Czy 50 uderzeń serca na minutę to już bradykardia?

Bradykardia, czyli wolny rytm serca, nie zawsze wymaga interwencji terapeutycznej. Czeski biegacz Zatopek czuł się świetnie, mimo że jego serce w spoczynku uderzało tylko 30 razy na minutę. Jednak u większości z nas tak wolny puls upośledza codzienne życie, jeśli nie wszczepi się stymulatora.

Spis treści

1. Bradykardia - objawy
2. Bradykardia - przyczyny
3. Bradykardia a węzeł zatokowy i bloki serca
4. Bradykardia - leczenie

Bradykardia to rytm serca poniżej 50 uderzeń na minutę, ale jest to umowna granica. Z przyczyn fizjologicznych puls może być znacznie niższy na przykład u młodych osób uprawiających sporty (zwłaszcza wytrzymałościowe). Mają silny, wytrenowany mięsień sercowy, który podczas skurczu wyrzuca więcej krwi niż u innych, jest więc w stanie zapewnić optymalne ukrwienie organizmu przy wolniejszym, rzędu 30-40 uderzeń na minutę, pulsie.

Jednakże bradykardia może mieć też patologiczny charakter, ale nie zawsze podejmuje się jej leczenie. Zależy to od wieku pacjenta, jego samopoczucia i chorób współistniejących. Jeśli ktoś dobrze funkcjonuje z za wolnym wg norm pulsem, na ogół tylko go się obserwuje. Mamy bowiem coraz więcej dowodów na to, że im wolniej serce bije, tym potencjalnie dłuższe życie.

Serce zwalnia także nocą, kiedy to maleje zapotrzebowanie na jego pracę. To naturalne i pożądane zjawisko, którego brak jest patologią. U osób zdrowych rytm serca podczas snu nawet poniżej umownej granicy bradykardii nie ma żadnych konsekwencji.

Bradykardia - objawy

Objawy bradykardii mogą początkowo być łagodne i stopniowo się nasilać lub też wystąpić nagle i mieć dramatyczny przebieg, włącznie z przerwami akcji serca. Najczęstsze symptomy to:

• zawroty głowy,
• mroczki przed oczami,
• spowolnione funkcjonowanie,
• osłabienie,
• brak wigoru,
• zmniejszenie wydolności fizycznej.

Jednak mogą także wystąpić omdlenia oraz krótkotrwałe utraty przytomności związane z deficytem tlenowym mózgu. Ich konsekwencją są upadki, niejednokrotnie prowadzące do urazów głowy i złamań kości.

Wszystkie te objawy są niespecyficzne, tzn. można je przypisać wielu chorobom, dlatego trzeba rozważyć inne niż bradykardia ich przyczyny. Natomiast specyficznym objawem jest tzw. niekompetencja chronotropowa, czyli nieprzyśpieszanie częstotliwości skurczów serca w sytuacjach, w których powinno ono nastąpić (stres, wysiłek fizyczny).

Bradykardia - przyczyny

Przyczyna nie zawsze leży w układzie bodźco-przewodzącym. Powodem bradykardii mogą być m.in.:

• inne choroby mięśnia sercowego,
• nadciśnienie, zaburzenia neurologiczne,
• przyjmowane leki,
• zaburzenia elektrolitowe (nadmierne stężenie potasu),
• niedoczynność tarczycy.

Są to wtórne przyczyny, na ogół możliwe do usunięcia. Pierwotne tkwią w samym układzie bodźco-przewodzącym. Najczęstszą z nich jest włóknienie węzła zatokowo-przedsionkowego lub szlaków przewodzenia wskutek starzenia.

Powodem wolnego rytmu (czasami też nieregularnego) bywają również uszkodzenia tego układu w wyniku infekcji (np. zapalenie mięśnia sercowego czy borelioza), blizny na drogach przewodzenia jako następstwo zawału serca.

Bradykardia bywa także konsekwencją innej arytmii – napadowego migotania przedsionków, częstego u osób po sześćdziesiątce, które powoduje osłabienie układu bodźco-przewodzącego.

W związku z tym u osób starszych spotyka się naprzemiennie przyspieszanie i zwalnianie rytmu serca, zwane zespołem tachykardia-bradykardia.

Bradykardia a węzeł zatokowy i bloki serca

Choroba węzła zatokowego i bloki serca to dwa główne typy zaburzeń powodujących bradykardię. Pierwsze związane jest z niewydolnością naturalnego rozrusznika – węzła zatokowo-przedsionkowego.

Generuje on za rzadko impulsy w stosunku do potrzeb organizmu lub przerywa na chwilę ich wysyłanie. Wówczas jego funkcję przejmują zastępcze ośrodki bodźcotwórcze – komórki serca wyspecjalizowane w wytwarzaniu impulsów elektrycznych. Ale generowany przez nie rytm jest za wolny.

Zdarza się i tak, że naturalny rozrusznik działa bez zarzutu, ale wysyłane przez niego pobudzenia są hamowane lub blokowane na drogach przewodzenia: w węźle przedsionkowo-komorowym, pęczku Hisa lub jego odnogach. Stan taki nazywa się blokiem serca lub blokiem przedsionkowo-komorowym (AV). Wyróżnia się jego trzy stopnie:

• I stopniu wszystkie impulsy z przedsionków trafiają do komór, ale zbyt wolno,
• w II – część do nich nie dociera,
• w III zaś w ogóle nie docierają i komory włączają rytm zastępczy, wolniejszy od zatokowego.

Bradykardia - leczenie

Osoby ze zdrowym sercem mogą dobrze znosić bradykardię. Jeśli jednak stan tego narządu i w ogóle układu krążenia (np. tętnic mózgowych) pozostawia wiele do życzenia, mała częstotliwość akcji serca, przerwy w jego pracy nie tylko upośledzają życie, ale stanowią dla niego zagrożenie, jeżeli nie podejmie się leczenia.

Polega ono na wszczepieniu stymulatora serca (farmakoterapię stosuje się tylko doraźnie). To niewielkie urządzenie składa się z zasilanego baterią generatora impulsów i elektrod. Generator wszczepia się pod skórę w okolicy podobojczykowej, zwykle z lewej strony, a elektrodę lub elektrody wprowadza się żyłą do prawego przedsionka i/lub prawej komory, w zależności od tego, gdzie powstają zaburzenia rytmu. Najczęściej umieszcza się je w obu jamach serca, bo zapewnia to naturalną sekwencję skurczów przedsionków i komór.

Wszczepienie stymulatora jest zabiegiem inwazyjnym, obarczonym ryzykiem powikłań, wykonuje się go więc tylko wtedy, gdy jest to konieczne.

Elektrody przewodzą impulsy z generatora do jam serca, a drogą zwrotną informacje o naturalnych jego pobudzeniach. Urządzenie jest "inteligentne". Cały czas monitoruje akcję mięśnia sercowego i wysyła impulsy elektryczne tylko wtedy, gdy są potrzebne.

Może mieć ono jeszcze jedną niezwykłą właściwość – dostosowywać częstotliwość stymulacji do potrzeb organizmu, a zatem przyspiesza rytm serca podczas wysiłku fizycznego, a zwalnia podczas odpoczynku.

Wszczepienie stymulatora serca wiąże na całe życie pacjenta z kardiologiem. Konieczne są wizyty kontrolne co 6-12 miesięcy, wymiana baterii co 4-7 lat (w zależności od tego, jak często włącza się urządzenie), czasami także elektrod, lub przeprogramowanie urządzenia (lekarz nie musi go wyjmować spod skóry). Te pewne niedogodności rekompensuje komfort życia i wydłużenie go o wiele lat.

Czytaj też:

• Tachykardia oznacza przyspieszone bicie serca
• Zaburzenia rytmu serca: przyczyny i objawy
• Arytmia serca - objawy, skutki, diagnoza, leczenie

miesięcznik "Zdrowie"