Alergia na jad owadów

Alergia na jad owadów najbardziej niebezpieczna jest w przypadku użądlenia przez owady błonkoskrzydłe, czyli pszczoły, osy, szerszenie i mrówki. Odczyny alergiczne po ich ukąszeniu mają charakter zmian miejscowych lub uogólnionych. Użądlenia przez pszczoły i osy mogą wywołać bardzo ciężkie odczyny ogólne, typu anafilaktycznego, czyli zagrażające życiu.

Spis treści

1. Alergia na jad owadów - przyczyny
2. Alergia na jad owadów - objawy
3. Alergia na jad owadów - leczenie
4. Alergia na jad owadów - środki ostrożności

Alergia na jad owadów ma bardzo różne oblicza - od nieprzyjemnego, choć w gruncie rzeczy niegroźnego odczyny w miejscu ukąszenia, aż po wstrząs anafilaktyczny. To dlatego, że jad owadów żądlących jest mieszaniną związków o dużej aktywności biologicznej (enzymy, aminy biogenne, peptydy zasadowe), które mają bardzo silne działanie immunogenne. Pod względem alergenowym jad pszczoły różni się od jadu osy i nie występuje w przypadku tych owadów alergia krzyżowa. Najsilniejszym alergenem jadu pszczoły jest fosfolipaza A2. Nieco słabsze właściwości immunogenne wykazują hialuronidaza, fosfataza kwaśna i melityna. Najsilniejszymi antygenowo składnikami jadu osy są fosfolipaza A i B, hialuronidaza, antygen 5 oraz mastopran i kininy.

Warto przypomnieć, że przyczyną miejscowych, a nawet uogólnionych objawów alergicznych mogą być także ukąszenia komarów, pcheł, wszy czy pluskiew. Podobnie odchody insektów, cząsteczki łusek i skrzydeł owadów unoszące się w kurzu mogą wywoływać objawy takich alergii jak:

• alergia wziewna
• alergia pokarmowa
• alergia kontaktowa

Alergia na jad owadów - przyczyny

Patomechanizm reakcji alergicznej na użądlenia owadów nie został do końca wyjaśniony. Odczyn uogólniony po użądleniu ma najczęściej charakter odczynu natychmiastowego i przebiega zgodnie z pierwszym typem reakcji IgE-zależnej według Gella i Coombsa.

Dyskutowana jest nadal rola IgG4 w tych procesach. Niektórzy przyjmują, że duże stężenie swoistych IgE należy uznać za marker alergii, natomiast duże stężenie swoistych dla jadu IgG za marker odporności oraz stopień ochrony organizmu.

W rozpoznaniu alergii na jad owadów pomaga starannie przeprowadzony wywiad, testy skórne oraz określenie IgE alergenowo swoistych. Diagnostykę tego typu powinno się przeprowadzić w specjalistycznych ośrodkach.

Alergia na jad owadów - objawy

Najgroźniejszym następstwem użądlenia jest wstrząs anafilaktyczny, który zazwyczaj pojawia się nagle i bez specjalistycznej pomocy może zakończyć się śmiercią.

W przypadku osób uczulonych to zawsze sytuacja niezwykle groźna. Dlatego też osoby, które wiedzą, że są uczulone na jad błonkoskrzydłych, w okresie ich lotów powinny zawsze nosić przy sobie specjalna strzykawkę z adrenaliną.

W aptekach dostępne są tzw. autostrzykawki zawierające adrenalinę w dawce przeznaczonej dla dzieci i dla dorosłych.

Do reakcji miejscowych zalicza się:

• nadmierny odczyn w miejscu użądlenia
• zaczerwienienie
• obrzęk
• ograniczoną pokrzywkę

Do objawów narządowych zalicza się:

• obrzęk naczynioruchowy z obrzękiem krtani
• napad astmy oskrzelowej
• ostre objawy ze strony przewodu pokarmowego

Niebezpieczne dla życia są także wczesne powikłania uogólnionych reakcji alergicznych w postaci zawału mięśnia sercowego oraz zaburzenia rytmu.

Alergia na jad owadów - leczenie

Leczenie alergii na jad owadów można podzielić na objawowe i przyczynowe.

Po użądleniu przez owada, które zagraża rozwinięciem się reakcji alergicznej należy założyć opaskę powyżej miejsca użądlenia, usunąć żądło i przyłożyć do chorego miejsca okład z lodu lub gazik nasączony epinefryną.

W przypadku rozwijającej się ostrej reakcji anafilaktycznej należy podać pozajelitowo adrenalinę, hydrokortyzon i leki przeciwhistaminowe.

Leczeniem przyczynowym alergii na jad owadów jest immunoterapia swoista, którą jako jedyną uznaje się za postępowanie, uwalniające osobę zagrożoną od niebezpiecznych objawów anafilaktycznych.

Leczenie odczulające zabezpiecza przed wystąpieniem reakcji ogólnoustrojowej przeszło 95% uczulonych pacjentów.

Gama leków, które mogą być wykorzystane do odczulania jest dość szeroka, ale takie leczenie zawsze musi być prowadzone przez doświadczonego alergologa.

Zobacz galerię 9 zdjęć

Alergia na jad owadów - środki ostrożności

W polskiej strefie klimatycznej żyje ponad 100 tysięcy gatunków owadów, które mogą nas żądlić i gryźć. Ale tylko dwie rodziny - osowate i pszczołowate - mogą zagrozić życiu. Żądła tych owadów są zbudowane z dwóch tzw. szczecin, które wbijają się w ciało.

Szczególnie niebezpieczne są pszczoły. Specyficzna budowa ich żądła powoduje, że po ukąszeniu pozostaje ona w naszym ciele (osy robią "zastrzyk") wraz z aparatem kłującym, gruczołem jadowym oraz zwojem nerwowym. Owad ginie. Jednak z pozostawionego w ciele woreczka jadowego, toksyczna substancja może być dostrzykiwana jeszcze przez kilka minut, na skutek regularnych skurczów aparatu kłującego.

• Jak usunąć żądło pszczoły?

W czasie ataku pszczoła wstrzykuje 50-100, a osa 2-10 ug jadu. Dlatego tak ważne jest szybkie usunięcie żądła. Jak to zrobić? Najlepiej wyskrobać żądło paznokciem lub ostrym nożykiem, co zmniejszy ilość jadu przedostającego się do krwi. Nie używaj do tego pensety, bo uciskając nią żądło, wprowadzisz dodatkową porcję jadu.

Dla osób uczulonych bardzo przykre mogą być także użądlenia komarów i meszek. Ranki najlepiej zdezynfekować spirytusem salicylowym. Jeżeli rozdrapiemy ranki, można je posmarować gencjaną.

Dokuczliwe swędzenie można zneutralizować specjalnymi żelami i maściami.

Poza tym, osoby wrażliwe na jad owadów powinny stosować preparaty odstraszające, którymi można spryskiwać zarówno skórę, jak i ubrania. Warto pamiętać, aby tego rodzaju środków nie używać, gdy chcemy się opalać oraz bezpośrednio po opalaniu.

Latem zdarza się, że pszczoły lub osy są szczególnie natarczywe i atakują bez powodu. Jeżeli jesteś alergikiem pamiętaj o kilku ważnych zasadach:

• przed pszczołami schroń się do ciemnego pomieszczenia - owady nie znoszą ciemności i wylecą do światła
• nie wykonuj gwałtownych ruchów i nie staraj się uderzyć owada
• nie noś wzorzystego ubrania, najlepsze jest w kolorach stonowanych lub naturalnych (białe, zielone, beżowe)
• gdy blisko ciebie ktoś zostanie użądlony, odejdź co najmniej 50 metrów, inne owady mogą przybyć na pomoc swojemu kuzynowi i żądlić wszystkich, którzy znajdują się w pobliżu
• nie noś ubrania poplamionego sokiem lub lodami, to działa na osy i pszczoły jak magnes
• gdy jesz posiłek na powietrzu, pamiętaj, aby wszystkie naczynia były przykryte, zapachy także wabia owady, zwabić je może także zapach spoconego ciała
• nie chodź boso po trawie, ponieważ osy często mają gniazda w ziemi
• unikaj miejsc, w których chętnie gromadzą się owady np. pasiek, łąk, sadów w okresie kwitnienia drzew

O autorze

Anna Jarosz

Dziennikarka od ponad 40 lat zaangażowana w popularyzację edukacji zdrowotnej. Laureatka wielu konkursów dla dziennikarzy zajmujących się medycyną i zdrowiem. Otrzymała m. in. Nagrodę Zaufania „Złoty OTIS” w kategorii „Media i Zdrowie”, Wyróżnienie Św. Kamila przyznawane z okazji Światowego Dnia Chorego, dwukrotnie „Kryształowe Pióro” w ogólnopolskim konkursie dla dziennikarzy promujących zdrowie oraz wiele nagród i wyróżnień w konkursach na „Dziennikarza Medycznego Roku” organizowanego przez Ogólnopolskie Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia.

Przeczytaj więcej tekstów tej autorki

Anna Jarosz