Węgiel aktywny (węgiel aktywowany) - właściwości, zastosowanie i dawkowanie

Węgiel aktywny, określany również jako węgiel aktywowany lub węgiel leczniczy, ma postać czarnych tabletek i znalazł zastosowanie przede wszystkim jako środek na biegunkę, zatrucia. Podawanie węgla aktywowanego jest stosunkowo bezpieczną i efektywną metodą leczniczą. Niektórzy lekarze uważają, że jest ona skuteczniejsza niż płukanie żołądka. Węgiel aktywny wykorzystywany jest też kosmetyce - na przykład w maseczkach oczyszczających. Jakie jeszcze właściwości ma węgiel leczniczy i jakie jest dawkowanie?

Spis treści

1. Węgiel aktywny na biegunkę
2. Węgiel aktywny w zatruciach lekami i związkami chemicznymi
3. Węgiel aktywny (aktywowany) - dawkowanie
4. Przeciwwskazania do stosowania węgla aktywnego
5. Węgiel aktywny w ciąży
6. Węgiel aktywny w kosmetyce i nie tylko
7. Węgiel aktywny - skutki uboczne
8. Węgiel aktywny - możliwe interakcje z lekami 

Węgiel aktywny (węgiel aktywowany) wytwarzany jest z miazgi drzewnej w temperaturze ok. 900°C, a następnie aktywowany działaniem pary wodnej lub silnych kwasów, w celu uzyskania maksymalnej powierzchni adsorpcyjnej. 1 g węgla aktywowanego może mieć powierzchnię 1000 m² lub większą.¹

Węgiel leczniczy (aktywowany) najczęściej ma postać czarnych tabletek. Węgiel aktywowany wskazany jest do leczenia:

• zatruć pokarmowych
• biegunek
• zatruć substancjami chemicznymi i lekami

Pomocniczo stosuje się go w przypadku wzdęć.

Jednak dawniej doceniano go ze względu na inne właściwości. Hipokrates i jego uczniowie zalecali stosowanie sproszkowanego węgla drzewnego na zakażone rany, co nie tylko zapobiegało przykremu zapachowi, ale również powodowało, że rana szybciej się goiła.

Węgiel leczniczy działał osuszająco i absorbująco na wydzieliny i bakterie. Podobne zabiegi stosują do dziś Aborygeni w Australii, wiele plemion afrykańskich, Indianie w obu Amerykach i Eskimosi na Grenlandii, tyle że ci ostatni używają nie węgla drzewnego, lecz ze spalonych kości zwierząt (to drugie źródło pozyskiwania tego surowca).

Afrykanie i Aborygeni znaleźli dla węgla wiele innych zastosowań, np. okładami z węgla leczniczego "wyciągają" truciznę z ran zadanych przez jadowite węże, pająki, skorpiony czy wściekłe zwierzęta. Indianie natomiast leczą węglem reakcje alergiczne na trujący bluszcz.

Węgiel aktywny na biegunkę

Węgiel aktywny (leczniczy) ma silne właściwości adsorbujące (wiążące) inne substancje, m.in. bakterie i toksyny powodujące biegunkę. Wychwytuje i wiąże je, a następnie wraz z nimi jest wydalany z organizmu.

Poza tym węgiel leczniczy pokrywa błonę śluzową przewodu pokarmowego warstwą chroniącą ją przed działaniem szkodliwych substancji.

Jednak węgiel leczniczy może być stosowany jedynie przez krótki okres ze względu na niepożądane pochłanianie m.in. enzymów trawiennych i witamin.

Węgiel aktywny w zatruciach lekami i związkami chemicznymi

Węgiel leczniczy wiąże nie tylko bakterie i toksyny, lecz także niektóre leki, dlatego znalazł zastosowanie (pomocniczo) jako odtrutka po ich przedawkowaniu.

Największą skuteczność ma podanie węgla szybko po spożyciu trucizny tj. do 1 godziny. Zasadą jest podanie węgla po usunięciu trucizny przez sprowokowanie wymiotów lub wykonaniu płukania żołądka, ale można też stosować węgiel aktywowany bez opróżniania żołądka. Podaje się 1 g/kg m.c. w zawiesinie wodnej 50-100 ml.

Podana ilość węgla powinna być przynajmniej 10 razy większa od ilości spożytej trucizny.²

Węgiel aktywowany nie powinien być stosowany rutynowo we wszystkich zatruciach doustnych. Podaje się go tylko po spożyciu substancji, które są przez węgiel adsorbowane, jeśli dawka trucizny stwarza niebezpieczeństwo rozwoju ciężkiego zatrucia lub zgonu.

Węgiel aktywny (aktywowany) - dawkowanie

Dorośli i dzieci po 12. roku życia: w lżejszych zatruciach pokarmowych z objawami wzdęć lub nadmiernej fermentacji jelitowej: 800-1200 mg kilka razy na dobę do ustąpienia objawów.

Preparaty można połykać w całości, jednak w celu uzyskania ich szybszego działania zaleca się rozgryzanie tabletek.

Przeciwbiegunkowo: 3-6 g co godzinę (3-4 razy) najlepiej w postaci zawiesiny wodnej do ustąpienia objawów.

W zatruciach: dorośli i dzieci po 1. roku życia -  jednorazowa dawka wynosi zwykle 4-12,5 g w postaci zawiesiny wodnej, którą powinna mieć konsystencję gęstej śmietany.

Przeciwwskazania do stosowania węgla aktywnego

Najważniejsze przeciwwskazania do stosowania węgla aktywnego (aktywowanego) to:

• rozstrój żołądka
• podejrzenie niedrożności jelit
• ostry ból brzucha
• wrzodziejące zapalenie okrężnicy

U chorych ze schorzeniami przewodu pokarmowego, w krótkim czasie po zabiegach operacyjnych na górnym odcinku przewodu pokarmowego niebezpieczeństwo związane z jego stosowaniem może przewyższać korzyści.

Węgiel aktywowany utrudnia lub wręcz uniemożliwia ocenę endoskopową przewodu pokarmowego.

Poza tym nie wolno go także podawać, jeżeli chory nie współpracuje, ma zaburzenia świadomości, niesprawne odruchy obronne z dróg oddechowych.

Nie można go podawać niemowlętom.

Zastosowanie węgla jest także przeciwwskazane w sytuacjach, w których zwiększa ryzyko aspiracji zawartości żołądka do dróg oddechowych, np. w zatruciach węglowodorami.

Nie powinno się go także podawać, jeżeli planuje się doustne podawanie odtrutki (np. N-acetylocysteiny w zatruciu paracetamolem).

Nie należy przyjmować preparatów węgla w czasie posiłków, ponieważ pokarm osłabia jego działanie.

Węgiel aktywny w kosmetyce i nie tylko

Węgiel aktywny jest stosowany do produkcji wkładów do masek ochronnych, filtrów powietrza, wody, do klarowania hydrolizatów białkowych, moszczów, win i soków, przy produkcji spirytusu, czystego cukru, do rozdzielania mieszanin gazowych, oczyszczania par i gazów. Odmiany bardzo czarne dają czerń węglową stosowaną do barwienia.

Poza tym węgiel aktywowany znalazł także zastosowanie w kosmetyce. Poradzi sobie z trądzikiem, zaskórnikami, wybieli zęby i zniweluje problem przetłuszczających się włosów.

Czy zdrowo się odżywiasz?

Pytanie 1 z 9

Ile jesz posiłków dziennie?

Dwa. Pierwszy rano, drugi po pracy

Trzy. Nie podjadam między posiłkami

Trzy, ale zdarza mi się podjadać między posiłkami

Jem 4-5 mniejszych posiłków dziennie, mniej więcej co 3-4 godziny

Następne pytanie

Węgiel aktywny - skutki uboczne

Węgiel barwi kał na czarno. Może być powodem zaburzeń żołądkowo-jelitowych, może powodować zaparcia, niekiedy wywołuje wymioty, zwłaszcza u dzieci. Opisywano aspirację do płuc (zwłaszcza podczas wymiotów po podaniu węgla).

Węgiel aktywny - możliwe interakcje z lekami 

Może zmniejszać wchłanianie salicylanów, barbituranów, glutetymidu, a prawdopodobnie również innych substancji i leków (m.in. środków antykoncepcyjnych, leków przeciwzakrzepowych, antybiotyków). Inne leki należy stosować co najmniej 2 godziny przed przyjęciem węgla lub 2 godziny po jego przyjęciu.

Monika Majewska