Deksametazon - działanie, wskazania do stosowania, skutki uboczne

Deksametazon to syntetyczny hormon kory nadnerczy z grupy glikokortykosteroidów o długotrwałym i bardzo silnym działaniu przeciwzapalnym, przeciwalergicznym i immunosupresyjnym (obniżającym odpowiedź układu immunologicznego).

Spis treści

1. Wskazania do stosowania deksametazonu
2. Przeciwwskazania do stosowania deksametazonu
3. Dostępne preparaty
4. Dawkowanie deksametazonu
5. Działania niepożądane deksametazonu
6. Interakcje z innymi lekami i substancjami
7. Wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn
8. Ciąża i karmienie piersią

Wskazania do stosowania deksametazonu

Lek jest, przede wszystkim, stosowany w chorobach reumatycznych, onkologicznych (w onkologii znajduje również zastosowanie w profilaktyce wymiotów wywołanych przez chemioterapię), w zaostrzeniach w astmie o ciężkim przebiegu, ostrym obrzęku naczynioruchowym.

W okulistyce znajduje zastosowanie w alergicznych i zapalnych procesach dotyczących gałki ocznej. Deksametazon bywa także podawany diagnostycznie w ramach testu hamowania deksametazonem (DST od ang. dexamethasone supression test).

Przeciwwskazania do stosowania deksametazonu

Przeciwwskazaniem do stosowania leku jest:

• nadwrażliwość na deksametazon,
• zakażenie układowe (chyba że zostanie zastosowana specyficzna terapia przeciwinfekcyjna),
• owrzodzenie żołądka lub dwunastnicy.

Wykonywanie szczepień z użyciem szczepionek żywych jest przeciwwskazane w trakcie leczenia dużymi terapeutycznymi dawkami deksametazonu ze względu na możliwość wystąpienia infekcji wirusowej.

Dostępne preparaty

Lek jest wydawany wyłącznie na podstawie recepty lekarskiej. Występuje w szeregu postaci farmaceutycznych (tabletki doustne, iniekcje dostawowe, krople do oczu, aerozol do stosowania na zmiany chorobowe na skórze).

Dawkowanie deksametazonu

Dawkę ustala lekarz w zależności od wskazań, nasilenia choroby i współistniejących dolegliwości. Deksametazon w postaci tabletek należy przyjmować z posiłkiem lub po posiłku w celu zminimalizowania podrażnienia przewodu pokarmowego.

Należy unikać spożywania napojów zawierających alkohol lub kofeinę.

Działania niepożądane deksametazonu

Należą do nich m.in.:

• zaburzenia endokrynologiczne (zahamowanie wzrostu u niemowląt, dzieci
• i młodzieży, zaburzenia miesiączkowania, brak miesiączki, zespół Cushinga, hirsutyzm, zmniejszona tolerancja węglowodanów, zwiększenie zapotrzebowania na insulinę i leki przeciwcukrzycowe, przedwczesne kostnienie),
• zaburzenia metabolizmu i odżywiania (zwiększenie masy ciała, zwiększenie apetytu, zatrzymanie sodu i wody, utrata potasu),
• zaburzenia układu immunologicznego (zwiększenie podatności na oporne infekcje, reakcje nadwrażliwości),
• zaburzenia mięśniowo-szkieletowe i tkanki łącznej (osteoporoza, osłabienie siły działania mięśni),
• zaburzenia układu nerwowego (drgawki, pogorszenie padaczki, wzrost ciśnienia śródczaszkowego, zawroty głowy, bóle głowy),
• zaburzenia psychiczne (depresja i zmiany nastroju, myśli samobójcze, omamy, pogorszenie schizofrenii, zaburzenia snu, zaburzenia funkcji poznawczych),
• zaburzenia oka (zaćma podtorebkowa tylna, zwiększone ciśnienia śródgałkowe, jaskra, zaostrzenie choroby wirusowej i grzybiczej oka),
• zaburzenia żołądka i jelit (niestrawność, wrzód trawienny, ostre zapalenie trzustki),
• zaburzenia skóry i tkanki podskórnej (upośledzone gojenie ran, scieńczenia skóry, wybroczyny i wylewy krwawe, rumień, rozstępy, trądzik, zwiększona potliwość),

Częstość występowania przewidywanych skutków ubocznych jest skorelowana z dawką i czasem trwania terapii. Działania niepożądane zależą również od postaci farmaceutycznej.

Przykładowo wchłanianie substancji czynnej zawartej w zawiesinie do oczu z worka spojówkowego do krążenia ogólnego jest tak małe, że działania ogólnoustrojowe są nieistotne.

Interakcje z innymi lekami i substancjami

• Ryfampicyna, karbamazepina, fenobarbital, fenytoina, prymidon mogą zwiększać metabolizm kortykosteroidów (w tym deksametazonu), co powoduje zmniejszenie skuteczności ich działania,
• Kortykosteroidy (w tym deksametazon) wykazują antagonistyczne działanie w stosunku do leków przeciwcukrzycowych (w tym insuliny) i leków przeciwnadciśnieniowych,
• U pacjentów otrzymujących kortykosteroidy i kumarynowe środki przeciwkrzepliwe należy często kontrolować czas protrombinowy, gdyż kortykosteroidy mogą zwiększać ich działanie,
• Doustne środki antykoncepcyjne (estrogeny i progestageny) zwiększają stężenie kortykosteroidów w surowicy krwi, podobne działanie wobec deksametazonu wykazuje lek przeciwwirusowy rytonawir,
• Deksametazon zmniejsza stężenie leków przeciwwirusowych indynawiru i sakwinawiru w osoczu krwi,
• Pacjenci stosujący niesteroidowe leki przeciwzapalne przyjmujący równocześnie glikokortykosteroidy powinni być uważnie obserwowani ze względu na możliwość wystąpienia lub pogorszenia objawów owrzodzenia żołądka i dwunastnicy,
• Deksametazon nasila działanie toksyczne glikozydów naparstnicy, a w skojarzeniu z lekami moczopędnymi zwiększa utratę potasu z moczem.

Wpływ na zdolność prowadzenia pojazdów i obsługiwania maszyn

Nie przeprowadzono badań dotyczących wpływu na zdolność prowadzenia pojazdów mechanicznych i obsługiwania urządzeń mechanicznych w ruchu. Deksametazon może jednak powodować stan dezorientacji, zawroty głowy, senność, zmęczenie, omdlenie oraz niewyraźne widzenie.

Ciąża i karmienie piersią

Deksametazon przenika przez łożysko. Podawanie kortykosteroidów może powodować nieprawidłowy rozwój płodu (w tym zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego). U kobiet w ciąży lek może być stosowany jedynie w przypadku, gdy w opinii lekarza korzyść dla matki przeważa nad potencjalnym zagrożeniem dla płodu. Kortykosteroidy przechodzą do mleka kobiet karmiących piersią. U dzieci matek przyjmujących duże dawki kortykosteroidów przez długi okres czasu może wystąpić zahamowanie czynności kory nadnerczy.