburzeń neurologicznych. Do tego celu służy skala ABCD2 - przyznaje się w niej punkty za:

• wiek (powyżej 60 lat - 1 punkt),
• wartość ciśnienia tętniczego (wyższe niż 140/90 mm Hg - 1 punkt),
• istnienie u chorego objawów ruchowych po jednej stronie ciała (2 punkty),
• czas występowania odchyleń neurologicznych (poniżej godziny - 1 punkt, powyżej godziny - 2 punkty),
• istnienie zaburzeń mowy (w razie afazji - 1 punkt),
• choroby współistniejące (gdy pacjent cierpi na cukrzycę - 1 punkt).

Im więcej punktów w skali ABCD2 otrzyma pacjent, tym ryzyko tego, że w niedługim czasie wystąpi u niego udar mózgu, jest większe.

Mikroudar - leczenie

Zaburzenia prowadzące do mikroudaru ustępują samoistnie, w związku z czym leczenie osób, które przebyły mały udar, opiera się na oddziaływaniu na różne czynniki, które zwiększają ryzyko ponownego wystąpienia tej choroby. To właśnie z tego powodu aż tak istotne jest dokonanie kompleksowej oceny stanu zdrowia pacjenta, który doświadczył tego schorzenia – dopiero po przeprowadzeniu tego możliwe jest zaproponowanie mu optymalnej dla niego terapii.

Zasadniczo u każdej osoby, która przebyła mikroudar, rozpoczynana jest terapia lekami przeciwpłytkowymi - chorym zalecane jest dożywotnie przyjmowanie kwasu acetylosalicylowego (lub - w razie jego nietolerancji lub przeciwwskazań do stosowania - innych leków przeciwpłytkowych).

W sytuacji, gdy pacjent cierpi na zaburzenia rytmu serca (szczególnie na migotanie przedsionków), wskazane jest rozpoczęcie stosowania przez niego leków zmniejszających krzepliwość krwi (antykoagulantów).

W leczeniu mikroudaru u osób, które zmagają się z zaburzeniami lipidowymi, uzasadnione może być rozpoczęcie przyjmowania przez nich preparatów z grupy statyn.

Niezwykle ważne jest także optymalne leczenie schorzeń, na które cierpi osoba będąca po mini udarze – mowa tutaj np. o konieczności utrzymywania właściwych wartości ciśnienia tętniczego krwi u chorych z nadciśnieniem tętniczym oraz o optymalnej kontroli glikemii u pacjentów zmagających się z cukrzycą.

Mikroudar - zapobieganie

Całkowicie zapobiec wystąpieniu mikroudaru zwyczajnie się nie da, prawda jest jednak taka, że właściwy tryb życia znacząco może obniżyć ryzyko zachorowania.

Mowa tutaj chociażby o stosowaniu zbilansowanej, bogatej w niezbędne składniki odżywcze diety z ograniczeniem tłuszczów zwierzęcych i tłuszczów trans (przykładem takiej korzystnej diety jest dieta śródziemnomorska), regularnym uprawianiu aktywności fizycznej czy podjęciu próby zmniejszenia nadmiernej masy ciała.

Chcąc zredukować ryzyko zachorowania na mały udar, pacjenci powinni również pamiętać o szkodliwym działaniu na ich organizmy różnych używek - aby ograniczyć ryzyko wystąpienia mikroudaru, powinno się unikać nadużywania alkoholu, a także powstrzymać się od palenia papierosów.

Czy grozi ci udar mózgu?

Pytanie 1 z 7

Czy masz powyżej 55 lat?

TAK

NIE

Dalej