Pneumokoki (Streptococcus pneumoniae, dwoinka zapalenia płuc) - jak wykryć?

Pneumokoki (Streptococcus pneumoniae, dwoinka zapalenia płuc) mogą być przyczyną wielu groźnych chorób. Zazwyczaj zakażenie pneumokokami powoduje liczne powikłania, często zagrażające życiu. Kto jest najbardziej narażonyażenie? Jakie choroby wywołują pneumokoki i jakie są ich objawy? Czy szczepienie przeciwko pneumokokom jest skuteczne?

Spis treści

1. Pneumokoki - kogo atakują?
2. Pneumokoki - choroby wywoływane przez pneumokoki
3. Pneumokokowe zapalenie płuc
4. Pneumokoki powodują zapalenie ucha środkowego
5. Pneumokoki mogą wywołać zapalenie zatok przynosowych
6. Szczepienia przeciwko pneumokokom
7. Pneumokoki: szczepionka skoniugowana

Pneumokoki, inaczej nazywane Streptococcus pneumoniae, czyli dwoinka zapalenia płuc, to Gram-dodatnia bakteria, która na swojej powierzchni ma otoczkę z wielocukrów, czyli polisacharydów. To właśnie owa otoczka, która może być odmiennie zbudowana, decyduje o przynależności pneumokoka do określonego szczepu. Coraz szybciej rośnie liczba szczepów opornych na antybiotyki (31 proc.), co świadczy o "inteligencji" tych drobnoustrojów.

Dlaczego pneumokoki są groźne? Są dwa powody. Po pierwsze  przenoszą się drogą kropelkową - wystarczy zatem, by nosiciel kichnął lub zakasłał, a już bakteria atakuje kolejne osoby. A ponieważ upodobała sobie śluzówkę nosa i gardła, łatwo przenika dalej - np. do płuc czy mózgu. Po drugie rodzimy się z darem rozpoznawania i zwalczania (produkowania przeciwciał) tylko jednego szczepu pneumokoków. Gdy do organizmu trafi  bakteria z innego szczepu, układ odpornościowy nie potrafi jej pokonać i rozwija się choroba - często pneumokokowe, ostre zapalenie płuc

Pneumokoki - kogo atakują?

Znamy około 90 typów bakterii Streptococus pneumoniae, nazywanej potocznie pneumokokiem. Wywołują one wiele groźnych chorób. Na zakażenie najbardziej narażeni są ci, u których system odpornościowy nie jest doskonały. Przede wszystkim małe dzieci, bo nie miały czasu nabrać odporności, ponadto ich układ oddechowy jest jakby mniej szczelny, przez co bakterie łatwo przenikają z gardła dalej. W niebezpieczeństwie są też osoby starsze, ponieważ ich organizm wolniej się regeneruje, a układ odpornościowy gorzej radzi sobie z nowymi wyzwaniami. Pneumokoki często atakują chorych na AIDS i nosicieli HIV, których układ odpornościowy nie radzi sobie z zakażeniami.

Pneumokoki - choroby wywoływane przez pneumokoki

Pneumokoki mogą wywołać wiele schorzeń. Do najczęstszych zakażeń, nazywanych inwazyjnymi należą:

• ostre zapalenie płuc
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
• zakażenie krwi (bakteriemia)
• uogólnione zakażenie krwi (posocznica, tzw. sepsa)

Nieco rzadziej rozwija się:

• zapalenie wyrostka robaczkowego
• zapalenie stawów
• zapalenie kości
• zapalenie szpiku kostnego
• zapalenie ślinianek
• zapalenie pęcherzyka żółciowego
• zapalenie otrzewnej
• zapalenie wsierdzia
• zapalenie osierdzia
• zapalenie jądra
• zapalenie najądrza
• zapalenie prostaty
• zapalenie pochwy
• zapalenie szyjki macicy
• zapalenie jajowodu

Do mniej groźnych chorób zalicza się:

• zapalenie ucha środkowego
• zapalenie zatok przynosowych
• zapalenie spojówek

Choroby inwazyjne leczy się w szpitalu. Pozostałe zazwyczaj w domu.

Pneumokokowe zapalenie płuc

Szacuje się, że na skutek pneumokokowego zapalenia płuc rocznie umiera na świecie ok. 1 mln ludzi. Blisko 40 proc. przypadków przypada na zapalenia płuc u dzieci i niemowląt, podobnie jest u osób w podeszłym wieku, chorych na AIDS. Do zakażenia dochodzi, gdy bakterie przenikną przez nos czy gardło do dolnych dróg oddechowych. Pojawiają się wtedy następujące objawy:

• duszności
• gorączka z dreszczami
• kaszel z odkrztuszaniem gęstej wydzieliny
• ból w klatce piersiowej

W przebiegu zapalenia płuc zamiast powietrza w pęcherzykach płucnych pojawia się płyn, który utrudnia oddychanie, czyli wymianę gazową. Osłuchując pacjenta, lekarz słyszy charakterystyczne szmery. Aby potwierdzić rozpoznanie, zleca prześwietlenie. Zwykle jednak stan chorego jest na tyle zły, że konieczne jest natychmiastowe wdrożenie leczenia. Najczęściej stosuje się antybiotyki o tzw. szerokim spektrum działania, ponieważ pneumokoki nie są wrażliwe na wszystkie leki.

Pneumokoki powodują zapalenie ucha środkowego

Rozwija się po przeziębieniu. Zwykle dotyka dzieci, choć zdarza się także u dorosłych. W 80 proc. przypadków konieczne jest podanie silnego antybiotyku. Gdy bakteria zaatakuje, dziecko płacze bez powodu, bo ucho bardzo boli. Dochodzi też do przytłumienia słuchu. U małych dzieci pierwszym sygnałem dla rodziców powinno być tarcie ucha. Często jednak właściwe rozpoznanie jest trudne, bo pierwszym objawem choroby bywa biegunka, wymioty lub nudności. Złe samopoczucie dziecka powinno skłonić nas do wizyty u lekarza. Nieleczone zapalenie ucha może skończyć się częściową utratą słuchu, co m.in. znacznie utrudni prawidłowy rozwój dziecka.

Pneumokoki mogą wywołać zapalenie zatok przynosowych

Pojawia się ropna wydzielina i uczucie zatkania nosa, ból głowy, gorączka, upośledzenie węchu, nieprzyjemny zapach z ust i kaszel. Zapalenie zaostrza też objawy alergii oddechowych i astmy. Jeżeli szybko nie podejmie się leczenia, choroba przekształci się w stan przewlekły, a ten może doprowadzić do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych lub kości szczękowej.

Szczepienia przeciwko pneumokokom

W przeszłości takie zakażenia skutecznie leczono antybiotykami z grupy penicylin. Niestety, w ciągu ostatnich 20 lat wzrosła liczba szczepów odpornych na ten rodzaj antybiotyków. Wiele nie reaguje też na makrolidy, sulfanamidy i tetracykliny.

Najwłaściwszym sposobem walki z pneumokokami są szczepienia. U dzieci zalecana jest szczepionka 13-walentna. Podana, nim dziecko ukończy 2 lata, daje 97-proc. ochronę przed 7 najgroźniejszymi szczepami bakterii na ok. 15 lat. Szczepionka jest dobrze tolerowana. Czasem tylko występuje obrzęk lub zaczerwienienie w miejscu podania, gorączka do 38 st. C, pobudzenie lub senność, brak apetytu. Te dolegliwości mijają po kilku dniach.

Dorośli są odporniejsi, ale gdy już dopadnie ich bakteria - wywołuje zapalenie płuc. Warto więc się zaszczepić przeciw pneumokokom, choć wystarczającą ochronę osobom w średnim, a zwłaszcza starszym wieku daje szczepionka przeciw grypie.

Pneumokoki: szczepionka skoniugowana

Dzieci powyżej 2. roku życia i seniorów powyżej 65. roku życia szczepi się szczepionką polisacharydową. Ale szczepionka ta w niewielkim stopniu pobudza układ odpornościowy, poza tym odporność po szczepieniu jest krótkotrwała.

Szczepienie jest refundowane przez budżet państwa dla dzieci urodzonych po 31 grudnia 2016. Nie zapłacimy za szczepionkę 10-walentną, ale za rekomendowaną przez specjalistów 13-walentną już tak.

Ostatnie badania dowiodły, że znacznie skuteczniejszą ochronę daje tzw. szczepionka skoniugowana. Jej stosowanie zaleca się u osób powyżej 65. roku życia (chorujących na serce, płuca, cukrzycę), dzieci powyżej 2. roku życia i dorosłych z anemią, niedoborami odporności lub po usunięciu śledziony. Szczepionka uodparnia na 10-15 lat.

miesięcznik "Zdrowie"

Anna Jarosz

Konsultacja: lek. med. Grzegorz Borstern