Niedokrwistość w chorobach przewlekłych - przyczyny, objawy, leczenie

Weryfikacja

Autor: Dominika Wilk

Niedokrwistość wynikająca z chorób przewlekłych jest drugą najczęstszą przyczyną spadku poziomu hemoglobiny oraz żelaza w organizmie, w wyniku czego dochodzi do anemii na skutek zaistniałego stanu zapalnego. Taki stan rzeczy nie zawsze musi więc wynikać z niedokrwistości z niedoboru żelaza. Zobacz, jak prawidłowo zdiagnozować tego typu przypadłość i w jaki sposób można ją leczyć.

Spis treści

1. Czym jest niedokrwistość w chorobach przewlekłych?
2. Przyczyny niedokrwistości wynikające z chorób przewlekłych
3. Choroby powodujące niedokrwistość w chorobach przewlekłych
4. Objawy niedokrwistości w wyniku chorób przewlekłych
5. Jak diagnozować niedokrwistość w chorobach przewlekłych?
6. Leczenie niedokrwistości w chorobach przewlekłych

O niedokrwistości w chorobach przewlekłych mówimy wówczas, gdy deficyt żelaza w organizmie wynika nie z jego złego wchłaniania w układzie pokarmowym, czy też niedoborów wynikających z diety, ale kiedy dochodzi do zachwiania procesu odzyskiwania żelaza z ustroju na skutek choroby. Anemia, która powstaje w wyniku choroby przewlekłej, jest skutkiem trwającego stanu zapalnego w organizmie i mimo, że w organizmie istnieją odpowiednie zasoby żelaza, które mogą być pozyskane np. do tworzenia hemoglobiny, ciało nie może ich wykorzystać.

Czym jest niedokrwistość w chorobach przewlekłych?

Aby zrozumieć proces powstawania niedokrwistości w wyniku choroby przewlekłej należy najpierw zapoznać się z procesem pozyskiwania żelaza przez organizm. Wbrew pozorom ilość żelaza, jaką pozyskujemy wraz z dietą, jest jedynie ułamkiem ilości tego pierwiastka, który organizm potrzebuje do produkcji m.in. hemoglobiny wchodzącej w skład erytrocytów (czerwonych krwinek transportujących tlen), czy jodowania hormonów tarczycy, produkcji wielu enzymów oraz białek.

Biorąc pod uwagę, że człowiek przyswaja od 5-10 % spożywanego w pokarmie żelaza (średnie spożycie to od 10-15 mg dziennie), można oszacować, że jest to mniej więcej 1 mg, przy zapotrzebowaniu tysiąckrotnie większym (do samej produkcji erytrocytów potrzebne jest 2500 mg tego pierwiastka).

Skąd więc ciało bierze potrzebne mu ilości żelaza? Pozyskuje je w procesie odzyskiwania go np. z obumierających erytrocytów. Erytrocyty te zostają wchłonięte przez makrofagi i tam rozłożone m.in. na hem i biliwerdynę.

Hem przekształcany jest do jonów żelazowych i w długim procesie transportu, w którym bierze udział białko (transferryna), dociera do szpiku kostnego, w którym tworzone są nowe erytrocyty.

Do ich produkcji oraz dojrzewania niezbędne jest żelazo, więc przy zakłóconym transporcie i procesie odzyskiwania tego pierwiastka, dochodzi do anemii (tak dzieje się właśnie w niedokrwistości wynikającej z chorób przewlekłych).

Przyczyny niedokrwistości wynikające z chorób przewlekłych

Główną przeszkodą w pozyskaniu żelaza z ustroju w chorobach przewlekłych jest białko o nazwie hepcydyna, które blokuje pozyskiwanie żelaza z makrofagów oraz hamuje wchłanianie żelaza z jelit. W wyniku działania cytokin prozapalnych, które pojawiają się przy stanach zapalnych, dochodzi do wzrostu stężenia hepcydyny.

Blokuje to skutecznie możliwość pozyskania żelaza z diety, jak również uniemożliwia pozyskanie żelaza z tkanek. Hepcydyna powoduje np., że makrofagi nie mogą oddać żelaza, które pozyskały w wyniku rozłożenia erytrocytu.

Kolejną przyczyną niedokrwistości na skutek chorób przewlekłych jest mniejsza produkcja erytropoetyny – hormonu wytwarzanego w nerkach, który pobudza szpik kostny do produkcji erytrocytów.

Wynika to z działania cytokin zapalnych, które mogą hamować produkcję erytropoetyny w nerkach lub powodować, że organizm przestanie być na nią wrażliwy. Jeśli erytropoetyny będzie mniej, automatycznie zmniejszy się ilość tworzonych erytrocytów. To samo będzie się działo w wyniku niewrażliwości na ten hormon.

Stan zapalny spowodować też może, że wytworzone w szpiku kostnym czerwone krwinki będą żyły krócej. Będą też szybciej wychwytywane przez makrofagi, które jednak w wyniku działania wspomnianej hepcydyny, nie będą mogły potem uwolnić żelaza z nich pozyskanego.

Inną przyczyną niedokrwistości, szczególnie w chorobach nowotworowych, jest naciek na komórki szpiku. Powoduje to wyparcie prawidłowych tkanek szpiku kostnego i jednocześnie zmniejszenie produkcji erytrocytów. Również zakażenie jamy szpikowej przez mikroorganizmy może skutkować deficytem zdrowych komórek szpiku.

Niedokrwistość chorób przewlekłych (szczególnie jeśli są to choroby zapalne jelit typu: choroba Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego) może wynikać także z ukrytych krwawień z przewodu pokarmowego. Wówczas na skutek utraty zwiększonej ilości krwi, może dojść do anemii.

Choroby powodujące niedokrwistość w chorobach przewlekłych

Niedokrwistość w chorobach przewlekłych towarzyszy tym schorzeniom, w wyniku których w organizmie człowieka pojawia się stan zapalny. Mogą być to więc:

• choroby wirusowe ( u dzieci nawet zwykła wirusówka może doprowadzić do anemii),
• choroby bakteryjne, np. gruźlica,
• choroby pasożytnicze,
• choroby grzybicze,
• choroby autoimmunologiczne,
• choroby tkanki łącznej, np. RZS,
• przewlekłe choroby nerek,
• nowotwory.

Objawy niedokrwistości w wyniku chorób przewlekłych

Objawy niedokrwistości w wyniku chorób przewlekłych są takie same jak przy innych rodzajach anemii. Objawiają się przede wszystkim:

• osłabieniem,
• bladością skóry oraz błon śluzowych,
• męczliwością,
• zaburzeniami koncentracji,
• bólami głowy.

Oprócz tego oczywiście towarzyszą temu symptomy związane z występowaniem choroby podstawowej.

Jak diagnozować niedokrwistość w chorobach przewlekłych?

Aby odróżnić niedokrwistość w chorobach przewlekłych od drugiej, najczęściej występującej postaci anemii – czyli niedokrwistości z niedoboru żelaza, należy wykonać szereg badań, które pozwolą na rozstrzygnięcie, co jest głównym powodem osłabienia i złego samopoczucia pacjenta. Do zalecanych badań laboratoryjnych należą:

• morfologia z rozmazem,
• żelazo,
• ferrytyna,
• transferryna,
• hepcydyna,
• CRP,
• OB,
• sTfR

W przypadku niedokrwistości wynikającej z niedoboru żelaza i tej powstałej na skutek chorób przewlekłych, mamy obniżony poziom żelaza. Jednak różni je poziom ferrytyny – stanowiącej magazyn żelaza: przy niedokrwistości z niedoboru żelaza jest ona obniżona, a przy chorobach przewlekłych podwyższona.

Wysoki wskaźnik ferrytyny w chorobach przewlekłych jest wynikiem tego, że jest ona również białkiem ostrej fazy, które rośnie w momencie pojawienia się stanu zapalnego. To dlatego przy niedokrwistości z niedoboru żelaza bada się również CRP, będące także białkiem ostrej fazy.

Gdy ten wskaźnik lub OB są podwyższone, wtedy mamy potwierdzenie, że organizm zmaga się z zapaleniem. Z kolei transferryna, która jest ujemnym białkiem stanu zapalnego i jednocześnie transporterem żelaza, w chorobach przewlekłych będzie spadać (podobnie jak przy anemii wynikającej z niedoborów żelaza).

Stężenie rozpuszczalnego receptora dla transferryny (sTfR) przy niedokrwistości w chorobach przewlekłych będzie w normie, natomiast przy niedokrwistości z niedoboru żelaza będzie obniżone. Blokujące uwalnianie zasobów żelaza białko (hepcydyna) wzrośnie powyżej normy w chorobie przewlekłej, natomiast w anemii z niedoborem żelaza pozostanie na normalnym poziomie.

Tabela 1. Porównanie parametrów morfologii krwi i wskaźników gospodarki żelazem w niedokrwistości chorób przewlekłych oraz niedokrwistości z niedoboru żelaza

Źródło: T. Jackowska, J. Wójtowicz, Niedokrwistość chorób przewlekłych, „Postępy nauk medycznych” 2014, t. 27, nr 10B, s. 34

Leczenie niedokrwistości w chorobach przewlekłych

Przywrócenie odpowiedniego poziomu żelaza w organizmie oraz odzyskanie prawidłowego funkcjonowania gospodarki żelazem zależy przede wszystkim od wyleczenia choroby, która stoi u podłoża zaburzeń.

Zwykle w chorobach zapalnych, szczególnie chorobach nerek, stosuje się czynniki stymulujące erytropoezę (proces namnażania i dojrzewania czerwonych krwinek w szpiku kostnym), a także niekiedy podaje się żelazo dożylnie.

Przeciwskazaniem do podania erytropoetyny są jednak:

• przebyty udar mózgu,
• czynna choroba nowotworowa (choć tu zależy od przypadku),
• ciężkie nadciśnienie tętnicze,
• nadwrażliwość na lek,
• wybiórcza aplazja czerwonokrwinkowa.

Z kolei podawanie doustne żelaza zwykle nie ma sensu, gdyż proces wchłaniania tego pierwiastka z jelit jest utrudniony. Dlatego najbardziej sensowną ścieżką leczenia niedokrwistości w chorobach przewlekłych jest likwidacja stanu zapalnego towarzyszącego chorobom przewlekłym, np. chorobie reumatycznej.

Wtedy istnieje szansa, że proces zdrowienia i odzyskiwania odpowiednich parametrów żelaza będzie możliwy.

Czytaj też:

• Niedobór żelaza - przyczyny, objawy, dieta
• Anemia aplastyczna. Typy i objawy niedokrwistości aplastycznej

Dominika Wilk