Spis treści
Nazwa zespołu MELAS wbrew pozorom nie wywodzi się od nazwiska odkrywcy tego schorzenia. Jest to akronim opisujący zestaw współwystępujących objawów, jak – miopatia mitochondrialna, encefalopatia, kwasica mleczanowa oraz występowanie incydentów podobnych do udarów (ang. Mitochondrial myopathy, Encephalopathy, Lactic acidosis, Stroke-like episodes; MELAS).
Schorzenie należy do chorób rzadkich i diagnozowane jest średnio u 1 na 4000 osób (jednocześnie uważane jest za jedną z najczęściej spotykanych chorób o dziedziczeniu mitochondrialnym).
Polecany artykuł:
Jaka jest przyczyna Zespołu MELAS?
Zespół MELAS uznawany jest za mitochondrialną dziedziczną chorobę genetyczną. Dziedziczenie mitrochondrialne oznacza, że chorobą dotknięte mogą być obie płcie, jednak tylko kobiety „przekazują” związane z nią geny przyszłemu potomkowi. Dzieje się tak dlatego, że mitochondria ojcowskie obecne są jedynie w szyjce męskiej komórki rozrodczej - plemnika (tzw. wstawce), występującej tuż przed jego ogonem.
Podczas zapłodnienia, w tworzeniu zygoty uczestniczy jedynie główka komórki zawierająca większość materiału genetycznego. Wstawka i ogon są odrzucane, a wraz z nimi mitochodrialne DNA (mtDNA).
Wszelkie zaburzenia mitochondrialne, w tym te odpowiadające za Zespół MELAS, są dziedziczone po matce. Tego typu wady genetyczne są wynikiem mutacji powodujących upośledzenie funkcji mitochondriów, w tym cyklu fosforylacji oksydacyjnej i wytwarzania energii.
Odkryto, że najczęstszą przyczyną schorzenia jest mutacja punktowa genu mitochondrialnego MTT1 (wykrywana nawet w 90% przypadków). Inne poznane mutacje związane z tym zespołem to także MTTQ, MTTH, MTTK czy MTTS1.
Mitochondria stanowią pewnego rodzaju fabryki energetyczne komórek całego organizmu i regulują wszelkie funkcje i metabolizm. Ich wady objawiają się szczególnie dotkliwie w funkcjonowaniu narządów najsilniej aktywnych, m.in mózgu i mięśni. Podejrzewa się również, że za neurologiczne objawy MELAS odpowiadają mikrouszkodzenia naczyń krwionośnych (tzw. angiopatie) oraz niedobory tlenku azotu, co może powodować upośledzenie rozszerzania naczyń mózgowych.
Objawy Zespołu MELAS
Dzieci z Zespołem MELAS zazwyczaj mają prawidłowy wczesny rozwój psychomotoryczny, a ich zdrowie nie budzi żadnych zastrzeżeń lekarzy specjalistów ani rodziców. Objawy pojawiają się najczęściej dopiero pomiędzy 2 a 10 rokiem życia. Początek choroby związany jest z:
- niedoborami wzrostu,
- atakami migrenowego bólu głowy,
- postępującą głuchotą,
- anoreksją,
- napadami wymiotów i drgawek.
Jedną z charakterystycznych cech tej choroby (która uwidacznia się podczas diagnostyki histopatologicznej i barwienia pobranej tkanki) jest nienaturalne nagromadzenie mitochondriów we włóknach mięśniowych.
Dysfunkcyjne mitochondria dzielą się, próbując zrekompensować słabą produkcję energii i wydają się jaskrawoczerwone w porównaniu z wybarwionymi w preparacie niebieskimi włóknami mięśniowymi.
Obraz taki daje wrażenie postrzępionych (tzw. szmatowatych) czerwonych włókien mięśniowych (ang. ragged red fibers, RRF). Zaburzenia pracy mięśni (miopatia) w Zespole MELAS początkowo objawia się nietolerancją wysiłku lub osłabieniem mięśni tułowia i górnej części kończyn (tzw. mięśni proksymalnych).
Wraz z wiekiem coraz częściej pojawiają się napady objawów neurologicznych, które określa się mianem „epizodów podobnych do udaru”. Incydenty te różnią się od typowego udaru (charakterystycznego u osób starszych), ponieważ nie pasują do żadnego obszaru naczyniowego.
Obrazy wykonywane podczas diagnostyki rezonansem magnetycznym (MRI), mogą być niezwykle zmienne i niejednoznaczne, a same zmiany ustępować szybciej niż typowy udar.
Deficyty neurologiczne mają często charakter ogniskowy i obejmują m.in.:
- niedowład połowiczy (dotyczy ręki i nogi po tej samej stronie ciała),
- hemianopię (zaburzenia wzroku występujące w połowie pola widzenia),
- afazję (trudności z mówieniem lub rozumieniem mowy),
- encefalopatia (przewlekłe uszkodzenia struktur mózgu),
- napady padaczkowe.
Tak poważne schorzenia, zwłaszcza w okresie wzrostu i dojrzewania młodego organizmu przekładają się na postępujące upośledzenie funkcji motorycznych, kojarzenia i rozumowania. Z czasem pogarszać mogą się też wady wzroku oraz odbiorczy ubytek słuchu.
Zmiany ogólnoustrojowe w Zespole MELAS oddziałują również na inne układy narządów. Pacjenci mogą dodatkowo cierpieć na zaburzenia przewodzenia w sercu, cukrzycę typu II, uszkodzenia nerek i chroniczne zmęczenie.
Diagnostyka i leczenie Zespołu MELAS
W diagnostyce Zespołu MELAS uczestniczy zazwyczaj wielu specjalistów: neurologów, kardiologów, okulistów. Do prawidłowej oceny klinicznej niezbędne jest wykonanie badań obrazowych głowy, np. rezonansu magnetycznego i tomografii komputerowej oraz ich wnikliwa ocena.
W celu oceny struktury tkanki do badań pobierane są także próbki mięśni (w postaci biopsji) oraz płynu mózgowo-rdzeniowego (punkcja lędźwiowa).
Jednym z wyników badań krwi, potwierdzającym występowanie Zespołu MELAS, może być też podwyższone stężenie kwasu mlekowego (tzw. kwasica mleczanowa), która jest związana z nieprawidłową funkcją mitochondriów. Poziom mleczanu jest też często podwyższony w płynie mózgowo-rdzeniowym.
Ostateczne rozpoznanie MELAS opiera się na wykryciu specyficznych mutacji mtDNA. Oczywiście wcześniejsze wykonanie badań genetycznych eliminuje potrzebę wykonania innych bolesnych badań (np. biopsji mięśnia) – jest jednak bardzo kosztowne.
Niestety, współcześnie nie jest znany sposób leczenia, który umożliwiałby zatrzymanie postępu choroby. Terapia polega na łagodzeniu objawów, m.in. lekami przeciwpadaczkowymi. Wspomagająco, stosuje się również suplementy zawierające:
Udowodniono, że pomagają one zwiększyć produkcję energii przez mitochondria, łagodzi nasilenie objawów, a także zmniejsza częstotliwość epizodów.
Arginina jest jednym z prekursorów produkcji tlenku azotu – dzięki czemu jej podawanie może wspierać funkcjonowanie naczyń krwionośnych i zmniejszać ryzyko wystąpienia udaru mózgu.
Nie zmienia to jednak faktu, że Zespół MELAS jest bardzo ciężkim schorzeniem prowadzącym do trwałej niepełnosprawności, o dużym ryzyku przedwczesnej śmierci.
