Zaburzenia osobowości - rodzaje i leczenie zaburzeń osobowości

Zaburzenia osobowości nie są proste w diagnozowaniu – m.in. dlatego, że kryteria rozpoznawania poszczególnych zaburzeń osobowości są tak rozbudowane, że ciężkie bywa odróżnienie normy w zachowaniu od odstępstwa od niej. W wiele przypadkach trudne jest także określenie, które dokładnie zaburzenie osobowości występuje u danego pacjenta.

Spis treści

1. Zaburzenia osobowości - osobowość paranoiczna
2. Zaburzenia osobowości - osobowość schizoidalna
3. Zaburzenia osobowości - osobowość unikająca
4. Zaburzenia osobowości - osobowość zależna
5. Zaburzenia osobowości - osobowość borderline (z pogranicza)
6. Zaburzenia osobowości - osobowość anankastyczna
7. Zaburzenia osobowości - osobowość dyssocjalna (antysocjalna)
8. Zaburzenia osobowości - osobowość histrioniczna
9. Przyczyny zaburzeń osobowości
10. Leczenie zaburzeń osobowości

Podziałów zaburzeń osobowości wyróżnia się co najmniej kilka – poniżej znajduje się jedna z dostępnych klasyfikacji:

Zaburzenia osobowości - osobowość paranoiczna

Pacjenci cierpiący na to zaburzenie osobowości są nadmiernie podejrzliwi i przekonani o tym, że inni ludzie chcą im zrobić krzywdę. Z tego powodu są skryci i niechętnie opowiadają o sobie innym. Mogą oni zauważać zniewagę w zachowaniach i słowach, które wcale nie miały nieść takiego przekazu.

Do tego osoby z paranoicznym zaburzeniem osobowości raczej nie są skłonne do wybaczania.

Niełatwe może być życie z osobą o osobowości paranoicznej, ponieważ to często w stronę partnera kierowane są – zwykle nieuzasadnione – podejrzenia dotyczące niewierności.

Zaburzenia osobowości - osobowość schizoidalna

Ludzie o osobowości schizoidalnej zazwyczaj są indywidualistami. Kontakty z innymi osobami nie dają im satysfakcji, dlatego pacjenci ze schizoidalnym zaburzeniem osobowości nie wchodzą w trwałe związki. W niewielkim stopniu zajmują ich także kwestie związane z seksualnością.

Osoby z tym problemem zwykle preferują wykonywanie różnych czynności samodzielnie, dlatego wybierają raczej zawody, w których nie jest wymagana praca w grupie.

Zaburzenia osobowości - osobowość unikająca

Jak wskazuje już sama nazwa, w przypadku zaburzeń osobowości typu unikającego, pacjenci stronią od różnych czynności.

Nie podejmują się oni bardziej wymagających zadań, ograniczać też mogą kontakty międzyludzkie. Podłożem takiego postępowania jest niska samoocena oraz lęk przed krytyką.

Zaburzenia osobowości - osobowość zależna

Pacjenci o osobowości zależnej mogą być określani przez innych jako niesamodzielni. Mają oni problemy z wyrażaniem własnych opinii, trudności sprawia im podejmowanie samodzielnych decyzji. Oczekują oni od innych nieustannego wsparcia i opieki, a potrzeby te są tak duże, że dla ich zaspokojenia chorzy gotowi są wykonywać nawet nieprzyjemne czynności.

Przyczyną takiego postępowania u pacjentów z zaburzeniem osobowości typu zależnego jest obawa, że bez pomocy innych ludzi nie będą oni w stanie samodzielnie poradzić sobie w życiu.

Zaburzenia osobowości - osobowość borderline (z pogranicza)

Nie tylko samym pacjentom z zaburzeniem osobowości typu borderline żyje się trudniej – problemy związane z tym zaburzeniem odczuwa też najbliższe otoczenie chorej osoby. Najbardziej obrazowe w przypadku tej kategorii będzie określenie „od miłości do nienawiści”.

Ten rodzaj zaburzeń osobowości związany jest z tym, że pacjenci bardzo łatwo przechodzą z jednego stanu uczuciowego w drugi – w jednej chwili mogą oni wyznawać komuś miłość, by już za chwilę wspominać o tym, jak bardzo nienawidzą tej samej osoby.

Nastrój tych pacjentów jest nierzadko drażliwy (określany mianem dysforycznego). W przebiegu zaburzeń osobowości typu Borderline zauważalne są zachowania impulsywne, np. podejmowanie ryzykownych aktywności seksualnych, uprawianie hazardu czy nadużywanie substancji psychoaktywnych.

Zaburzenia osobowości - osobowość anankastyczna

Osoba z anakastycznym zaburzeniem osobowości może nie być lubianym przez pracowników przełożonym. Tacy pacjenci bywają określani jako nadmiernie sztywni – wszystko musi być wykonywane w określonym porządku i z nadmierną dbałością o szczegóły.

W przebiegu zaburzeń osobowości typu anankastycznego perfekcjonizm może doprowadzić do tego, że owszem – zadanie zostanie wykonane wyjątkowo dokładnie, ale zasadniczy cel ulegnie zatarciu.

Aby tylko wykonać określone zadania czy czynności, osoby borykające się z problemem tej kategorii mogą rezygnować z wypoczynku czy kontaktów towarzyskich.

Zaburzenia osobowości - osobowość dyssocjalna (antysocjalna)

Ludzie negujący istnienie praw i zasad – tak można by określić osoby z dyssocjalnym zaburzeniem osobowości. Pacjenci ci wielokrotnie łamią prawo, dokonują zakazanych czynów, bywają agresywni. Ich zachowanie określić można jako co najmniej impulsywne, dodatkowo nierzadko nadużywają oni różnych substancji psychoaktywnych (alkoholu czy narkotyków).

Inną cechą osobowości dyssocjalnej jest to, że pacjenci tracą poczucie umiaru, a ich zachowania nie powodują wystąpienia jakichś refleksji co do własnego, niezgodnego w końcu z panującymi normami społecznymi, zachowania.

Zaburzenia osobowości - osobowość histrioniczna

Z tym zaburzeniem osobowości wiąże się stała potrzeba znajdowania się w centrum uwagi. Pacjenci często zachowują się niestosownie w stosunku do ogólnie przyjętych reguł, ich zachowania mogą być niezwykle uwodzicielskie lub nacechowane podtekstami seksualnymi.

Uwagę w przypadku histrionicznych zaburzeń osobowości wzbudzać może zbytnia teatralność w zachowaniu oraz odbieranie kontaktów międzyludzkich nadmiernie intymnie (pacjentom tym relacje z innymi wydają się dużo bardziej bliskie i intymne, niż w rzeczywistości są).

Przyczyny zaburzeń osobowości

1. Jednym z kryteriów, które jest brane pod uwagę przy rozpoznawaniu zaburzeń osobowości, jest wiek, w którym u pacjenta pojawiły się pierwsze objawy zaburzenia. Ogólnie początek problemów związanych z osobowością ma zwykle miejsce w okresie dorastania i we wczesnej młodości.
2. Na wystąpienie zaburzeń osobowości wpływ mogą mieć różnego rodzaju kłopoty rodzinne (np. brak rodzica, nieprawidłowe relacje pomiędzy rodzicielami, dorastanie w warunkach społecznej patologii), ale i doświadczanie maltretowania.
3. W rozwoju opisywanej grupy problemów istotne są też relacje pomiędzy dzieckiem a rodzicami – wpływ na doświadczenie zaburzeń osobowości mogą m.in. nadmierna, stała kontrola rodzicielska czy też płynący od opiekunów chłód emocjonalny.
4. Aspektem, który wciąż pozostaje niejasny, są uwarunkowania biologiczne zaburzeń osobowości. Hipoteza o nieprawidłowościach dotyczących układów neuroprzekaźnikowych powstała na bazie tego, że w niektórych zaburzeniach osobowości uzyskanie poprawy stanu pacjentów możliwe jest dzięki wdrożeniu farmakoterapii (np. leków antydepresyjnych w zaburzeniu typu bordeline).
5. Jako czynniki związane z rozwojem problemów z funkcjonowaniem osobowości brane są też pod uwagę skutki nadużywania substancji psychoaktywnych.

Leczenie zaburzeń osobowości

Podstawą leczenia zaburzeń osobowości jest psychoterapia. W zależności od jej rodzaju oraz od potrzeb danego pacjenta, różny jest czas jej trwania - czasami leczenie zajmuje nawet kilkanaście miesięcy. Zastosowanie znajdują zarówno psychoterapia indywidualna, jak i grupowa czy terapia rodzin. Czasami skuteczny jest też tzw. trening umiejętności społecznych.

Farmakoterapia bywa stosowana u pacjentów z zaburzeniami osobowości, jednakże należy tutaj wyraźnie zaznaczyć jeden fakt: nie istnieją leki służące do leczenia omawianej grupy zaburzeń.

Preparaty farmakologiczne odgrywają jedynie rolę wspomagającą i są one wdrażane po dokładnej ocenie pacjenta – jeżeli współwystępują u niego inne problemy (np. obniżenie nastroju związane z depresją), pomocne może okazać się zalecenie pacjentowi przyjmowania środków przeciwdepresyjnych.

Ewentualne stosowanie leków zależne jest też od rodzaju zaburzeń osobowości u pacjenta – przykładowo, w przypadku osobowości typu borderline u niektórych pacjentów osiąga się korzystne efekty dzięki wdrożeniu u nich leków normotymicznych (normalizujących nastrój) czy antydepresyjnych.